Oversterfte en onderuitlening
De Coronacrisis trekt een spoor van vernieling door dit land. Scholen die dicht gingen, podia waar niks meer gebeurt en een economie die met grote steunpakketten overeind word gehouden. Het CBS had het tijdens het hoogtepunt van de Coronacrisis over 'oversterfte' in Nederland. Ik ga het vandaag hebben over de 'onderuitlening'.
Hoeveel schade is er aangericht doordat bibliotheken acht weken gesloten waren? En natuurlijk is een bibliotheek meer dan uitleningen, misschien aardig voor een volgend artikel, maar het aardige is wel dat we van die uitleningen veel gegevens van hebben. En wat was eigenlijk het effect van ThuisBieb en de extra uitleningen van ebooks?
Het was even zoeken naar de juiste cijfers maar ik denk dat dit wel ongeveer klopt. In de acht weken sluiting van bibliotheken zijn ze 8,6 miljoen uitleningen misgelopen. En dat zijn 8,6 miljoen boeken die niet gelezen zijn. Ga er maar vanuit dat de helft van de uitleningen van kinderen komt en dan hebben alle kinderen van Nederland flink minder gelezen. En de schade loopt overigens nog steeds op want ook de uitlening draait met alle voorzorgsmaatregelen nog niet op volle toeren.
Afhaalbieb, ThuisBieb en ebooks maar een beperkte vervanging
In het overzicht zie je ook dat de Afhaalbieb, de ThuisBieb en de ebooks maar een zeer beperkte vervanging waren van de reguliere bibliotheek. Weliswaar verdubbelde in deze periode het gebruik van de ebooks van ruim 560.000 uitleningen in 2019 naar 1,1 miljoen over dezelfde periode in 2020 maar het aantal fysieke uitleningen over dezelfde periode in 2019 moet geschat worden op 10,2 miljoen. Die fysieke bibliotheek is als distributiepunt van boeken voorlopig dus nog wel onmisbaar, hoe sterk het gebruik van ebooks in zo'n korte tijd ook steeg.
Gebruik van week tot week en uitleg bij de cijfers
Voor dit staatje heb ik me gebaseerd op een aantal bronnen. Voor de uitleningen in 2019 ben ik uitgegaan van jaarcijfers van het CBS en die heb ik gedeeld door 52 weken. De periode van maart tot mei is een gemiddelde uitleenperiode. Voor 2020 heb ik een aanname moeten doe voor de fysieke uitleningen. Alle bibliotheken waren dicht maar er waren al wel vrij vlot kleine initiatieven als afhaalbiebs en bezorgbibliotheken. Ik heb ingeschat dat deze initiatieven niet meer dan 5% van de regulieren uitlening hebben gehaald. En ik ben dan denk nog aan de hoge kant want er zijn redelijk wat stichtingen geweest die volledig dicht zijn geweest.
Voor de ebooks heb ik gebruik gemaakt van dagcijfers die de KB op MetdeKB bij elkaar heeft gezet. Die cijfers geven dus een werkelijke weergave van hoe het gebruikt is.
Tot slot heb ik me voor ThuisBieb gebaseerd op het persbericht van de KB en de gebruikscijfers die daar genoemd worden. De cijfers die daar genoemd worden heb ik gedeeld door het aantal weken dat Thuisbieb vanaf 6 april actief was.
Een schade die we niet meer in gaan halen...
Na acht weken ruim acht miljoen boeken die we niet gelezen hebben. Kinderen, volwassen, ouderen, allemaal zijn we minder in contact geweest met taal. Financieel kun je organisaties compenseren maar dit verlies krijgen we voorlopig niet meer terug. Wie dacht dat we alles nu echt wel digitaal zouden doen, komt bedrogen uit. Slechts een klein deel compenseren we digitaal. En de rest? Die hoopt dat de bibliotheek maar zo snel mogelijk weer helemaal open is.
Op 11 mei konden de eerste bibliotheken - met een flinke lijst beperkende voorwaarden - weer open. En elke dag zag ik in mijn omgeving berichten van weer nieuwe vestigingen. Een flinke lading start aankomende maandag 18 mei en dan is denk ik bijna iedereen op een of andere manier wel weer aan de slag. Ik neem u ook deze week weer mee naar de bibliotheken in crisistijd.
Alle bibliotheken waren dicht. Allemaal? Nee, deze week bleek dat in ieder geval één bibliotheekvestiging van de Bibliotheek Deventer, "stiekem" was open gebleven. Het ging om de vestiging in het kleine dorpje Lettele (1.695 inwoners). De bibliotheek wordt daar gerund door de speelgoed- en huishoudwinkel van Erwin Kleine Koerkamp. Het winkeltje zit recht tegenover de school en werd ooit gestart toen de bibliobus daar stopte. Het dorpje Lettele kunt u ook nog kennen van koe Hermien die in 2017 ontsnapte toen ze naar de slacht moest en zich dagenlang verstopte in het bos. Lettele was een paar dagen landelijk nieuws.
Kleine Koerkamp maakte keurig de zelfbedieningsbalies schoon en er was desinfecterende gel. Maar hij geeft ook aan dat hij er maar geen ruchtbaarheid aan gaf. Ik kan er - zeker zo achteraf - wel om glimlachen. Ik ken de situatie daar best goed en het is louter aan deze ondernemer te danken dat de bibliotheek in dit dorp nog steeds aanwezig kan zijn.
Boeken in winkelwagentjes
Die openstelling maakt de tongen wel los. De mensen in het appartementenblok waar ik woon weten dat ik 'iets' doe bij de bibliotheken. En een aantal buurvrouwen klampten me vorige week al aan wanneer ze weer boeken konden halen. Ik kon ze gerust stellen dat de bibliotheek weer open ging en legde ze en passant uit hoeveel maatregelen er genomen moesten worden. "Nou, jullie hebben er meer werk aan dan de supermarkt. Bij de supermarkt pakt toch ook iedereen spullen op en legt ze weg en daar hoeft niks in quarantaine." Ik legde uit dat we de richtlijnen moeten volgen anders mogen we gewoon niet open. Het is dit of niet. "Tja, dan toch maar dit", zei de buurvrouw. Precies, dat dacht ik ook.
Dat terugbrengen van de bibliotheekboeken is natuurlijk wel een dingetje. Boeken die 72 uur in quarantaine gaan, moeten ergens opgeslagen worden. En dan zie je natuurlijk in één keer hoeveel boeken er in omloop zijn. Op de foto zie je René Lueks van Zinin in Nijverdal (uit dit artikel van de Tubantia) met op de achtergrond de karretjes van ze supermarkt. Daar kunnen klanten hun boeken dan in leggen en de karretjes kunnen dan in quarantaine. Die oplossing zag ik deze week wel vaker voorbij komen.
