Eindelijk! De kinderdirecteur!

Laten we wel wezen, het werd toch ook wel een keer tijd. Meer dan de helft van alle bibliotheekleden is een kind. En dat aandeel groeit! Maar hadden ze wat te zeggen? Nou, ze hoefden niet meer de hele tijd stil te zijn en we hadden het vloeroppervlakte en de collectie voor de jeugd al vergroot maar verder? In Amsterdam pakken ze het drastisch aan: een heuse kinderdirecteur.

En het moet gezegd: wat een briljant filmpje zit daar bij. Prachtige zelfspot van directeur Martin Berendse die nog even moet opzoeken wat 'Swag' is.

De sollicitatieprocedure is geopend: wie gaat Martin Berendse helpen?

Voetje voor voetje

Elke ochtend komt ze kromgebogen voorbij. Voetje voor voetje. In de paar jaar dat ik hier woon, is zelfs het trage tempo trager worden.

Ze laat haar hondje uit. Het loopt steevast vijf meter achter haar. Pootje voor pootje. Honden gaan op hun baasjes lijken, zeggen ze. Of andersom. Af en toe kijkt de oude dame achterom. Of het hondje nog wel volgt. Soms wacht ze even. Zelfs haar tempo is nog te snel.

 De oude dame heeft altijd een hondenlijn bij zich. Maar ze gebruikt hem nooit. Beiden rennen nergens meer heen. Ze zijn onzichtbaar aan elkaar verbonden.

Voetje voor voetje naderen ze het einde van de tijd. Ik vrees de dag dat ik alleen de oude dame zal zien. Of alleen het hondje.

Foto: Geogie Pauwels

Over de drempel... 'en ja, ik ga ook maar eens die cursus voor Digid doen'

Aan het begin van deze week begeleid ik een personeelsbijeenkomst van één van de grootste bibliotheken in het land. Ik vertel over de ontwikkelingen in bibliotheekland en wat dat voor ons als bibliotheekmedewerkers betekent. Na de pauze gaan we interactief aan de slag. Spelenderwijs laat ik de medewerkers met elkaar formuleren wat deze veranderingen voor henzelf betekenen. Maar ook wat een eerste stap kunnen zijn in die ontwikkelingen en hoe ze wellicht over hun eigen mentale drempel heen kunnen stappen. Want laten we wel wezen: veel beloftes sterven in goede bedoelingen.

Er komen prachtige voorbeelden voorbij: medewerkers die een Tedx-junior willen organiseren, een controller die collega's les wil geven in projectbegrotingen en een prachtig idee om laaggeletterden te helpen. Prachtig allemaal.

De grootste stap...
Het mooiste voorbeeld komt echter van een oudere mevrouw in de zaal. Eerst noemt ze iets anders maar ze besluit met: 'en ja, ik ga ook maar eens die cursus voor Digid doen, want we zeggen wel dat we dat aan iedereen kunnen leren, maar dan moet ik het zelf ook maar eens kunnen' In  de snelheid van het programma sta ik met de microfoon al bij een volgende medewerker. Maar stilletjes denk ik dat zij misschien wel de collega is die de grootste stap zet in haar ontwikkeling. Want dit is letterlijk en figuurlijk voor haar over een mentale drempel. Ze heeft er tegen aan gehikt en gaat het nu doen.

Het is dichter bij dan we denken
Het is voor mij een eye-opener. Dat er wellicht ook gewoon onder mijn collega's mensen zitten die moeilijk om kunnen gaan met de digitale overheid. En misschien heb ik zelfs wel een paar laaggeletterde collega's. Nooit bij stil gestaan....

Van sommige bibliotheken hoorde ik dat de eerste cursussen Digisterker niet altijd even succesvol waren. Het bleek soms nog lastig om deelnemers te vinden. Is het een idee om deze cursus eerst eens aan te bieden als try-out aan collega's? De deelnemers zijn misschien veel dichter bij dan u denkt.

Mijn leerpunt van deze week.

Waarom u een nieuwe collega het jaaroverzicht van het CPNB moet geven....

Hoe vaak leest u een toegestuurd jaarverslag? Eerlijk zeggen.... Meestal blader ik het door, kijk even naar de kerncijfers (gaan ze omhoog of omlaag) en scan het een beetje en leg het weer terzijde. En soms kom ik zelfs niet eens zover.

