Het hele weekend hield half Nederland de adem in: 'zou er maandag nog wel een V&D zijn? Het antwoord was: ja, voorlopig wel. Op diezelfde maandag dat V&D gered werd, kondigde Blokker aan te gaan reorganiseren. Hoewel de financiële positie van Blokker vele malen beter is, is de achterliggende reden van reorganisatie precies hetzelfde.
In een tijd waarin bibliotheken leren van de goede successen van retail, is het ook maar eens tijd om te leren van de fouten in de retail. Dus hierbij: drie lessen die bibliotheken kunnen leren van V&D en Blokker.
Les 1: Distributie is niet meer de drijfveer voor spreiding
Mijn broer woont in de tweede stad van Slowakije. In zijn binnenstad bevinden zich nauwelijks winkels meer. De winkels zijn in de afgelopen twintig jaar verhuisd naar de rand van de stad waar hypermarchés de lakens uitdelen. Verder heeft internetbestellen dezelfde vlucht genomen als in Nederland.
Vroeger had je veel vestigingen nodig om je publiek te bereiken. De winkel was het afhaalpunt en het eind van de distributieketen. Dat Blokker internetzuilen neer wil zetten in winkels is natuurlijk een lachertje. Mensen gaan dat natuurlijk gewoon thuis doen.
Les 1 is: Distributie is niet meer de drijfveer voor spreiding. Is dat erg? Nee.
Binnensteden veranderen van karakter. Niet alleen bij mijn broer in Slowakije maar ook in Nederland zie je dat. De verblijfsfunctie van de binnenstad (met o.a. fun-shoppen, recreatie en horeca) neemt toe, de reguliere verkoopfunctie (het runshoppen) neemt af.
Voor bibliotheken betekent dat, dat in binnensteden bibliotheken er veel meer zijn voor de beleeffunctie dan de uitleenfunctie. Activiteiten, voorstellingen, clubs, optredens en cursussen zullen in deze bibliotheken de core-business worden. In wijkvestigingen zal die distributiefunctie langer in stand blijven maar die vestigingen zie ik eerder transformeren naar wijkwinkels rond sociaal domein en burgerparticipatie. Ton van Vlimmeren formuleerde dezelfde visie op een goede wijze in een
artikel van Dichtbij.
Niet om boeken te verspreiden hebben wij nog een fijnmazig spreidingsbeleid nodig, maar omdat we dicht bij de mensen willen zijn. Wie iets wil doen met de samenleving, moet er middenin staan.
Les 2: Meerwaarde, meerwaarde, meerwaarde!
Laten we wel zijn: V&D en Blokker zijn niet de hippe merken waar je gezien mee wil worden. Hele volksstammen kwamen er, maar weinigen sloten deze merken in hun hart. Waar V&D vroeger nog het enige warenhuis met een roltrap was, waar toch enige grandeur van afstraalde, was die glans in de afgelopen decennia wel verdwenen.
Beide winkels zijn er in de afgelopen jaren er maar heel matig in geslaagd om een nieuwe meerwaarde te vinden. La Place was voor de V&D de uitzondering op die regel. Maar verder: wat voegen zij nou toe? Waarin zijn ze nou uniek? En weten ze dat goed uit te dragen?
Les 2 is dan ook: wie geen meerwaarde meer creëert, houdt op te bestaan.
In een gedigitaliseerde wereld zou men dat ook van de bibliotheek kunnen zeggen. Wat voegen wij nog toe op informatief gebied? Waar boeken vroeger schaars waren, worden we heden ten dage overstelpt door informatie.
Met het vinden van die nieuwe meerwaarde zijn bibliotheken hard bezig. Een initiatief als de
bredebieb of de
werkateliers van de Rijnbrink Groep over nieuwe rollen voor de bibliotheek passen daar prima in. Herpositioneer bibliotheken in het maatschappelijke domein. Maak werk van je rol als regisseur van een Leven Lang Leren. En nog een paar van dat soort goede zaken.
Les 3: Verzet de bakens op tijd
V&D is wel heel erg laat met het verzetten van de bakens. Het concern draaide al jaren verlies. Het vastgoed was al jaren geleden verkocht en terug gehuurd. En last but not least: het eigendom was al overgegaan naar een investeringsmaatschappij. De seinen stond al lange tijd niet bepaald op groen. Met andere woorden: de signalen hadden al veel eerder moeten leiden tot een rigoureuze koerswijziging.
Het is misschien aardig om mijn artikel over
Polare en Karmac nog eens na te lezen. De overeenkomst met V&D is treffend. En wordt in sommige gemeenten niet op dezelfde wijze omgegaan met bibliotheekwerk als er plat een aanbesteding voor de laagste prijs van wordt gemaakt? En dat terwijl de bibliotheek juist een 'belangrijke hulpstructuur is in een veranderende samenleving'. Die laatste woorden zijn overigens niet van mezelf, maar van een VVD-wethouder van een grote stad.
Wat voor V&D geldt, geldt voor Blokker geldt in mindere mate: nog steeds winstgevend, vastgoed vaak in eigen beheer en nog gewoon privaat bezit. Blokker slaagt er daarmee in om nog in eigen regie allerlei zaken op te pakken. V&D kan niet meer zelf de regie voeren en is afhankelijk van andere partijen of hen nog een toekomst gegund wordt.
Maar de vraag blijft: zijn wij als bibliotheekbranche snel genoeg? Het is niet meer de tijd van 2% of 3% extra efficiency per jaar. Er zijn verschillende bibliotheken waar ik de afgelopen jaren beleidsplannen heb gemaakt waar 20% tot 30% van het personeel in vier jaar naar nieuwe functies ging. En dan nog moet je de mazzel hebben dat je niet net in zo'n transitie de volle mep aan bezuinigingen over je heen krijgt.
Les 3 is dan ook: verzet de bakens op tijd. En dat op tijd is het moment dat je zelf nog regie over je eigen toekomst kunt voeren. Wie even geen bezuiniging heeft, kan niet even uitrusten. Dat is het moment om juist door te pakken. Wie vol in de bezuiniging zit heeft een dubbele opdracht: bezuinigen en vernieuwen. We kunnen niet eerste bezuinigen en dan vernieuwen.
Wie nog niet wakker was, mag dat nu worden. Drie lessen om nu naar te handelen: spreidingsbeleid dicht bij burgers, het creëren van nieuwe meerwaarde en snel en met grote stappen aan de slag!
Wie nu niet handelt, zit straks bij de uitverkoop.