Wat gaan gemeenten doen? Krijgen die veel extra geld of juist extra bezuinigingen?
Dat vele sectoren knetterhard geraakt worden door deze crisis ziet iedereen. Ik denk dat velen ook wel onderschrijven dat de regering alles probeert te doen om de gevolgen van deze crisis zo goed mogelijk te dempen. Wellicht hadden accenten net iets anders kunnen liggen maar dat doet niets af aan de grote lijn. De regering stevent af op het grootste begrotingstekort van na de Tweede Wereldoorlog: 92 miljard. In totaal verwacht de regering dit jaar 112 miljard extra uit te geven.
De Pavlovreactie op dergelijke tekorten is altijd een rigoureuze bezuiniging. En daar is iedereen ook bang voor. Een opvallende lezersbrief op 11 mei in de Volkskrant stelt dat gemeenten juist 10 miljard extra zouden krijgen dit jaar en daarmee hun budget met een derde zou zien groeien. De briefschrijver legt uit dat het trap-op-trap-af-systeem dat met zich mee zou brengen. Kort uitgelegd: gemeenten groeien of krimpen mee met de lopende uitgaven en inkomsten van het Rijk. Geeft het Rijk meer uit, dan krijgen gemeenten ook meer in dat jaar. Geeft het Rijk minder uit, dan krijgen gemeenten ook minder. In de afgelopen jaren - met dalende rijksuitgaven door een groeiende economie - daalde daardoor ook de inkomsten van het gemeentefonds.
Zou het inderdaad zo mooi zijn? Een derde extra geld voor gemeenten om alle problemen op te lossen? In Binnenlands Bestuur wordt gemeld dat die vlieger niet opgaat. Minister Hoekstra heeft die extra miljarden aan corona-uitgaven buiten het trap-op-trap-af-systeem gehouden. Er komen dus niet zo maar extra gelden voor gemeenten. Tegelijkertijd heeft men ook het trap-af-systeem uitgeschakeld waardoor aankomende bezuinigingen van de baan zijn voor gemeenten. Wethouders zijn tevreden over deze stap en zeggen dat het rust oplevert.
Aanvullend staat in de ledenbrief van VNG dat de gemeenten nog onderhandelen over een extra eenmalige bijdrage voor de coronacrisis. VNG lijkt dus een soort salami-tactiek toe te passen: eerste het structurele bedrag veilig stellen zonder bezuiniging en daarna onderhandelen voor een incidentele bijdrage.
Concluderend kun je zeggen dat de structurele uitgaven van een gemeenten zeker zijn. Dat is beter dan dat het in de afgelopen jaren was. Op basis daarvan zou je niet direct bezuinigingen verwachten maar nog ongewis is welk effect de crisis gaat hebben en welke incidentele bijdrage gemeenten krijgen.
Slot?
En daarmee sluit ik deel 10 van de bibliotheken in crisistijd. Zijn we uit de crisis? Nee. Het virus waart nog rond en eist nog elke dag slachtoffers. We zijn gemigreerd naar een anderhalvemetersamenleving waar we nog lang mee te maken hebben. Nog lang niet alle functies van de bibliotheek kunnen we uitvoeren.
Maar we zijn wel naar een volgende fase gegaan. En dat merkte ik zelf aan den lijve deze week. Acht weken hebben we in een crisismodus gewerkt in de ondersteuning voor bibliotheken. Deze weken gingen we voor een deel terug naar normaal. Ons transport, ons bibliotheeksysteem en zelf eerste werksessies met medewerkers begon allemaal weer te lopen. Het voelde voor mij alsof een storm ging liggen en overging naar gemiezer. Ik hoop dat die storm ook wegblijft.
Elke week maakte ik een update en op dit moment twijfel ik. Ga ik hier zo consequent mee door? Elk weekend nog een update? Nee, dat ga ik niet meer zo consequent doen. We gaan zeker nog lessen trekken uit deze periode en ik ga er zeker nog over schrijven. Maar soms moet je jezelf dwingen om je blik ook weer op iets anders te richten. Daar wil ik mezelf weer de ruimte voor geven.
Volgens mij hebben we een mooi klus geklaard met elkaar. Ieder in zijn rol, dank daarvoor. Blijf gezond en let op elkaar en.... ook langzaam de blik weer naar de horizon.
Week nummer acht van de sluiting van de bibliotheken zit erop. En hoewel we niet stil zaten in al die tijd - ik weiger eigenlijk te zeggen dat we dicht waren - zullen volgende week de bibliotheekvestigingen als bloemknoppen weer openschieten. Onze lente is dan toch eindelijk begonnen. Ik geef u weer mijn observaties over deze week
Woensdagavond, 7 uur
Woensdagavond, zeven uur 's avonds. Het begint een soort Studio-Sport-moment te worden. Premier Rutte begint aan zijn wekelijkse persconferentie over Corona. Rond het middaguur, dus bijna zes uur vóór de persconferentie, schrijft de Telegraaf al dat bibliotheken weer open zouden kunnen. Slechts heel kort daarvoor had dat bericht mij ook al bereikt van mensen die dicht bij het vuur zitten. Maar daar zat een flinke winstwaarschuwing bij: bibliotheken waren er eerder ook al dichtbij geweest en toen gestrand. Niet te vroeg juichen.
Maar dit keer worden bibliotheken wel genoemd. En ook nog met de snelste ingangsdatum: maandag 11 mei! Ik hoor honderden bibliotheekmedewerkers denken: dat is verrekte snel! De originele datum ging nog uit van 18 mei. Op Twitter geven een aantal bibliotheekdirecteuren dan ook al aan dat veiligheidsmaterialen op die datum nog niet binnen zijn. Blijdschap, zeker! Maar het wordt wel aanpoten. En hoewel duidelijk aangegeven wordt dat bibliotheken open 'mógen' en niet 'moeten', voelt iedereen ook wel de druk om nu al het mogelijke te doen dat kan.
Hoe open?
Op donderdag en vrijdag zie ik dat veel bibliotheken tot hun beslissing komen over wat er wanneer kan. De één start een paar dagen later, een ander start op 11 mei met een beperkte dienstverlening en weer een ander kan op 11 mei volgens het protocol open. Ik ben geabonneerd op een reeks nieuwsbrieven van bibliotheken en ik kan u vertellen dat ik van elke bibliotheek wel informatie heb gekregen.
Trots
Er wordt een ongelooflijke klus geklaard. Ik ben trots om onderdeel te zijn van dit bibliotheekwerk en daaraan bij te dragen. Want als ik zie welke geoliede machine er op gang kwam en welke flexibiliteit er weer aan de dag is gelegd in de afgelopen dagen dan is dat bijzonder knap. Alles wordt geregeld en iedereen geïnfromeerd. Chapeau!
