Bibliotheken zijn boekendieven! Waar of onwaar? 3 feiten, 2 beweringen en 1 oplossing

De afgelopen weken is er veel te doen over het leenrecht in bibliotheken. De stichting Leenrecht publiceerde voor het 25-jarig jubileum een marktverkenning met een infographic over de veranderde omstandigheden bij bibliotheken.

Rian Visser schreef een ingezonden brief met de prikkelende titel 'Houd de boekendief' aan de NRC en Ted van Lieshout schreef een stuk op zijn blog. Wie de stukken wil lezen: begin bij Ted van Lieshout, lees dan Rian Visser, dan de marktverkenning en kijk dan naar de infographic.

Het is een discussie met flink wat ruis en waar feiten en beweringen door elkaar lopen. De kans bestaat dat (kinderboeken)auteurs en bibliotheken elkaar  hierover in de haren vliegen. Volgens mij is dat niet nodig en is dat ook niet wat ons verder gaat brengen. Hoog tijd om feiten en beweringen maar eens uit elkaar te trekken.

Ik neem u mee langs drie feiten, twee beweringen en één oplossingsrichting.

Feit 1: Auteurs en bibliotheken hebben een gezamenlijk belang
Bibliotheken en auteurs werken samen met uitgevers, ouders en onderwijs aan een zo goed mogelijk leesklimaat. Kinderen op jonge leeftijd goed en met plezier laten lezen is iets waar heel Nederland profijt van heeft. We werken samen aan de kinderboekenweek, de boekenweek, Nederland Leest en allerlei andere vormen van leesbevordering. 2016 is potdorie zelfs uitgeroepen tot Jaar van het Boek!  Kortom, dit  is wel het slechtste jaar om met elkaar ruzie te maken.

Bibliotheken besteden jaarlijks zo'n 60 miljoen euro aan de inkoop van media en hierbij is inbegrepen de afdracht van leenrecht voor uitleningen die in bibliotheken plaatsvinden. Dat leenrecht is gekoppeld aan het aantal uitleningen: meer uitleningen is meer leenrecht, minder uitleningen is minder leenrecht. Allemaal wettelijk en legaal.

Tot zover geen vuiltje aan de lucht en staan we schouder aan schouder.

Feit 2: Er wordt fors minder uitgeleend
Een feit dat - lijkt me - niemand kan ontkennen is dat er flink minder wordt uitgeleend en dat dat al een flinke tijd aan de gang is. Kijk maar eens naar de grafiek bovenaan. In 2014 was het aantal uitleningen in bibliotheken een slordige 80 miljoen minder dan in 1999. Gehalveerd dus.  Voor jeugdboeken valt dat iets mee, die blijven in 2014 op 59% steken van het niveau van 1999, een verlies van 41%.

Die 50% die overgebleven is, is diverser dan in 1999. Muziek eiste begin 2000 een steeds groter deel op en vanaf 2005 wordt het aandeel van DVD steeds groter. De uitleningen die over zijn en dus ook de afdracht aan leenrecht, worden dus verdeeld over meer typen media. Kijk maar eens naar bovenstaand staatje dat komt uit het boek 'Het kwartje van Nuis' (p.55).

Wie echter kijkt naar het verband tussen de gedaalde uitleningen en de ontwikkeling van het leenrecht, zal roepen dat dit geen gelijke tred heeft gehouden. De afdracht aan Leenrecht zit ruim 40% boven het verval van de uitleningen. Maar voordat u roept dat het leenrecht wel minder kan, wil ik daar wel een verklaring voor geven. Ik heb een vermoeden - let op: dit is dus geen feit - dat dit heeft te maken met een trendmatige verhoging van het leenrecht (vergelijk het met de verhoging van uw salaris in die periode).

Feit 3: Auteurs ontvingen in de afgelopen periode minder leenrechtgelden

Minder uitleningen, betekent minder leenrecht. Zo is het wettelijk geregeld. Maar er is meer aan de hand. In de marktverkenning van de Stichting Leenrecht geven auteurs aan hoe hun inkomsten uit leenrecht snel minder zijn geworden. Daarbij wordt telkens een vergelijking gemaakt tussen 2009 en 2014. Slim geframed, want daar zit een opmerkelijke daling.

In 2012 heeft de Hoge Raad uitspraak gedaan dat verlengingen niet gezien hoefden te worden als een nieuwe uitlening en dat daarover dus geen afdracht nodig was. De eerdere uitspraak was al gedaan in 2010 en dus werd de uitspraak met terugwerkende kracht ingevoerd. In bibliotheken zijn 10% tot 20% van de uitleencijfers een verlenging.

Het wegvallen van de vergoedingen voor verlengingen samen met het verval van uitleningen in deze periode (ca. -25%), verklaart het totaal van die sterke daling.