Een positieve uitzondering is het jaaroverzicht 2014-2015 van het CPNB. Ik werd er via social media op geattendeerd en zag het later bij een collega ook gedrukt op het bureau liggen. En op een mooie zondagmiddag heb ik het ook nog gelezen.

Wat het CPNB slim doet: niet alleen zeggen wat ze allemaal zelf hebben gedaan maar schetsen hoe het gaat met de boekenwereld. En dat ook nog eens met een brok enthousiasme en energie waarbij zelfs de stevig donderwolken afvlakken tot wat bewolking met hier en daar een zonnetje. En, en daar heb je me wel mee, het wemelt van de boekenfeitjes.

Feitjes
Feitjes die her en der verdeeld ook wel op het web te vinden zijn maar hier ook allemaal bij elkaar. Bijvoorbeeld over de afzet van e-boeken over de laatste vijf jaar.

Of de verdeling van genres tussen e-boeken en gedrukte boeken. Waar je dus uit kunt halen dat de e-boekwereld vooral nog een wereld van fictie is en nauwelijks van kinderboeken of van non-fictie.

Of wat te denken van de analyse of er nog ruimte zit in het volle boekenprogramma (maand van het spannende boeken, boekenweek, kinderboekenweek, maand van de spirutualiteit, week van het luisterboek etc).

Dat doen ze met bijgaande grafiek (u ziet hier alleen de eerste 26 weken van het jaar). De blauwe staven geven de omzet per week weer. In week 9 zit de boekenweek, in week 18 moederdag en in week 24 vaderdag.  En men vraagt zich af: waar zitten nog 'rustige' weken en waar zouden we nog wat extra's kunnen organiseren.

De tweede helft van het jaar ziet er als volgt uit.

U ziet dat Sinterklaas en Kerst echt de kaskrakers zijn voor boekhandelaren. Maar de maand na de boekenweek is echt de minste maand voor boekhandelaren. Wat zou je daar bijvoorbeeld mee kunnen doen?

Trends in genres
Verder heeft het jaarverslag een mooie monitor over de verschillende boekengenres en de trends daarin. Dat heeft men vervat in onderstaande overzicht.

Groen betekent groei, rood betekent krimp. Ondanks de in deze jaren krimpende markt zijn er dus wel degelijk groeisegmenten.

En heel veel boeken....
Ook een mooie weergave is die van de top-100 van boekhandels en bibliotheek. De top tien daarvan ziet er zo uit.

Wat opvalt is dat de top-10 van bibliotheken voor 80% uit kinderboeken. En dan ook nog uit één serie. Alleen Esther Verhoef en Simone van der Vlugt halen de top-10. Terwijl bij de boekhandels de jeugdboeken in zijn geheel afwezig zijn. 

Startboekje voor nieuwe collega's

En zo gaat het 160 pagina's door. Ik vond het een lezenswaardig boek om weer even bijgepraat te zijn over ontwikkelingen in het boekenvak. En als u nu eens een nieuwe collega heeft die misschien niet zo uit de 'boeken' komt, is dit misschien wel een aardig startboekje.

Complimenten voor CPNB.

Is er € 100 miljoen als startkapitaal voor deltaplan basisvaardigheden van bibliotheken?.... waar haalt u dat nou vandaan meneer Deckers?

Het is de Week van de Alfabetisering. Het kan u haast niet ontgaan zijn. Nieuwsuur trapte af met een reportage over laaggeletterdheid en dat er wel geld bij moest. Prinses Laurentien meldde bij de aftrap dat we elk jaar 100.000 laaggeletterden moeten bereiken.

Ik denk zelf nog altijd terug aan de speech die de prinses hield op het Bibliotheekcongres in 2014. Ze presenteerde de leescoalitie met ambities voor 2025:

In 2025 verlaat geen enkel kind de basisschool met een leesachterstand, en

In 2025 is elke volwassene geletterd of bezig dat te worden.

Een prachtige droom. Maar ja, tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren... Eén van die 'ja, maars' is natuurlijk dat we geen geld hebben.

Dan heb ik misschien goed nieuws. Want wie de financiële cijfers van bibliotheken ziet zou zo maar kunnen denken dat er een startkapitaal bij bibliotheken is van 100 miljoen euro om investeringen te doen voor een actieplan basisvaardigheden en de ambitie van de leescoalitie te verwezenlijken. Ik hoor u denken: 'Ja, ja, maak dat de kat wijs. We zijn net door de bezuinigingen heen! Waar zouden we dat vandaan moeten halen?'