Bibliotheken komen er zeer genadig van af
Maar nu we zo druk met ons zelf zijn is het wellicht ook goed om nog eens om ons heen te kijken. Hoe is met de andere sectoren? Een tijdje geleden schreef ik over het feit dat bibliotheken veruit de best bezochte instellingen van Nederland zijn. Bovenstaande infographic hoorde daar ook bij. Bibliotheken laten bioscopen, musea, attractieparken en theaters ver achter zich. Maar als je kijkt naar welke maatregelen voor versoepeling er nu komen, kun je niet anders constateren dan dat bibliotheken er zeer genadig vanaf komen.
Bioscopen
Bioscopen, na bibliotheken de grootste publiekstrekker, mogen pas op 1 juni open, moeten alle bezoekers minimaal 1,5 meter uit elkaar zitten en mogen er maximaal 30 bezoekers in een zaal zitten. Vanaf 1 juli, mits de situatie het toelaat, wordt dit 100 personen per zaal. De Nederlandse Vereniging voor Bioscopen en Filmtheaters is teleurgesteld over dit resultaat en had graag gelijk naar 100 personen gewild.
Musea
Musea kunnen ook per 1 juni open en voor hen geldt de restrictie van 30 personen niet. De museumvereniging laat weten dat het wel verplicht is om vooraf een kaartje te kopen en moeten musea zorgen voor 1,5 meter afstand. Veel musea zullen per zaal aangeven hoeveel mensen er mogen zijn en elk museum heeft een maximum aantal personen dat binnen mag zijn.
Atrractieparken
Attractieparken, en ik geloofde het even niet toen ik het hoorde, hebben nooit de verplichting gehad om dicht te gaan. De club van Elf, de belangenorganisatie voor attractieparken, heeft een wervend protocol opgesteld. Dat is echt leuk om te zien hoe ze dat hebben aangepakt. Ronkende teksten over de Value Case (zie afbeelding) en de Customer Journey. Die hebben hun marketing goed voor elkaar.
Overigens zijn nu alle parken dicht. Die verantwoordelijkheid hebben ze zelf genomen. De Efteling gaat weer open op 21 mei - Hemelvaartsweekend dus - terwijl veel andere parken op 25 mei open gaan. Net erna maar wel voor het Pinksterweekend.
Theaters
Theaters kennen hetzelfde regime als bioscopen. Maar omdat er bij theater veel meer mensen betrokken zijn is die regel van 30 mensen in de zaal per 1 juni praktisch onuitvoerbaar aldus Gabbi Mesters van de vereniging van Schouwburgdirecties tegen het ANP. Per 1 juli gaat dat naar 100 mensen maar het gaat wachten worden op het nieuwe seizoen. Maar hoe dat gaat is onduidelijk. Want dan geldt eigenlijk nog het zelfde als voor de voetbalstadions...
Voetbalstadions
De grote 'verliezers', als je in die termen mag spreken, zijn de voetbalstadions. Zij hebben enkel de garantie dat de betaald voetbalcompetitie weer mag beginnen op 1 september maar dat dit nog moet zonder publiek. En ook nog geen enkele toezegging wanneer dan wel. Overigens, ook publiek bij amateur-wedstrijden mag voorlopig niet.
Hugo de Jonge liet zich in het Kamerdebat ontvallen dat publiek in stadions pas weer kan als er een vaccin is. Dit geldt ook voor evenementen. U snapt, daar was iedereen nog wel even ontdaan van.
De balans? Tel uw zegeningen en vervul uw dure plicht!
Wie dit rijtje zo ziet, moet zeggen dat de regering bibliotheken een prominente plaats heeft gegeven. Als instellingen met veruit de meeste bezoekers mogen ze toch als eerste open. Hoe dat kan? Ik denk dat dit een mix is van het type instelling dat wij zijn, de hoge frequentie waarin wij gebruikt worden en ja, het heeft ook te maken met goede lobby en samenwerking in het stelsel. Mijn complimenten aan een ieder die daar aan bij heeft gedragen.
Het levert ook een dure plicht op. Het virus is niet weg en de crisis is niet over. Verre van dat. In het AD van vandaag waarschuwt een viroloog nu al voor een tweede Coronagolf. Met ruim 60 miljoen bezoekers kunnen bibliotheken een bron van verspreiding van het virus zijn. Maar ik heb altijd gezegd dat ik geen bibliotheekdirecteur ken die onverantwoord handelt. Ieder weegt zeer zorgvuldig. Laten we dus in plaats van het virus juist geletterdheid, verbeelding en verstrooiing verspreiden.
Ik weiger te zeggen dat we de afgelopen weken echt dicht waren maar ik weet wel dat we ons de komende weken meer open dan ooit zullen voelen.
Ook deze week neem ik u weer mee naar wat er gebeurt bij de bibliotheken in de Coronacrisis. We gaan volgende week de achtste week in van gesloten bibliotheken. Mijn stadsgenoot Öczan Akyol pleitte deze week voor heropening van bibliotheken en musea in zijn column. Veel bibliotheekmensen vielen hem bij. De discrepantie tussen winkels die open mogen zijn en bibliotheken die dicht zijn begint langzamerhand pijnlijk te worden als ik de reacties volg. De mening kantelt van een bijdrage leveren door gesloten te zijn naar verantwoord open gaan. Zeker ook omdat er een protocol beschikbaar is dat voldoet.
Van een overheidsverbod naar gezond individueel handelen
De publieke ruimte wordt stap-voor-stap weer gevuld. De overheid gaat de verboden 'daar mag je niet komen' afbouwen en gaat een zwaarder beroep doen op de individuele verantwoordelijkheid van burgers om gezond te handelen. Veel bibliotheken zijn bezig met het klaar maken van hun bibliotheek voor de 1,5-meter-samenleving. Ik spreek bibliotheekdirecteuren over hoe routing in hun bibliotheken moet, of je nog wel zonder personeel open kunt en of je alle openingsuren dan wel kunt maken. Over hoe je omgaat met printen in de bibliotheek en over welke functie nog wel kan en welke nog even moet wachten.
De geluk-bij-een-ongeluk-top-6
Toch neem ik u deze week mee naar iets heel anders. Door een paar vrije dagen en wat meer rust, had ik ook wat tijd om eens wat verder om me heen te kijken. De Coronacrisis levert naast onnoemlijk veel menselijk leed ook een aantal mooie initiatieven op. Door de gesloten vestigingen moesten nieuwe en vaak digitale wegen gevonden worden. Een klein geluk bij een groot ongeluk zullen we maar zeggen. En de meest toffe wil ik hier toch eens in het zonnetje zetten. De-geluk-bij-een-ongeluk-top-6.