Na deze feiten wordt het schimmig. Ik ga in op twee beweringen die worden gedaan of suggesties die worden gewekt.

Bewering 1: De afname van leenrecht ligt aan de Bibliotheek op school en bibliotheken proberen met opzet leenrecht te ontduiken

Rian Visser schrijft in haar artikel in NRC:

"Helaas sluiten steeds meer gemeenten, gedwongen door bezuinigingen, hun bibliotheekfilialen en brengen de collecties in scholen onder. Leerlingen mogen de boeken vaak ook mee naar huis nemen en zo delen de scholen gratis boeken uit. Maar ze doen dit bijna allemaal zonder de makers te betalen. Educatieve instellingen, zoals basisscholen, middelbare scholen en universiteiten, zijn namelijk vrijgesteld van het betalen van uitleenvergoeding. Vroeger was dit een relatief kleine schadepost voor de makers, maar op het ogenblik zijn al 2.500 basisscholen aangesloten bij de Bibliotheek op school, die samen rond de twintig miljoen boeken uitlenen."

20 miljoen uitleningen op scholen!  Eerst roepen die bibliotheken dat ze veel minder uitlenen en dan blijkt dat ze die stiekem onder de toonbank doorschuiven bij scholen! Dat riekt naar een georganiseerd complot waarbij bibliotheken hebben geprobeerd Leenrecht buiten spel te zetten. Maar is het waar? En waar is dit op gebaseerd? Rian was zo aardig om mij te wijzen op hoe ze aan dit aantal komt. Het komt uit dit stukje uit de marktverkenning van de Stichting Leenrecht.

Nou, die rekensom - herstel, grove schatting - durf ik wel in twijfel te trekken.Wie namelijk kijkt in de voorbeeldrapportage van de Monitor de Bibliotheek op school van 2014 (p. 9), ziet dat daarin staat dat er in totaal door 1.001 scholen gezamenlijk 1.781.190 uitleningen zijn gedaan. Een kleine 1,8 miljoen uitleningen dus. Dat staat nog ver af van die 20 miljoen.

Verder geeft Rian zelf al aan dat uitlenen op school een uitzondering is op het leenrecht en dat men in deze omgeving is vrijgesteld van de afdracht. Op de website van de Bibliotheek op school staat hierover een keurig document. Kenmerk is of uitleningen wel of niet onder verantwoordelijkheid van de openbare bibliotheek plaats vinden. Met andere woorden: wat bibliotheken op scholen doen mag van de wet. Ted van Lieshout hekelt in zijn stuk dan ook niet de bibliotheek maar de wetgever. Ted volgt daar de juiste weg: wie het niet eens is met deze regel moet niet boos worden op de school of bibliotheek die dit doet, maar moet zich melden bij de wetgever.

Dat dit voor Rian Visser, Ted van Lieshout en vele andere auteurs wringt, kan ik me voorstellen. Zeker als we weten dat het aantal scholen nog flink zal groeien en er steeds vaker op deze manier jeugdboeken zullen worden uitgeleend. De wetgever die aan de ene kant de vrijstelling in het leenrecht geeft, is dezelfde overheid die met Tel mee met Taal de schoolbibliotheken stimuleert.

Maar tot slot: Ik ken geen bibliotheek die willens en wetens op deze manier onder het leenrecht uit probeert te komen. Bibliotheken investeren stevig in het onderwijs, zetten hier meer budget en personeel voor in met maar één reden: investeren in leesklimaat!

Bewering 2: Nieuwe initiatieven zorgen voor dalende uitleningen
Dan gaan we nog eens even door naar de infographic van de Stichting Leenrecht (hierboven) die ook veel is gedeeld op sociale media. De infographic gaat in op de sterk veranderde marktomstandigheden voor leenrecht. In de plaatjes - waar trouwens bizar weinig feiten in staan - staat in het paarse vak onderaan: 'deze verschuivingen leiden tot minder registratie van uitleningen'.
De genoemde ontwikkelingen zijn: digitaal lenen, de Bibliotheek op school en mini-biebs.  Allemaal ontwikkelingen die - qua impact - pas spelen in de afgelopen drie tot vijf jaar.

Laten we ze eens langslopen. 1) Ebooks: een paar miljoen legale digitale uitleningen per jaar. Betalen bibliotheken netjes een vergoeding voor en we strijden samen tegen piraterij. 2) de Bibliotheek op school: hebben we het net over gehad, meest officiële cijfer is 1,8 miljoen uitleningen en 3) Mini-biebs: dit zijn geen bibliotheken, hier worden boeken weggegeven en dat is niet strafbaar. Aantallen bij deze laatste zijn onbekend, maar het gaat om kleine initiatieven (ze heten niet voor niets mini-biebs).

