De meest gestelde vraag aan mij als lijstjesman gaat altijd over geld. Ik schrijf er niet vaak over. Schrijven over geld lijkt altijd gevaarlijk. Maar meerdere keren per week krijg ik de vraag of ik in beeld kan brengen hoe een bepaalde bibliotheek scoort op de subsidieladder. Die cijfers zijn inderdaad te halen uit de openbare dataset van de Koninklijke Bibliotheek. Hierboven tref je de cijfers aan van het gemiddelde subsidiebedrag per inwoner over 2019, de meest recente cijfers. Daarnaast heb ik ook het laagste en het hoogste subsidiebedrag geplaatst zodat je de bandbreedte ziet waar het zich tussen bevindt.
Nu zijn er minstens drie manieren om subsidies met elkaar te vergelijken. De meest gebruikte is de onderste uit dit overzicht. Het gaat dan om de totale gemeentelijk subsidie en die deel je door het inwonertal van het werkgebied. Gemiddeld kom je dan uit op € 24,19 in Nederland. De laagste financiering is dan € 11,72 per inwoner en de hoogste € 43,50.
De middelste in dit overzicht gaat alleen over de structurele subsidie, ook wel de exploitatiesubsidie genoemd. Veel bibliotheken krijgen nog incidentele middelen voor projecten, taalhuizen of projecten voor het onderwijs en die gaat hier nog vanaf.
De bovenste is de exploitatiesubsidie met aftrek van de huisvestingskosten. Ook dat bedrag wordt vaak gebruikt omdat de huisvestingskosten soms versluierend kunnen werken. Soms wordt er tegen een laag bedrag gehuurd van de gemeente of juist tegen een hoog bedrag dat weer gecompenseerd wordt.
In de regel kun je stellen dat stedelijke gebieden gemiddeld een iets hogere financiering kennen dan plattelandsgebieden. Dat is historisch deels te verklaren omdat provincies vroeger een groter deel van de exploitatie van plattelandsbibliotheken op zich namen en plattelandsbibliotheken later professionaliseerden dan stadsbibliotheken. En deels is het te verklaren naar de aard en omvang van de begroting van kleinere gemeenten.
In het verleden heb ik ook wel eens onderzoek gedaan naar de correlatie tussen prestaties en subsidie. Bibliotheken met meer subsidie lijken inderdaad beter te scoren. Toegegeven, de correlatie was dun. En dat had naar mijn mening met name te maken met het ontbreken van een brede set aan vergelijkbare prestatiegegevens.
Tegelijkertijd zie ik bibliotheken met beperkte middelen hele creatieve oplossingen verzinnen en zie ik bibliotheken met meer middelen juist hele goede investeringen doen en dienstverlening professioneler borgen. Maar hoe je het ook wendt of keert: met meer subsidie kan er ook gewoon meer.
Hoe bibliotheken meer gingen doen en minder kregen
En dat bibliotheken meer zijn gaan doen in de afgelopen jaren daar twijfelen alleen raadsleden aan die de afgelopen jaren echt onder een steen hebben geleefd. Er zijn duizenden schoolbibliotheken met leesprogramma's en leesconsulenten gestart, overal zijn taalhuizen opgericht, er kwamen spreekuren voor de Belastingdienst en we ontwikkelen nu Informatiepunten voor de Digitale Overheid. En dan hebben we het nog niet over allerlei 3D-labs of een breed aanbod aan cursussen.
En kwamen er meer middelen? Als u in deze sector werkt, weet u het antwoord: Nee. De gemiddelde subsidie per inwoner ging in de afgelopen tien jaar van 27 naar 24 euro. Zo'n 14% eraf. Als u denkt: waarom heb ik het zo druk in mijn bibliotheekbaan, dan vindt u hier een belangrijk deel van het antwoord.
Overigens, wie snel de cijfers vergelijkt van 2019 is deze tabel en de bovenstaande ontdekt kleine verschillen. Daar is een logische verklaring voor. De twee datasets hanteren verschillende inwonertallen. De dataset van de KB gaat uit van het totaal van werkgebieden van openbare bibliotheken. Een aantal gemeenten heeft geen openbare bibliotheek en daardoor valt het inwonertal iets lager uit. In de tweede grafiek is uitgegaan van het totaal aan inwoners van Nederland. Ook kent het CBS-overzicht voor bibliotheken geen uitsplitsing tussen structurele en incidentele subsidie en wordt daar alleen het totaal aan subsidies weergegeven.