Nou, kijk even mee naar het volgende.

Dwars door de crisis toch gegroeid
Net voor de zomervakantie publiceerde het CBS de bibliotheekstatistieken over 2015. Enkele dagen later kwam de KB met een mooie toelichting op die cijfers, een must-read voor elke bibliotheekdirecteur.  Hoofdconclusie: het aantal uitleningen en het aantal leden stabiliseert. Mijn felicitaties aan de bibliotheken die dwars door crisis zo goed presteerden. Want ondertussen moesten we op veel plekken vestingen sluiten en afscheid nemen van personeel.

60 miljoen euro minder
Elk jaar kijk ik opnieuw naar die statistieken. Ik kan het format van het excelsheet ondertussen dromen. Elk jaar zoek ik naar feiten die we wellicht over het hoofd zien. Zo keek ik dit jaar eens naar hoe het financieel ging met de bibliotheken. Dat levert bovenstaande grafiek op. Daarin ziet u hoe de crisis heeft toegeslagen en hoe er is bezuinigd. Sinds 2010 zijn de baten met zo'n 60 miljoen euro gedaald. Subsidies zullen gemiddeld met zo'n 10 procent gedaald zijn bij bibliotheken.

Huh, elk jaar een overschot?
Maar kijk nog eens goed. Elk jaar zijn de baten hoger dan de lasten. Dwars door de crisis wisten bibliotheken hun begrotingen sluitend te houden en zelfs nog wat over te houden. Die bedragen stoppen bibliotheken in bestemmingsreserves of weerstandsreserve. Wie het overschot sinds 2005 op een rijtje zet ziet dat deze de volgende vermogensgroei kenden.

100 miljoen extra weerstandsreserve
Elk jaar hield het bibliotheekwerk kleine bedragen over. Vanaf 2011 groeit het overschot om richting 2015 weer te dalen.  Dat ziet u in de blauwe balkjes. Wie de bedragen echter optelt, de rode balkjes,  komt in die periode tot een bedrag van bijna 100 miljoen euro!

Hoe kan dat? Er was toch een crisis? Ook naar die verklaring ben ik op zoek geweest. En ik denk dat ik hem gevonden heb.

Bibliotheken zagen de bezuinigingen aankomen
Waar ik vervolgens naar gekeken heb is hoe de subsidie van bibliotheken zich ontwikkelde ten opzichte van de totale begroting. Dat levert het volgende opvallende beeld op.

Ik heb 2005 als index genomen. Hier ziet u hoe de subsidie, hoe de totale baten (dus subsidie en gebruikersinkomsten) en hoe de totale lasten zich ontwikkelden. In 2008 start de bankencrisis en kort daarna komt Nederland in recessie. In 2010 kondigt de regering zware bezuinigingen aan die ook hun effecten hebben op de gemeentelijke begrotingen vanaf 2011. Vervolgens zien we de gemeentelijke subsidie ook rap teruglopen.

Mijn aanname is dat bibliotheken in 2009 al de conclusie trekken dat er bezuinigd gaat worden. De kosten vlakken af en stijgen niet meer terwijl de subsidie nog wel stijgt. Bibliotheken anticiperen al  op wat komt, is mijn conclusie. De oorlogskassen werden vanaf dat jaar sneller gevuld.

Opvallend is dat in 2015 de lasten alweer stijgen terwijl de subsidie nog daalt. Als ook nu bibliotheken anticiperen op wat komen gaat, dan betekent dat, dat men verwacht dat ook de subsidie weer gaat groeien. En dat komt overeen met mijn eigen waarneming dat veel gemeenten weer gaan indexeren op hun subsidiebedrag en dat her en der zelfs geïnvesteerd wordt. Ergo: we raken uit de crisis.

Is er inderdaad 100 miljoen?
Bibliotheken hebben in ieder geval als verstandige rentmeesters geacteerd. Ze hebben geanticipeerd op wat kwam en hebben hun maatregelen genomen. En ja, her en der zijn dat pijnlijke beslissingen geweest voor personeel, gebouwen en collectie.

Ik heb ook de statistieken voor 2005 bekeken om te kijken of daar wellicht grote financiële tekorten zaten die wellicht nog gecompenseerd moesten worden. Nee, dat bleek niet het geval. Ook de cijfers voor 2005 geven een stabiel beeld in de exploitatie.