In deze hele infographic wordt op geen enkele manier gemeld dat bibliotheken de afgelopen 20 jaar al elk jaar al minder uitleenden. Wat hierdoor gebeurt, is dat in de beeldvorming de daling van uitleningen en daarmee de daling van het leenrecht wordt gekoppeld aan digitaal lenen, de Bibliotheek op school en Mini-biebs. Leenrecht suggereert dat er massaal substitutie plaatsvindt van uitlenen in de bibliotheek naar nieuwe vormen. Is dat juist?

Van deze initiatieven is nog nooit bewezen dat ze leiden tot minder uitlenen in de bibliotheek. Een voorbeeld: de bibliotheken hebben een ebookcampagne met de Vakantiebieb. Ik heb nog nooit een van bibliotheek gehoord dat deze daardoor minder uitleent in de zomervakantie. Verder: in Overijssel lenen we meer jeugdboeken uit in bibliotheken de afgelopen jaren. Is dat ondanks of juist dankzij de forse uitrol van de Bibliotheek  op school?  En  tot slot: zijn gebruikers van de mini-biebs voormalige bibliothekenleden die nu niet meer lenen? Wie het weet mag het zeggen. De gesuggereerde vormen van substitutie en verdringing zijn nog nooit bewezen. En ik zie soms zelfs het omgekeerde effect.

Door hier niet de grote daling van uitleningen te noemen ontstaat het beeld dat de kleinere ontwikkelingen zorgen voor die grote daling. Dat is slim gepresenteerd, maar wel minder dan de halve waarheid.

Zijn bibliotheken boekendieven? Onwaar...
Terug naar het begin: zijn bibliotheken boekendieven? Nee, bibliotheken zijn geen boekendieven. Men administreert waar nodig en men geeft het op aan de Stichting Leenrecht. Ook rond piraterij met ebooks trekken we volgens mij heel constructief op: we betalen een vergoeding voor ebooks die we gebruiken, ook al zouden we daar graag een wettelijke basis voor hebben in het leenrecht.

Oplossingsrichting
Tja, hoe nu verder? Ruzie maken lijkt me volstrekt niet effectief. Laten we eens terug gaan naar het gezamenlijk belang: auteurs en bibliotheken willen beide dat er een goed leesklimaat is, thuis en op school. Een leesklimaat waar ook de rechten goed geregeld zijn en piraterij wordt tegengegaan. Eens?

Okee, dan gaan we verder. Bibliotheken investeren op dit moment flink in dit leesklimaat. Dat er één partij is die moeite heeft met hoe dit gaat is wel een signaal om op te pakken. Want aan een verziekt klimaat hebben we niks. Eens?

Okee, dan gaan we verder. Alle partijen willen graag dat kinderen met plezier goed leren lezen. Boeken horen daarbij. Ebooks ook. Door de crisis is de omvang van de culturele koek een stuk kleiner geworden. Iedereen moet men minder geld toe. Dat geldt voor bibliotheken, dat geldt voor scholen, dat geldt voor auteurs, dat geldt voor de overheid. Gaan we ons daardoor van ons gezamenlijke belang af laten brengen? Dat zou heel slecht zijn.

Ik zie dat er discussie is over de Bibliotheek op school bij kinderboekenauteurs, ik zie dat er ongenoegen is bij bibliotheken over het feit dat ebooks nog niet onder een wettelijke regeling voor leenrecht vallen. Ik zou zeggen dat er met een goed gesprek wat te winnen is voor beide partijen. Voor auteurs een gemoderniseerde regeling rond scholen (hoe die er ook uit moet zien) en voor bibliotheken een hernieuwde regeling rond ebooks (hoe die er ook uit moet zien). En gezamenlijk kun je investeren in makkelijke toegang tot zowel fysieke en digitale boeken zodat piraterij niet nodig is.  De wetgever, het ministerie dus, is hierbij onontbeerlijk.

Ik kan mij niet voorstellen dat we daar niet uitkomen, want ik ken alleen maar vriendelijke kinderboekenauteurs, aardige bibliotheekmensen en behulpzame ambtenaren op het ministerie. Eens?

Aan de slag dan.

Laat kinderen lezen, word geen dief van hun toekomst!
Bibliotheken zijn geen boekendieven en auteurs zijn geen graaiers. Laten we samen zorgen dat de kinderen, die we zo graag willen laten lezen, niet leiden onder deze kwestie! Laat het de uitrol van Bibliotheek op school  niet belemmeren. Want als onze kinderen minder gaan lezen, dan zijn we pas echt dieven. Dieven van de toekomst van onze kinderen.

En dat, wil niemand.

In galop met de blauwe envelop naar het oranje plectrum!

In het vorige blog schreef ik enthousiast over de samenwerking met de Belastingdienst. Wees gerust dat ben ik nog steeds. Toch is het wel aardig om - een week na de ondertekening - nog even verder te gaan waar de euforie de vorige keer eindigde.