1. Biebboys van OBGZ
De BiebBoys van de Bibliotheek Gelderland-Zuid zijn misschien wel de grootste ontdekking van deze Coronacrisis. Drie keer per week maken Kees en Joran een uitzending over een thema dat kinderen aanspreekt en vaak komt er ook nog een boek in voor. Kees en Joran zijn bijzonder grappig en kennen een hoog ADHD-niveau. Het zit echt professioneel in elkaar en het deed mij denken aan de vroegere VPRO-serie Rembo en Rembo. In hun afleveringen geven ze kinderen een challenge mee voor die dag die leuk is om uit te voeren. Ook leuk voor ouders om mee te doen. En passant laten ze heel Nijmegen zien en betrekken ze veel andere instellingen hierbij. In korte tijd hebben ze al meer dan 20 afleveringen gemaakt. Grote klasse!
Biblionet Groningen was volgens mij de eerste die met een bijna dagelijkse video-uitzending van Bieblab startte na de sluiting van bibliotheken. De teller van het aantal afleveringen is dan ook ver over de 40. Verschillende medewerkers van de Groningse bibliotheken doen mee aan de uitzending. Veel van de uitzendingen kun je goed thuis meedoen. Iets minder ADHD dan de BiebBoys maar wel elke dag en gewoon met heel veel medewerkers uit Groningen.
3. De directeur leest zelf voor: Conny Reingoudt
Conny Reingoudt, directeur van de bibliotheek Aan den IJssel, huurt geen acteurs in en stuurt ook niet haar medwerkers op pad. Die gaat gewoon zelf aan de slag. Dat vind ik stoer van een directeur! Conny leest voor uit het heerlijke boek Ot Jan Dikkie van Burny Bos. En Burny heeft zelf toestemming gegeven legt Conny in het eerste filmpje uit voordat iemand daar weer over begint te kniezen...
En dan die heerlijke voorleesstem van haar, smullen! Ze mag best directeur zijn als ze ook maar blijft voorlezen.
4. The time is now
Een initiatief dat nog net gestart is, is dat van de Noordoost Brabantse Bibliotheken. Ik mag wel zeggen dat dat de meest weldenkende bibliotheekorganisatie van Nederland is. Ze brachten namelijk de afgelopen jaren de serie Over bibliotheken en betrokkenheid over de ontwikkelingen in het bibliotheekwerk. Eigenlijk verplichte kost voor elke bibliotheekmedewerker.
Dit keer maakt men een Tegenlicht-achtige boekenrubriek onder de titel 'The time is now'. Hans van Duijnhoven - een naar mijn mening nog te bescheiden trendwatcher - neemt daar boek voor boek door. De lengte is voor mij precies goed. Voor sommigen zal het al wel te lang zijn en het zou mooi zijn om een directe koppeling te maken met de online bibliotheek waar een deel van de boeken te krijgen is. Het idee heeft de potentie om verder uitgebouwd te worden. En eerlijk gezegd: in uitgebouwde vorm zou de VPRO eigenlijk interesse moeten hebben om het uit te zenden.
5. De kleinste privacyshow van Nederland
Jeroen en Sander van Fers uit Friesland toerden al een tijdje met de 'Kleinste privacyshow' door Friesland en soms ook wel daarbuiten. Nu fysiek toeren natuurlijk niet kan, is de Kleinste privacyshow verplaats naar YouTube. Daar staan de eerste afleveringen online. Jeroen en Sander doen dat op een bijzonder eh, smakelijke, natuurlijke en uitzonderlijke manier. Met elke keer een quiz waarbij weer een verse rollade te winnen is. Smullen dus!
Geen YouTube als laatste maar een Podcast. En van mijn eigen collega's Emma Bijl en Elin Groot Rouwen. Zij zijn bezig met een serie voor kinderen over Creatief Schrijven: Woesj! Woesj! is een project dat eerder werd uitgevoerd in de gemeente Dinkelland met verschillende scholen. Er was een prachtig boek van beschikbaar en werd vooral ingezet in de scholen. Die serie wordt nu deels omgezet naar Podcasts. Het zal niet elk kind aanspreken maar ik vind het een mooie verrijking.
En verder?
Met zo'n lijstje doe ik natuurlijk altijd mensen tekort. Want om eerlijk te zijn: het stikt van de initiatieven zowel digitaal als fysiek. Dus wees niet boos als je eigen initiatief er net niet bij zat.
De digitale initiatieven die ik gezien heb varieerden zeer professioneel tot lief maar met minder middelen. Maar ik vermoed dat geen van deze initiatieven zou in deze vorm zijn ontstaan als de Coronacrisis niet had toegeslagen. En van de meeste weet ik dat eigenlijk wel zeker.
Wat moet opgetild?
Wie kijkt naar de gebruikscijfers van elk van bovenstaande onderdelen, ziet dat het nog geen kaskrakers zijn met duizenden kijkers. En dat heeft er natuurlijk ten dele mee te maken dat de initiatieven beperkt blijven tot de eigen werkgebieden. En dat vind ik wel jammer?
Zo'n BiebBoys verhaal dat zou je toch gewoon landelijk willen hebben? Of zo'n serie van Groningen? Is het niet mogelijk om een landelijke programmering te maken? En zou dat niet een mooie taak zijn voor KB, VOB en SPN?
Ik denk het wel. Het zou een mooie verbreding zijn van de Online Bibliotheek en een mooie erkenning van al die lokale en provinciale innovatie. Dat treft: laat de KB nou net een oproep doen voor welke initiatieven wel mogen worden opgeschaald. Mijn lijstje hebben ze hierbij alvast. Vul het lijstje vooral aan. Wat hebben we nog meer nodig?
Hulde voor al die mooie initiatieven (ook als u er niet bij stond)! En ik zeg: het verdient een groter podium!
Ik neem u weer mee door deze week. Met let op: het venijn van dit verhaal zit in de staart.
Kent u die mop over die bibliotheek die weer open zou gaan? Precies, die ging niet open. Vorige week noemden we het nog een tussenweek met hoop dat we wellicht na 28 april wat meer ruimte zouden krijgen. Het mag niet zo zijn. Er komen nog een paar tussenweken bij.
Nervositeit voor de persconferentie
Begin deze week was er bij Rijnbrink en bibliotheken nog koortsachtig overleg en allerlei mail- en app-verkeer. De verwachting was dat er werkelijk ruimte zou komen voor een heropening. Als dat bekend zou worden, zouden bibliotheken snel hun bibliotheken in gereedheid willen brengen voor heropening.