Het enige wat ik nog heb kunnen verzinnen is dat bibliotheken reserves hebben aangelegd als frictiekosten bij ontslag. Budgetten voor een sociaal plan dus. Maar die gaan in omvang zeker geen 100 miljoen halen maar hooguit een fractie daarvan.

En tot slot is er nog een technische 'Maar'. Niet alle bibliotheken laten hun investeringen via hun exploitatie laten lopen. Dat is een wat technisch verhaal voor niet-financieel-ingewijden.  Het is echter steeds minder gebruikelijk om dat te doen. Accountants hebben er namelijk hekel aan omdat je begrotingen hiermee optisch kunt verbeteren. En dat hangt weer af van welke begrotingsgrondslag je gebruikt.

De financieel expert die ik raadpleegde gaf aan dat mijn gedachtengang klopt als je bovenstaande maar in acht neemt. Met andere woorden: wie het zeker wil weten, moet er toch nog eens goed naar kijken.

Een flinke startinvestering voor actieplan basisvaardigheden
Maar toch, wat zou je er mee kunnen doen? We raken uit de crisis en kiezen koers voor de maatschappelijke en educatieve bibliotheek. Daar passen investeringen bij op dat gebied.

Leg dat eens naast de roep om een deltaplan voor basisvaardigheden: laaggeletterdheid en digibetisme bestrijden.

Stel je  toch eens voor dat die 100 miljoen er echt is . Zouden we dat geld dan niet samen op tafel kunnen leggen als startinvestering voor een actieplan basisvaardigheden? Langs twee lijnen: preventief en curatief. Een actieplan dat onze positie op zowel de educatieve als de maatschappelijke functie versterkt.

Nou, even op grote lijnen doordenken: preventief en curatief.

75 miljoen preventief: schoolbibliotheken en fablabs
Voorkomen is beter dan genezen. Ik stel voor dat we dan 75 miljoen besteden aan investeringen in schoolbibliotheken en fablabs en aan samenwerking met partijen als VoorleesExpress.

25 miljoen curatief: 
Curatief zijn niet zozeer allerlei investeringen nodig maar programma's: taalhuizen, oefenen.nl, Walk en Talk en dat soort zaken. Maar wel zie ik dat bibliotheken voor die functies nog niet altijd toegerust zijn. We hebben meer cursuslokalen nodig, meer computerruimtes, meer studieplekken en koffiefaciliteiten. En niet te vergeten investeren in partijen als ETV.nl. Alles wat nodig is om de bibliotheek tot een plek voor een Leven Lang Leren te maken.  Daar reserveren we 25 miljoen voor.

Nou ja, zomaar een voorschot. Ik lever hem graag in voor betere ideeën.

Convenant met ministeries, provincies en gemeenten
Als wij 100 miljoen investeren zijn we een serieuze partner voor overheden. Ik stel dan ook voor dat we het voortouw nemen om met een soort Deltaplan Basisvaardigheden te komen. Een Tel Mee Met Taal 2.0 waarin we die inspanningen gaan vermenigvuldigen.  Wij bieden aan om in onze exploitatie ruimte te maken en 100 miljoen te investeren. Tegenprestatie: ministeries, provincies en gemeenten verdubbelen het investeringsbedrag en doen een structurele bijdrage in de programma's. Wat betreft die structurele bijdrage: ook die is tweeledig. Op de eerste plaats zijn er meer leesconsulenten nodig op basisschool en is extra inzet gewenst bij kinderopvang. Voor de curatieve programma's voor volwassen geldt veel meer dat bibliotheken in staat moeten worden gesteld om de kracht van de samenleving aan te boren. Niet alle programma's zelf doen maar de juiste partners verbinden en burgers betrekken. Ook hier een 2.0-aanpak.

Durven bibliotheken het aan?
Durven we het aan om onze reserves aan te spreken? Durven we het aan om samen op te trekken? Durven we het aan om samen met verschillende overheidslagen een afspraak te maken? En durven we het aan om bescheidenheid van ons af te werpen en offensief te reageren naar de samenleving?

Ik zie veel enthousiaste collega's die hier al mee bezig zijn: vluchtelingen, basisvaardigheden, belastingdienst, UWV. We kunnen meer dan we denken. En deze aanpak zou ons een geweldige steun in de rug geven.

In 2025 verlaat geen enkel kind de basisschool met een leesachterstand en is elke volwassene geletterd of bezig dat te worden.

Ik geloof dat die droom werkelijkheid wordt!