Want bovenstaande artikel las ik vrijdagavond in de Tubantia. Ik las het één keer en ik las het twee keer. Ik wreef mijn ogen nog eens even uit, maar het stond er toch echt: mensen kunnen zich al gewoon melden. Toen dacht ik al: nou, daar gaan wel een paar mensen  op af komen. Even later kreeg ik mailtje van iemand: 'er was al een spotje op TV hierover!'. Ik vroeg het na:'er was helemaal geen spotje geweest. En ik wist eigenlijk zeker dat dit bericht geen radio en TV heeft gehaald. Maar toch grappig hoe dat werkt.

Lees voor de gein het persbericht van de KB en het persbericht van de Belastingdienst nog eens door. Beide berichten van ongeveer 500 woorden en vergelijk dat eens met bovenstaande artikel. Dat zijn krap 50 woorden. Tja, zo raak je alle nuance wel kwijt.

Wat kan een bibliotheek nu al doen?
Maar ondertussen waren al flink wat burgers in galop met de blauwe envelop naar de bibliotheek. Daar kregen we van een aantal bibliotheken ook wel melding over.  En doordat we pas laat konden communiceren over het tekenmoment van het convenant, kunnen bibliotheken zich hierdoor wel wat overvallen voelen.

Veel bibliotheken pakken het gelukkig sportief op en proberen nu versneld burgers te helpen door internet-pc's beschikbaar te stellen of extra Digisterker-cursussen in te plannen. Of we horen van bibliotheken dat ze die Digisterker-cursus nu versneld gaan aanbieden. En tot slot gaven sommige collega's aan ze zelf een lijstje hebben aangelegd wie nu al in hun plaats ondersteuning biedt bij aangifte. Goed verwijzen is ook helpen..

Maaike Toonen regelde deze week weer veel. Onder andere om versneld een informatiebijeenkomst voor bibliotheken te organiseren. Daar ging woensdag een bericht van naar alle directies. Er zal dan meer uitleg worden gegeven en ook zal nu snel geïnventariseerd worden hoever bibliotheken nu al zijn? Dat wordt dus een soort nul-meting.

En verder staat er een goede  'Veelgestelde Vragenlijst' op de website. Daarin staat ook een vermelding bij wie bibliotheken nu al terecht kunnen bij de Belastingdienst rond het opzetten van een spreekuur met partners.

Opereren als stelsel
Een half jaartje geleden zwengelde ik met een aantal blogs het vraagstuk rond vluchtelingen aan. Daar is gezamenlijke groep van bibliotheken nu prima met elkaar mee aan slag. Nu dus de Belastingdienst en ik vermoed dat we deze werkwijze nog wel vaker gaan tegenkomen. Ik kan me zo maar voorstellen dat er meer landelijke partijen zijn.

Samen met de branche grote kansen  oppakken is prachtig maar het betekent ook dat je met elkaar een modus moet vinden hoe ver je kunt gaan en hoe snel je kunt implementeren. Ik denk dat we daar de komende tijd nog veel gaan leren met elkaar. De titel van het beleidsplan van de KB is: 'De kracht van het netwerk'. Als je het mij vraagt zitten daar nog flinke onvermoede krachten tussen.

En voor nu: petje af voor al die bibliotheken die spontaan al zoveel opvangen! En dan te bedenken dat we nog niet eens echt begonnen waren. Dat belooft nog wat.

Dagboek van de samenwerking met de Belastingdienst

Gisteren ondertekenden staatssecretaris Wiebes van Financiën en Lily Knibbeler,  directeur van de Koninklijke Bibliotheek een samenwerkingsovereenkomst. Huh, ministerie van Financiën? Jazeker, de staatssecretaris is namelijk ook de baas van de Belastingdienst. In de afgelopen tijd heb ik me samen met Maaike Toonen hier flink druk voor gemaakt. Ik geef hier het dagboek van een samenwerking die in luttele maanden tot stand komt.

November 2015

In oktober is Maaike Toonen gebeld. Er meldt zich iemand van de Belastingdienst. Maaike schrikt zich rot: 'is er iets mis met mijn aangifte?'. Dat blijkt niet het geval. Twee programmamanagers van de Belastindienst, Nienke Willems en Wendy de Vreede, willen graag praten over mogelijke samenwerking met de bibliotheken. 

Maaike vraagt of ik mee aanschuif bij het gesprek. Dat eerste gesprek is een feest van wederzijdse herkenning. Wendy en Nienke schetsen dat ze bezig zijn om met maatschappelijke organisaties en met burgerinitiatieven om burgers te willen ondersteunen bij het zaken doen met de digitale overheid. Wij schetsen een beeld van waar bibliotheken mee bezig zijn: kantelend van uitleenbibliotheek naar maatschappelijke bibliotheek waarbij we steeds vaker samenwerken met lokale organisaties en burgerinitiatieven. .