De VOB was bezig met het protocol voor een gefaseerde herstart. Dat protocol moest goedgekeurd worden door de autoriteiten en pas dan zou heropening mogelijk zijn. De vraag was of het protocol snel genoeg goedgekeurd zou worden. Vanaf de zijlijn ondersteunde een aantal collega's van Rijnbrink de VOB bij het opstellen van de benodigde documenten en ook een aantal bibliotheken in ons werkgebied leverden hiervoor benodigde input. Bibliotheken vroegen ook al of concept-documenten die nog niet waren goedgekeurd toch al gedeeld konden worden. Veel MT's van bibliotheken hadden als spoedoverleggen ingepland voor woensdagochtend om dan eventueel met gezwinde spoed aan de slag te kunnen. De haast was duidelijk begonnen.
De persconferentie zelf
En toen de persconferentie... Ik geloof dat er meer mensen keken naar deze persconferentie dan naar de finale van het EK-voetbal in 1988. Het was ronduit stil op straat.
Basisscholen gaan vanaf 11 mei heel voorzichtig open en kinderen krijgen een beetje ruimte. Maar dat is het ook even voor dit moment.
Het leek alsof ik een oorverdovende stilte terecht was gekomen.
Na de persconferentie
Ons spoedoverleg die volgende ochtend was een stuk overzichtelijker dan gedacht.
De VOB kwam donderdag met het protocol voor gefaseerde openstelling en ging ook in op schoolbibliotheken en afhaalbiebs. Voor die laatste is ruimte mits de nodige voorzorgsmaatregelen worden getroffen en voor schoolbibliotheken is nader overleg met scholen nodig. En scholen zullen vooralsnog zeker nog geen derden in de school toestaan. Ook daar dus stap voor stap en met veel voorzichtigheid.
Een uur nadat ik van de VOB het protocol had ontvangen kreeg ik van de eerste bibliotheekleverancier al een mail (zie het plaatje helemaal bovenaan) waarin ik bestellingen kon opgeven voor kuchschermen, hesjes en strepen. Wat voor de één een crisis is, is voor een ander weer gewoon handel.
Regeringsbeleid: liever langzamer herstarten dan terugvallen
Tot en met 19 mei dus geen mensen in de bibliotheken. Er is een kleine kans dat er tussentijds nog verruimingen komen en heel misschien dat bibliotheken daar bij zitten. Maar wie kijkt naar het regeringsbeleid, ziet dat ze er voor kiezen om heel gereguleerd te herstarten. Liever langzamer herstarten dan straks terugvallen lijkt het motto. En eerlijk gezegd kan ik me daar goed wat bij voorstellen. Mochten we rond 19 mei weer open kunnen, dan zijn we bijna 10 weken dicht geweest.
Nou, 'dicht', is niet het goede woord. Want bibliotheken zijn overal nog met van alles actief: telefonische spreekuren, ebooks, digitale voorleestassen, een digitaal taalhuis, hulp aan ouderen en afhaalbiebs. In de volle breedte van het bibliotheekwerk gebeurt van alles.
De kleine bubbel waar we nu in leven
Ondanks alles is er één ding wat ik zelf ontzettend mis. En dat zijn mensen om mij heen. Hoewel ik het niet slecht doe als kluizenaar merk ik wel dat ik zowel in mijn werk als privé in veel kleinere kringetjes functioneer. Als ik kijk hoe mijn werkagenda en mijn sociale agenda er uit zagen voor de lock down dan zie ik vooral dat mijn contacten zijn teruggebracht tot mensen die ik allemaal al heel goed ken. En ik merk ook dat ik daarmee in een veel kleinere 'bubbel' terecht ben gekomen dan vroeger. Ik kom nauwelijks meer nieuwe mensen tegen en ook bijna geen mensen meer die wezenlijk anders tegen zaken aankijken.
En daarin ben ik niet de enige. Dat gebeurt nu in de hele samenleving. De 'bubbels' waarin we leven zijn teruggebracht tot de meest kleine vorm.
En om eerlijk te zijn: ik denk dat dat bijzonder schadelijk is voor een samenleving. Rolf Hapel, de voormalige directeur van Dokk1 in Aarhus, vertelde altijd dat de waarde van de bibliotheek ook gelegen is in het feit dat iedereen in de bibliotheek elkaar kan 'zien'. En het feit dat verschillende groepen in de samenleving elkaar zien, levert meer begrip en respect voor elkaar op.
De publieke ruimte die wij bieden is daarmee van essentieel belang. De bibliotheek is een plek waar mensen elkaar treffen aan de leestafel, waar scholieren komen studeren, waar sommigen kun eerste digitale stapjes zetten in de cursus Digisterker of Klik en Tik. Al die activiteiten zijn veel meer dan alleen de krant lezen of iets leren. Het zijn allemaal bezigheden waar mensen met elkaar in contact zijn en zich scherpen aan elkaar.
Bibliotheken als de vertrekhal van de verbeelding
Naast het menselijk leed door het virus, denk ik, dat dat gemis aan menselijk contact en het elkaar niet zien ook een grote schadepost is op termijn. We komen niet meer uit onze eigen bubbels, we verharden in onze standpunten en toetsen minder onze vooroordelen.
Bibliotheken zijn een 'mainport' voor de ontwikkeling van een samenleving als geheel. Het is - zoals Aad Nuis ooit zei - de vertrekhal van de verbeelding met jaarlijks meer dan 60 miljoen bezoekers. En allemaal zijn ze op reis in hun eigen ontwikkeling.
Gisteren maakte de regering bekend nog eens een bedrag tussen de € 2 en 4 miljard te besteden aan de redding van de KLM. De KLM vervoerd jaarlijks 35 miljoen bezoekers naar een ver of minder ver oord.
Bibliotheken laten elkaar jaar 60 miljoen bezoekers op reis gaan naar hun eigen ontwikkeling of in hun eigen verbeelding. 60 miljoen bezoekers die elkaar zien en die uit hun eigen bubbel komen. 60 miljoen bezoekers die door hun eigen gedrag met de inspanningen van de bibliotheek de sociale cohesie versterken. En dat voor het luttele bedrag van € 500 miljoen.
Beste overheden, denk daar nog eens aan als er nog een relatief kleine bijdrage nodig is om de cultuursector te ondersteunen. De bibliotheek is grootste vertrekhal van Nederland: de mainport van de verbeelding.
Een macabere dans met het virus
Bibliotheken zijn nu vijf weken dicht. En we noemen het een tussenweek. Tenminste, zo noemde premier Rutte deze week. En dat is het eigenlijk ook wel voor bibliotheken. Thuisbieb is nu zowel voor Apple als voor Android in de lucht. Wie een afhaal- en/ofbezorgbieb wilde beginnen, heeft die nu wel draaiend en met grote spanning wordt uitgekeken naar dinsdag 21 april. Dan maakt de regering namelijk bekend wat er gaat gebeuren na 28 april. En dan wordt dus ook bekend wat gaat gebeuren met bibliotheken.