Het is echter nog iets erger dan u denkt
Dat u in tien jaar zo'n 14% minder subsidie kreeg, is niet het enige. Ondertussen gingen de prijzen wel omhoog. In de periode tussen 2010 en 2019 met zo'n 16%. In totaal kregen bibliotheken dus effectief zo'n 30% minder te besteden.
Is dat erg? Het politieke antwoord is: Ja en nee. Nee, omdat we in de afgelopen tien jaar een ongelofelijke slag hebben gemaakt in de vernieuwing van het bibliotheekwerk. De maatschappelijk-educatieve bibliotheek als concept heeft nieuwe energie losgemaakt en de bibliotheek gepositioneerd als lokaal platform voor een leven lang ontwikkelen. De bibliotheek is gekanteld van een instituut naar een netwerkorganisatie die met alles en iedereen samenwerkt. Hartstikke mooi. Maar er is ook een Nee. Ik heb me de afgelopen tien jaar de vingers blauw geschreven aan bezuinigingsplannen en tegelijkertijd geprobeerd creatieve oplossingen te verzinnen om die brede bibliotheek gestalte te geven. Vaak lukte dat maar het waren ook vaak compromissen.
Nu ik gemeenten al angstig naar de financiële toekomst zie kijken, weet ik straks eigenlijk niet goed waar u nog méér moet bezuinigen. En mensen die mij kennen weten dat ik geen zwartkijker of pessimist ben. Als de optimist zegt dat het slecht weer wordt, stormt het buiten waarschijnlijk al.
Kansen
Toch blijf ik een optimist. Ik zie namelijk in rap tempo kansen op het bibliotheekwerk af komen. Er moet een Corona bijspijkerplan komen voor 8,5 miljard voor het onderwijs. Ik denk dan: nu door naar op elke school een schoolbibliotheek met professionele leesconsulenten. Als ik bibliotheekdirecteur was, belde ik nú alle basisscholen op. Middelbare scholieren snakken er naar dat bibliotheken weer open gaan en weer daar kunnen studeren. Afspraken dus over meer en betere studieplekken. Verder heeft de crisis heeft aangetoond dat velen niet vaardig genoeg zijn in de digitale wereld. Wie gaat deze burgers helpen?
Kortom: er wachten bergen werk op ons! Kansen te over.
Verkiezingsprogramma's
Dat treft want ook landelijk lijken partijen met verkiezingen in aantocht over elkaar heen te buitelen. D66 zegt 400 miljoen te willen investeren in cultuur
waarvan 80 miljoen voor bibliotheken. U hoor het goed, 80 miljoen - structureel. Dat is bijna 5 euro per inwoner als dat netjes wordt verdeeld over het gemeentefonds. Dit is overigens in lijn met
wat minister Van Engelshoven zelf zei in het afrondende overleg rond de evaluatie van de bibliotheekwet in september vorig jaar. Maar ook
het CDA,
Groen Links, Christenunie, en
PvdA noemen bibliotheken in het verkiezingsprogramma.
Als je die programma's naast elkaar legt is er breed draagvlak voor: een bibliotheek in elke gemeente, een leesoffensief met schoolbibliotheken en een verbrede rol voor het taalhuis en en informatiepunt Digitale Overheid. En laten dat nou ook de speerpunten zijn van wat al is vastgelegd in en landelijk
bibliotheekconvenant. Met een extra impuls kan het Rijk hier inderdaad een geweldige impuls aan geven. Noot voor het ministerie: wel natuurlijk even afdwingen bij gemeenten dat als ze extra geld krijgen voor bibliotheken dat ze de komende vijf jaar niet mogen bezuinigen op de lokale bijdrage voor bibliotheekwerk.
Bibliotheken hebben 30% minder inderdaad. Maar wel ondertussen de hele winkel verbouwd naar een maatschappelijk-educatieve bibliotheek. En de politiek geeft ons wind-mee.
Er is iets moois mogelijk voor Nederland en het heet de bibliotheek!