Beide partijen verlaten met een goed gevoel de tafel. De afspraak is elkaar snel weer te ontmoeten en dan te kijken wat we samen zouden kunnen doen.

December 2015

In de aanloop naar de volgende afspraak bereid ik met Maaike een korte presentatie voor: wat zouden bibliotheken kunnen betekenen voor de Belastingdienst? Wat hebben we met elkaar allemaal al in huis? Dat blijkt best veel te zijn. Iets simpels als PC's met internet op honderden plekken in het land blijkt een goed aanbod te zijn voor de Belastingdienst. Wij kijken daar vaak al aan voorbij als bibliotheek. Voor ons is dat heel gewoon. Ook het feit dat landelijk Digisterker en Klik en Tik - twee pakketten om te werken met computers en digitale overheid - al zijn ingekocht is een prima aanbod. En veel bibliotheken doen dit al of zijn voornemens die binnenkort te starten.

Verder willen we kijken naar een netwerk van spreekuren. Spreekuren die door maatschappelijke organisaties of burgerinitiatief kan worden ingevuld. In den lande zijn daar een flink aantal voorbeelden van. Dat zal niet in elke bibliotheekvestiging maar een groeiend netwerk waarbij we in een aantal jaar dit in elke bibliotheekstichting hebben, lijkt een wenkend perspectief. 

We bespreken het aanbod in een tweede gesprek. Dat valt in goede aarde. Een basisaanbod staat en we besluiten een derde afspraak te maken om naar  de implementatie te gaan kijken. Wat is nodig om het te realiseren?

Januari 2016

Dat derde gesprek volgt begin januari. Samen met Maaike hebben ook de uitwerking  met rollen en taken verder ingevuld. Daarin is ook sprake dat er een eenmalige vergoeding is voor bibliotheken om tegemoet te komen in eventueel gederfde inkomsten van cursussen en gebruik van internet-pc's. Verder zien we dat de uitvoering prima als onderdeel van het landelijk team basisvaardigheden kan worden opgepakt. 

Opnieuw reageert de Belastingdienst enthousiast. En heeft nog een aantal goede toevoegingen. Bijvoorbeeld om de netwerken van bibliotheken te testen op veiligheid en privacy.  Daar hebben zij partners voor die kunnen ondersteunen. Ook geven ze op verschillende punten aan waar zij scholing kunnen aanbieden voor spreekuurhouders.

Als uitvoerders zijn wij er nu wel uit. Het wordt tijd om de besluitvorming af te ronden.

In een eerder stadium waren de gesprekken al wel gedeeld met de VOB en eind januari wordt de VOB ingelicht over het verhaal wat er dan licht. De VOB doet ons de goede tip om een internetpeiling te organiseren en een informatiebijeenkomst. 

Februari

Begin februari praten we bij met het landelijk team 'de Bibliotheek en Basisvaardigheden' en de provinciale coördinatoren. Ook die zijn enthousiast en geven aan graag de handschoen op te pakken. Ondertussen komen de uitkomsten van de internetpeiling binnen. Er komen 105 reacties binnen die samen meer dan 130 bibliotheekinstellingen  vertegenwoordigen. Het enthousiasme is ook hier groot.

Er volgt een laatste gesprek waarbij ook de managers elkaar ontmoeten en de laatste afspraken maken. Een handruk volgt, de samenwerking is rond en de afspraak dat we snel naar buiten treden.

Vanaf dat moment zit mijn werk en nagenoeg op. De communicatie-afdelingen en een paar juristen nemen nu alles over: persberichten, media-uitnodigingen, de overeenkomst... in mum van tijd wordt alles klaar gemaakt. Maaike zorgt voor alle laatste puntje op de i.

Tussen de laatste handdruk en het persmoment zat een kleine week. Ik verschuif een afspraak in mijn zodat ik erbij kan zijn. Het geheel duurt nog geen 20 minuten. De staatssecretaris vertelt kort en puntig wat we gaan doen. Daar sta ik toch wel met bewondering naar te kijken, hoe iemand met zoveel dossiers ook hier precies het goede zegt. Lily Knibbeler van de KB zegt dat we het samen makkelijker willen maken voor de burger. Met een knipoog en een glimlach naar de slogan van de Belastingdienst dus. De overeenkomst wordt getekend, de foto's worden gemaakt en de pers te woord gestaan en iedereen vertrekt weer.

En vervolgens komt het ene persbericht na het andere binnen:
de NOS, Nu.nl,, de Telegraaf,, Algemeen Dagblad (met een goed filmpje met de staatssecretaris), Parool,   Binnenlands bestuur, Elsevier, Tros Radar en nog vele anderen.