Ik keek afgelopen week een stukje van het kamerdebat over Corona. Klaas Dijkhoff noemde de Coronacrisis een macabere dans met het virus. Dat vond ik wel een goede metafoor. We moeten er de komende tijd mee leren leven.
Bibliotheken waren van rijkswege gesloten om die ruim miljoen bezoekers die wij per week trekken niet met elkaar in contact te brengen. Als het 28 april is, hebben we dat ruim zes weken volgehouden als bibliotheken. Zes unieke weken waarin de bibliotheek dicht was.
En het virus is niet weg.
Elke dag komen er nog vele ziekenhuisopnamen bij, elke dag sterven er nog meer dan honderd mensen aan het virus maar gelukkig daalt de druk op de intensive care.
Mentale kanteling
Zes weken intelligente lockdown. Scholen dicht horeca dicht, bibliotheken dicht. En het virus is niet weg. En dat zal het ook nog lang niet zijn. Zodra de tijd rijp is gaan we dus van een fase van 'contact vermijden' naar 'verstandig met contacten omgaan'. Die anderhalve meter wordt daarbij een heilig getal.
En dat vraagt opnieuw een mentale kanteling. Waar we eerst zaten op vooral digitale dienstverlening moeten we terug naar verstandige fysieke heropening. De vraag is niet óf bibliotheken open gaan maar hoé en wannéér.
Want ja, iedereen wil graag weer open. Als ik de geluiden goed hoor bestaat een gerede kans dat daar na 28 april voor bibliotheken ook wat ruimte voor geboden wordt. De VOB bericht in haar informatiebulletin:
"De VOB is in overleg met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en andere betrokken instanties over de eventuele gefaseerde openstelling van bibliotheken. Want we houden er rekening mee dat bibliotheken gaan behoren tot de instellingen die straks gedeeltelijk weer open mogen als zij voldoen aan de regels die gelden in de ‘anderhalve-meter-maatschappij’."
Modulaire herstart
Er zal een modulaire herstart van bibliotheken komen is dan de verwachting. Van schoolbibliotheken en afhaal-, retour- en bezorgservices naar een voorzichtig terugkeer van bezoekers in het pand. Vooral het weer toelaten van bezoekers zal aanpassingen vragen. Een deurbeleid bijvoorbeeld. Er zullen minder mensen binnen mogen zijn dan we gewend waren. Bij balies zullen kuchschermen nodig zijn. En pas als laatste zullen we kunnen denken aan grotere activiteiten in de bibliotheek .
En wanneer mag je starten met wat? Dat zal een ingewikkelde vraag zijn waar elke bibliotheek een antwoord op moet vinden. Kan dat niet centraal geregeld, hoor ik u denken? Nou, ik denk het niet. De VOB werkt aan richtlijnen hiervoor. Maar dat betekent niet dat iedereen tegelijk ook hetzelfde kan gaan doen. De lokale situatie is namelijk te verschillend: de hoeveelheid bezoekers, het type bezoekers (leners of verblijvers), de leeftijd van bezoekers (denk aan veel ouderen), de situatie in de eigen gemeente (meer of minder besmettingen), de partners waarmee een pand gedeeld wordt en hoe die er mee omgaan. En dan heb ik het nog niet over het feit dat in elk pand aanpassingen nodig zijn en dat je pas weer open kunt voor bezoekers als die aanpassingen zijn gepleegd. Bij sommigen zal dat meer tijd vergen dan bij anderen.
Onverantwoorde bibliotheekdirecteuren?
Kortom, er zullen bibliotheken zijn die sneller en anders open zijn dan anderen. Zeker grote stadsbibliotheken zullen er een flinke kluif aan hebben om alles geregeld te krijgen. Er zal ongetwijfeld weer enige discussie ontstaan tussen mensen die vinden dat de ene bibliotheek te snel open gaat of die vinden dat andere bibliotheken er te benauwd mee omgaan. In één van mijn vorige blogs noemde ik dat een discussie tussen rekkelijken en bevindelijken.
Ik blijf bij mijn standpunt dat ik geen bibliotheekdirecteur ken die deze beslissing onverantwoord of lichtvaardig neemt. Laten we elkaar dus wat ruimte gunnen. En dat zeg ik ook tegen ambtenaren of wethouders die meelezen: dat uw buurgemeente al een bibliotheek heeft die open is, maakt uw bibliotheekdirecteur die nog niet open is, nog niet tot een luie donder of bange wezel. En beste ambtenaar of wethouder dat uw bibliotheek al wel open is, maakt uw bibliotheekdirecteur niet tot een onverantwoorde of roekeloze bibliothecaris.
Het is een macabere dans met het virus. En we moeten opnieuw een mentale omslag maken: van 'mijden' naar 'verstandig omgaan'. Laten we er geen race maken wie het snelste is. Bibliotheken zijn in deze gezondheidscrisis een bijzaak. Een belangrijke bijzaak wellicht, maar toch. We gaan doen wat we verantwoord kunnen.
Maar goed, laten we eerste 21 april maar eens afwachten over wat er na 28 april mogelijk is. Het zou mooi nieuws zijn als er dan wat ruimte komt voor bibliotheken: het betekent dat er dan ook wezenlijke vooruitgang is in het terugdringen van het virus. En dat is dan de grootste winst.
"Hé knul, kom je even bij opa op schoot zitten? Wat heb je daar gevonden?"
"Voorlezen!
"Nee, dit is geen prentenboek jongen. Dit is een fotoboek. Het lijkt wel op een prentenboek maar dan met echte plaatjes. Dit zijn foto's uit 2020, zelfs toen was opa al ouder dan je vader nu.
Het was een gek jaar. Moet je mama maar eens vragen. Die mocht in die tijd een paar maanden niet naar school." De school was dicht. Maandenlang."
"Was het vakantie?"
"Nee, knul. Het was helemaal geen vakantie. Er was een ziekte in Nederland en iedereen was bang om die te krijgen. Daarom moest iedereen zoveel mogelijk binnen blijven. En als je wel naar buiten ging, moest je minstens 1,5 meter afstand houden. Overal stonden borden dat je voorzichtig moest zijn en vooral thuis moest blijven"
"Ging je dood van die ziekte, opa?"
"Ja, sommige mensen gingen dood en als we niet allemaal binnen bleven zouden er nog veel meer mensen dood gaan. Het was best een beetje een enge tijd. Iedereen kende wel iemand die heel ziek was geworden of die er aan dood was gegaan."
"Moest jij ook de hele tijd binnen blijven?"
"Ja, ik ook. Ons hele kantoor was dicht en iedereen werkte thuis. Alleen om even boodschappen te doen of om even hard te lopen ging ik naar buiten. En met Pasen mocht je niet bij elkaar op bezoek zoals jij nu bij mij. Wil je nog een paaseitje?"