Op de site van de KB vindt je meer inhoudelijke informatie. En dat is natuurlijk ook de plek waar dat hoort.

De komende maanden zal het landelijk team van 'de Bibliotheek en Basisvaardigheden' verdere invulling gaan geven aan deze samenwerking.

Maar voor nu: dank  aan Nienke, Wendy en Maaike voor de mooie samenwerking. Op naar vele burgers!

Het schuurpapier van Murakami, Pamuk en Voskuil... of hoe nieuwsgierigheid wint van twijfel

Huraki Murakami is een bejubelde auteur. In het verleden las ik 'Norwegian Wood'. En ik was maar matig onder de indruk. Was het het feit dat het zo bejubeld was, dat de verwachtingen te hoog gespannen waren? Was het de manga-achtige stijl die surrealistisch door het boek zwierf? Of was ik gewoon een cultuurbarbaar? Ik had immers 'Het museum van de onschuld' van Orhan Pamuk ook met hangen en wurgen uitgelezen. Wat had ik een hekel aan de hoofdpersoon aan het eind van dat boek! En datzelfde overkwam mij bij 'Het bureau' van Voskuil. Na één deel schreeuwde alles in mij: niet nog zoveel delen!

Ik gaf Norwegian Wood aan een vriend en ik zei erbij dat ik het met gemengde gevoelens had gelezen. Dat hij dus niet teleurgesteld moest zijn als hij dat ook zou zijn. Die avond stuurde hij mij een berichtje. Dit moet je eens lezen:

'Pijn valt niet te vermijden, maar lijden staat vrij'. Als je bijvoorbeeld tijdens het lopen denkt: 'Pff, dit is lastig. Ik kan niet meer', dan is dat 'lastig' een onvermijdelijk feit, terwijl het 'niet meer kunnen' hoe dan ook iets is dat je zelf uit maakt. Volgens mij vatten deze woorden kort en bondig de marathonsport samen

Wat bleek: een citaat uit een boek van Murakami... Een boekje over hardlopen. Even was ik vertwijfeld. Ik had de smaak van schuurpapier nog in mijn mond van Norwegian Wood. Moest ik nou toch dat andere boek van hem gaan lezen? De nieuwsgierigheid won het van de twijfel. En ik begon met het boekje 'Waarover ik praat als ik over hardlopen praat'.

Murakami doet in grote lijnen zijn levensverhaal uit de doeken: over hoe hij na zijn studie een jazzclub opbouwt, hoe hij die verkoopt, hoe hij begint met hardlopen en hoe hij zijn eerste roman schrijft. Voor iedereen die - net als ik - heel regelmatig hard loopt, is de rol van het hardlopen in zijn leven heel herkenbaar. Hardlopen wordt een moment in de tijd waar gedachten samenkomen, stilvallen en weer opnieuw in beweging komen. De herkenbaarheid dat je iets aan je conditie aan het doen bent maar dat het geheel aan bewegingen groter is dan alleen verbetering van je conditie. Ik geeft toe: hardlopen hangt tegen religie aan.

Murakami schrijft dan ook aan het eind:

Natuurlijk weet ik ook niet hoelang ik die cyclus van onrendabele bezigheden nog effectief kan volhouden. Maar ik heb het tot nu toe met zoveel volharding en zonder het beu te worden gedaan, en dus zou ik het, zolang het toch enigszins kan, toch graag blijven doen. Langeafstandswedstrijden hebben me gevormd en gemaakt tot wie ik nu ben. Wellicht zullen ze dus, zolang dat mogelijk is, ook van mijn verdere leven deel uit blijven maken, zodat we samen oud kunnen worden.

Op die manier komen en gaan de seizoenen en vliegen de jaren voorbij. Ik zal een jaartje ouder worden en vast weer een nieuwe roman voltooien. In ieder geval zal ik de te aken die voor me liggen ene voor een aanpakken en me er zo goed mogelijk van kwijten. Ik concentreer me op elke stap die ik voorwaarts zet. Maar tegelijkertijd bekijk ik de dingen ook op een zo lang mogelijke termijn en probeer ik zo vooruitziend mogelijk te zijn. Tenslotte blijf ik immers een langeafstandslopers.

Murakami is marathonloper, maakte uitstapjes naar ultra-marathons en doet af en toe een 1/4 triathlons.  Hij schrijft dat hij geen hele triathlons doet omdat dat teveel training zou vragen en hem weg zou houden bij het schrijven. Het lopen ondersteunt zijn schrijven en niet andersom. Dat is heel herkenbaar voor mij. Om die reden blijf ik hangen bij halve marathons en blijf zelfs weg bij de triathlons.

Misschien moet je marathons lopen om 'Norwegian wood' te begrijpen. De gedachten moeten zo lang en ver weg kunnen dwalen om het onnavolgbare te begrijpen. Voor alle mindere lopers - zoals ik - rest slechts het boekje 'Waarover ik praat als ik over hardlopen praat'.

Reserveer hier het boek via Literatuurplein

Onmisbaar voor wie met feitjes wil strooien: Waarstaatjegemeente.nl

Sommige mensen vragen zich af, hoe ik toch aan al die feitjes kom. Ik geef toe, ik heb een lichte afwijking voor cijfers en getallen maar dat is voor feitjeskennis helemaal niet nodig hoor. Wel moet je gewoon een aantal bronnen slim gebruiken.

Eén van die bronnen, en ik geef maar een deel van mijn geheimen prijs, is de site Waarstaatjegemeente.nl. Wil je weten hoe het met het onderwijs staat in je gemeente?  Wil je weten of je een rijke of een arme gemeente hebt?  Je vindt het er allemaal en ook nog netjes opgemaakt.

Monitor sociaal domein
Sinds enige tijd houden ze ook cijfers bij over het sociaal domein. Deels cijfers die ook rond zorg en armoede werden verzameld maar ook deels nieuwe cijfers. Je kan de cijfers van je eigen gemeente vergelijken met die van andere gemeenten, met gemeenten van soortgelijke grootte, of de gemiddelden van je provincie of van heel Nederland.

Uiterst bruikbare informatie als je voor je bibliotheek op stap gaat op dit gebied. Want wie zijn feiten niet kent, is al snel niet geloofwaardig. Vaak krijg je maar één kans om een goede indruk te maken. Een paar feiten kennen, kan dan handig zijn.

De site wordt onderhouden door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten die dit overigens met tientallen dataleveranciers in elkaar zet. Het is echt bijzonder knap. Voor mij is het een voorbeeld hoe dit ook wel voor bibliotheken mag. En ook gewoon openbaar.

Maar goed, daar ging het hier niet over. Een handige site dus. En wie dus beetje kan knippen en plakken heeft ook zijn eigen informatie in een rapport of presentatie zitten. Doe er uw voordeel mee!

Hoe de wet van Loosjes verdween uit bibliotheekwerk...Een hartstochtelijk gesprek over een nieuwe catalogus

Ooit waren er kaartenbakken. Die werden opgevolgd door terminals waarmee je alleen in de bibliotheek zelf kon zoeken. Op titel, auteur (wel eerst achternaam...) en met een beetje mazzel op trefwoord. Daarna volgde dat we die catalogus ook op internet konden zetten en jawel... je kon vanuit huis uit reserveren.

Tot slot gingen we die catalogus verrijken met allerlei andere bronnen: krantenbank, literom, consumentengids en andere bibliotheken. En de Aquabrowser deed zijn intrede. Evenals Zoek en Boek. De Aquabrowser was nog steeds een eigen index, hoewel slim gekoppeld aan de landelijke index waar kopieerslagen mee werden gemaakt.

Vier generaties zoekinterface...
Zie hier in een notendop de ontwikkeling van catalogi in Nederland. Wie snel telt ziet dat er tot aan de Aquabrowser vier generaties zijn. En een vijfde generatie doet nu zijn intrede. Voor ik vermoed een kleine 20%-30% is dat al gebeurd en voor de overige bibliotheken gaat dat de komende twee jaar gebeuren.

En nummer vijf komt eraan, maar waar is de kennis?
Veel bibliotheken gaan de komende jaren overstappen op de index van de Nationale Bibliotheekcatalogus. Dan komt generatie vijf eraan van de zoekinterfaces. Een interface die gebruik zal gaan maken van één landelijke index.

Om eerlijk te zijn: de kennis over catalogi in zijn algemeenheid en over de NBC+ in het bijzonder is bijzonder schaars geworden

Wie weet nog wat de wetten van Loosjes waren rond passieve en actieve documentatie?  Of weet u nog hoe het zit met pre-coördinatieve en post-coördinatieve indexsystemen? Nee, daar was ik al bang voor. Kijkt u rustig nog even naar het schema hierboven (met dank aan het handboek voor de bibliotheek).

NBC+ verder weg dan ooit?
Patrick Heemstra schreef een tijdje geleden een lezenswaardig artikel of de NBC niet verder weg dan ooit was.  Patrick doet aan het eind een oproep aan bibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek om er nog eens goed naar te kijken.

De NBC+ vergt veel lokale keuzes
Met de overstap naar de Nationale BibliotheekCatalogus moeten lokale bibliotheken nog wel wat keuzes maken: welke interface ga je gebruiken? hoe laat je titels zien? welke titels laat je zien? worden ebooks als eigen collectie gezien of niet? Kortom: wie nu gaat kijken bij verschillende bibliotheken die al aangesloten zijn op de NBC+ ziet dat daar hele verschillende resultaten uit kunnen komen? Dat ligt niet aan de NBC+ want dat is 'slechts' de grote bak met cataloguskaartjes die bibliotheken zelf nog kunnen rangschikken op heel veel verschillende manieren. Het ligt dus vooral aan de keuzes die op lokaal of provinciaal niveau worden gemaakt.