"Ja! Opa ook één?"
"Ja, doe opa er ook maar één jongen. Kijk hier zie je hoe we toen op bezoek gingen bij elkaar. We gingen elkaar videobellen. Kijk daar heb je opa en oma! Toen had opa nog haar, zie je? Dat videobellen is allemaal heel gewoon maar heel veel opa's en oma's wisten toen nog niet hoe dat werkte. Kijk daar heb je je overgrootvader en -moeder. Ja, die heb jij al niet meer gekend. Ja, daar mochten we toen niet op bezoek. Dat was te gevaarlijk. Ze konden misschien ziek van ons worden."
"Ben jij dat opa, op die stoel?"
"Ja, dat ben ik. Alle kappers waren ook dicht dus je moest zelf je haar knippen. Hier zie je hoe oma dat doet. Dat ging eigenlijk best goed. Dat was ook wel grappig in die tijd. Je ging dingen doen die je anders niet deed."
"We deden bijvoorbeeld de Berenjacht. Dat boek ken je wel: 'We gaan op berenjacht'....
"We gaan op berenjacht, we moeten er dwars doorheen!"
"Ja, van dat boek. Dat wast toen ook al een bekend boek. Kinderen mochten wel naar buiten en iedereen zette een beer voor zijn raam. Het kind dat de meeste beren kon vinden, had gewonnen."
"Wat een leuk spel opa! Gaan wij dan ook doen?"
"Nou, wij gaan straks wel een spelletje doen maar niemand zet meer een beer voor z'n raam."
"Ging het ook weer over die ziekte?"
"Ja, gelukkig wel jongen. De doktoren vonden een medicijn maar dat duurde wel even. We moesten nog heel lang voorzichtig zijn. Het voetballen ging niet door, de Olympische spelen niet en eigenlijk kon je ook niet goed op zomervakantie. En mensen kochten heel veel toiletpapier. Ze waren bang dat dat op zou raken. Maar er was meer dan genoeg. Maar omdat mensen bang waren gingen ze dat toch maar kopen."
"Wat is dit opa?"
"Dit? Ach, dit is nog een oude advertentie. Omdat de bibliotheken dicht waren kon je niet zo maar boeken lenen. Sommige bibliotheken hadden wel een soort afhaalbieb, zoals wanneer je patat haalt. En sommige andere bibliotheken vonden dat eigenlijk nog te gevaarlijk. Die bibliotheken waren soms ook een beetje boos op elkaar dat de ander dat deed. Maar alle kinderen en groten mensen konden wel digitale boeken lenen, de ebooks. En daar maakten alle bibliotheken toen reclame voor. Dat was de eerste keer dat bibliotheken zoveel reclame maakten voor ebooks. Dat hadden ze nog nooit gedaan."
"Gaan wij nou ook weer lezen opa?"
"Laten we dat maar gaan doen. Pak de Berenjacht maar en dan zal ik daarna alle beren in huis verstoppen. Dan mag jij ze gaan zoeken."
Daar ben ik weer. Bibliotheken zijn inmiddels vier weken dicht. Ik moest het even nakijken, maar inderdaad, vier weken. En enerzijds vliegt de tijd: het is al weer vier weken. En anderzijds: als ik zie wat er telkens in één week gebeurt, dan lijkt het wel alsof er een maand voorbij is.
Thuisbieb-app
Het meest omvangrijke nieuws is wel dat van Thuisbieb-app. Die kwam op maandagmiddag beschikbaar in de appstore van Apple. Vier dagen geleden nog maar. Bibliotheken stortten zich er massaal op en wezen hun lezers (lid of geen lid) op deze mogelijkheid. Het regende Facebook-, Twitter- en Instagramberichten hierover.
Op de Androidversie in de GooglePlay-store wachten we nog.Hoewel, terwijl ik dit aan het typen ben, er een bericht binnenkomt van Ilja Klink van de Koninklijke Bibliotheek dat die versie rond 11.00 uur vandaag beschikbaar komt. Dus als u dit leest, is ook die versie beschikbaar. Maar het ontbreken van die Androidversie voor vier dagen doet je beseffen hoeveel tijd vier dagen in een crisis wel niet is.En hoe lang wachten dan is maar ook snel je ook gewend bent dat je die Thuisbieb-app hebt.
Vrijdagmiddag kwam onze gedeputeerde van Overijssel, Roy de Witte, met zijn eigen vlog over ThuisBieb waar hij samen met zijn kinderen de app voor alle inwoners in Overijssel aanprijst en het één van de lichtpuntjes van deze tijd noemt. Ik vind dat tof dat hij dat doet. Hij steekt de bibliotheken hiermee een geweldig hart onder de riem.
Digitale Voorleestas
Een ander mooi digitaal voorbeeld dat deze week beschikbaar kwam was de digitale voorleestas van mijn collega Karien van Buuren. De digitale voorleestas, die vanaf nu elke week verschijnt, stelt twee prentenboeken centraal en biedt daar verwerkingsopdrachten bij. Deze week zijn de de boeken 'Rupsje Nooitgenoeg' en - hoe kan het ook anders - 'Wij gaan op berenjacht'.
De Digitale Voorleestas, die je vindt in deze link, kan door alle bibliotheken gebruikt worden en wordt voor en door leesconsulenten samengesteld. Een mooie co-creatie dus!
Ik weet niet hoe het u vergaat maar ik leer nogal veel in deze tijd. Nee, niet gelijk uit boeken maar al die nieuwe werkwijzen vragen dat je je nogal wat zaken eigen maakt. Ik heb met nog nooit zoveel typen videovergadering gewerkt bijvoorbeeld.
De afgelopen week heb ik een dag meegedaan bij de tweedaagse hacketon die Bisc en Cubiss organiseerden onder leiding van Almar van der Krogt. De hacketon ging over een nieuwe digitale dienst waarbij bibliothecarissen microdossiers maken bij trending topics op sociale media.
De hacketon was volledig digitaal en vereiste dus wel de nodige voorbereiding. Naast het nodig videobellen werd er ook gebruik gemaakt van digitale brainstormapp. Eentje waar ik zelf erg van onder de indruk was, was Miro. Zie het plaatje hierboven. Een programma waarin we met meer dan tien mensen tegelijk op verschillende flappen geeltjes aan het plakken waren. Tegelijkertijd leerde ik filmpjes maken via de app van Loom. Heel makkelijk voor als je instructiefilmpjes wilt maken.
Heel even had ik het gevoel dat ik weer in de cursus '23 dingen' zat van Rob Coers. En eigenlijk vind ik dat we die cursus weer moeten updaten en uitbouwen. Het is er de tijd voor.