Samen met een paar collega's bij de Koninklijke Bibliotheek hebben we Patrick en een stel echte bibliothecarissen (Esther Valent, Lieke de Veer, Pascale van Zuylen, Marie-Bernadette Meulenbroek, Karin de Bruin, Iwan Overpelt en Erwin Tuinstra)  nog eens uitgenodigd om samen naar al die catalogi te kijken. Doel is om gezamenlijk te komen tot een aantal relevante tips. Dat leverde een middag op met hartstochtelijk debat over hoe je je zoeksysteem moet inrichten. Een debat wat ik eerlijk gezegd al heel lang niet meer gevoerd heb.

In onze eerste bijeenkomst afgelopen week nam Johan Stapel ons onder andere mee langs alle mogelijkheden die je hebt met de NBC+ (zie het plaatje boven).En uiteraard liet Patrick zien waar hij zelf in zijn rondreizen door het land tegen aan loopt.

Over enkele dagen is er een tweede bijeenkomst en hopen dan de goede tips af te kunnen ronden.

Zelf vast testen?
Veel bibliotheken leunen voor deze keuze op hun leverancier of hun provinciale ondersteuner. Hoewel die uiteraard veel kennis hebben, vind ik dat een beetje discussie over de inrichting van onze zoeksystemen best wat breder gevoerd mag worden. Maak voor de gein zelf eens een rondje langs verschillende catalogi.

En vooruit: als je wat verder wil kijken  zoek dan eens naar het ebook van Vestdijks Rumeiland of naar CD's van de in de jaren '80 beroemde boy-band A-Ha. Ik weet het, het zijn niet de makkelijkste vragen maar met de techniek van vandaag zou dat toch een peuleschilletje moeten zijn. En kijk eens hoe deze vragen op verschillende manieren worden beantwoord door zoeksystemen. Je zult verstelt staan van de verschillen.

En nu?
Nou, dus zometeen hebben we een mooi verhaal met paar goede tips. Dat wordt een mooie aanvulling op veel technische informatie die er al is bij de Koninklijke Bibliotheek. En dan moeten we maar eens even kijken hoe we dat op verschillende plekken netjes kunnen verspreiden. Ik vermoed dat daar nog wel wat vraag naar kan zijn. Laat het me weten, ik breng het graag verder.

Dat had natuurlijk best pre-coördinatief gekund maar post-coördinatief kan natuurlijk ook. Dat het gebeurt is misschien maar het belangrijkste.

Hoe Karien mij hielp van 7 naar 23 ideeën voor vluchtelingen

Vluchtelingen: op 7 september 2015 schreef ik er voor het eerst over. Of we niet iets moesten doen als bibliotheken. Een week later schreef ik een blog over een noodbibliotheek en blog  met 7 ideeën voor bibliotheken. De lijn werd opgepikt door de Koninklijke Bibliotheek die op korte termijn een werksessie met bibliotheken organiseerde. Begin oktober kon ik daar alweer een uitgebreider verhaal vertellen maar gingen bibliotheken ook met elkaar aan de slag.

Van blog tot boekenbenefiet
Inmiddels is een landelijke groep met bibliotheken met elkaar onderweg op dit dossier en zijn er vaste contactpersonen bij de KB die vluchtelingenwerk ondersteunen. De VOB heeft inmiddels een handreiking gedaan aan minister Asscher om vluchtelingen en gemeenten te ondersteunen. En tot slot organiseren de partijen achter het Jaar van het Boek een heus boekenbenefiet voor vluchtelingen.

Ook in mijn eigen provincie Overijssel gaan allerlei collega's aan de slag. Deze middag vond er een bijeenkomst plaats met Overijsselse bibliotheken over inzet voor vluchtelingen. Mijn collega Karien van Buuren - voor velen bekend van de VoorleesExpress - heeft hierin een grote rol.. Met die VoorleesExpress doet ze nu op twee AZC's heel mooi werk maar ook veel andere plekken in Overijssel zit energie en gebeuren tal van dingen. Er is bijvoorbeeld contact met Vluchtelingenwerk Oost-Nederland en op tal van plekken melden zich spontaan vrijwilligers.

Mooi document in Overijssel
Maar terug naar Karien. Want naast dat ze prachtig werk doet met vluchtelingen, schreef ze ook een mooie nieuwe notitie over wat bibliotheken allemaal kunnen doen. De teller van ideeën staat dit keer zelfs op 23. Ik zou zeggen maak er weer goed gebruik van! Kennis delen is immers kennis vermenigvuldigen.