Op de achtergrond: voorbereiden als we open gaan
En dit is dus wat in een week gebeurt en gerealiseerd wordt. En dat is dan alleen nog maar wat ik zie. Ik blijf er met verbazing naar kijken. De komende week verwachten we minder spannende zaken. We gaan uitkijken naar 21 april. Dat is de dag dat de regering naar verwachting bekend maakt wat er na 28 april gaat gebeuren. Gelukkig gaat het vooruit met Nederland, we zijn er nog lang niet maar de afvlakking en zelfs lichte daling lijkt in te zetten.
Mijn collega's Georges Elissen, Carola Oortwijn, Willy Blom en Paul Hulman werken samen met bibliotheken al aan scenario's voor als bibliotheken stapsgewijs weer open zouden gaan. Die lijn is inmiddels ook opgepikt door de VOB en zij gaan daar samen mee optrekken. Ik hoor al wel van verschillende faseringen die beginnen bij heropening van de Bibliotheek op school, via afhaalbibliotheken naar heropening van studiefaciliteiten in bibliotheken met 1,5-meter-bescherming naar herstart van activiteiten. Grote vraag is natuurlijk hoe je een grote toestroom naar de bibliotheek voorkomt. Maar het is heerlijk dat er weer over nagedacht kan worden.
Iedereen leert iets in deze tijd
Het is een bijzondere tijd waarin naast de bedreiging van onze gezondheid, we ook ontzettend veel leren. Zo leerde de gedeputeerde vloggen, zo leerde ik online brainstormen en onze directeur Tineke van Ham, houdt er ondertussen ook een blog op na, op onze site.
Voor deze week schreef ze daar onder andere:
Zo terugkijkend zie ik dat we een wendbare, krachtige en creatieve sector zijn. In deze spannende tijd werkt het heel goed om samen op te trekken. De landelijke samenwerking tussen KB,VOB en SPN helpt net zo mee om dit alles mogelijk te maken, als de afstemming en samenwerking tussen bibliotheken en Rijnbrink en tussen alle medewerkers van Rijnbrink. Ik houd maar niet op dat te waarderen. En waarderen merk ik, hebben we ook nodig om dit vol te kunnen houden. Want inmiddels is duidelijk dat we nog wel even verder te gaan hebben in deze nieuwe werkelijkheid.
Ik denk dat het ware en wijze woorden zijn en dat vele bibliotheekorganisaties ze na kunnen zeggen. Hou vol en blijf gezond! Dat vooral. En tegelijkertijd, trots op wat nu gebeurt.
De kwestie: wel of niet laten afhalen of thuis bezorgen?
Ik neem u weer mee naar de bibliotheken in crisistijd. De regering maakte deze week bekend dat bibliotheken na 6 april nog niet open mogen. De datum schuift op naar 29 april en dan kijken we verder. Het zal dan zeker nog niet voorbij zijn. Het stelt bibliotheken voor een moeilijke vraag: zal ik wel of niet kleinschalig toch iets doen met uitlenen?
Rekkelijken en bevindelijken
Het is een precair onderwerp in bibliotheekland. Een thema dat het bibliotheekwerk in twee kampen lijkt te splitsen. Het lijkt een discussie tussen 'rekkelijken' en 'bevindelijken'. De rekkelijken vinden dat 'contactloos' thuisbezorgen of afhalen nog wel kan. En de bevindelijken vinden dat bibliotheken die dat doen, medewerkers en gebruikers onnodig in gevaar brengen.
Op de eerste plaats: bibliotheken zijn van rijkswege gesloten. Wie op de coronapagina van het ministerie van OCW kijkt, ziet dat bibliotheken onder de thans geldende maatregelen vallen en minimaal tot en met 28 april hun deuren moeten sluiten. Over een gewone openstelling hoeven we dus helemaal geen discussie te hebben. Bibliotheken zijn met 60 miljoen bezoekers per jaar veruit de meest bezochte publieke instelling van Nederland. Dat deze instellingen een bijdrage moeten leveren om mensen niet met elkaar in contact te brengen, lijkt zeer vanzelfsprekend. Kijk maar even naar bovenstaande lijstje: ze zijn allemaal dicht en de meeste zelfs al tot 1 juni. Dan is het feit dat wij voorlopig onder het regime vallen van 'tot en met 28 april' nog een milde variant.
De rekkelijken: afhalen en thuis bezorgen
De rekkelijken vinden dat je zo lang mogelijk er moet zijn voor inwoners. Men vindt dat het toch jammer is dat die reserveringen nu nog klaar staan. Dus laten we ze gaan bezorgen. Uiteraard zoals de post nu ook de pakketjes brengt: voor de deur zetten, aanbellen, stap achteruit en zonder contact afleveren. Soms gebeurt het thuis bezorgen in papieren tasjes omdat bekend is dat contactbesmetting minder snel via papier dan via plastic kan plaats vinden.
De initiatieven zijn hartverwarmend en de lezers zijn er erg blij mee.
Bibliotheken die inwoners boeken laten afhalen doen dat door een bepaald tijdstip af te spreken zodat niet meerdere mensen tegelijk elkaar tegen komen. Verder hanteren ze maatregelen als tafels met een breedte van 1,5 meter waardoor de lener en een bibliotheekmedewerker niet bij elkaar in de buurt komen.
Boeken die terugkomen worden door bibliotheken in quarantaine gezet en pas na een aantal dagen weer aangeraakt na ook nog ontsmet te zijn. Overigens meldt het RIVM dat de kans klein is dat door aanraking van oppervlakten besmet wordt met het coronavirus. Vooral de mens zelf is de grote besmetter.
Kijk maar eens naar bovenstaande filmpje op Biebtotbieb van Biblionet Groningen. De hele procedure is afgestemd met het RIVM en in orde bevonden. Het zijn dus zeer doordachte acties waarbij bibliotheken echt proberen om passende maatregelen te treffen.
Overigens snappen inwoners niet altijd waarom bibliotheken dicht zouden moeten zijn. Voor sommigen is de bibliotheek net zo belangrijk als de supermarkt. Lees bijgaande ingezonden brief maar. En ik hoor over wethouders die eigenlijk vinden dat bibliotheken best beperkt open kunnen. Overigens net als dat ik hoor dat er wethouders zijn die het heel verstandig vinden dat de bibliotheek dicht is. Ook daar zijn dus rekkelijken en bevindelijken.
De bevindelijken: binnen blijven
Dan het andere kamp. Die vinden dat alle bibliotheken dicht moeten zijn en blijven en dat alle menselijk contact moet worden uitgesloten. Op twitter kom ik openlijke terechtwijzingen tegen van bibliotheken met dit standpunt naar bibliotheken die toch een afhaalservice beginnen. Soms met bovenstaande plaat. Het zou overigens een mooie bumpersticker zijn als het niet zo'n triest gebeuren was.
En deze bevindelijken hebben natuurlijk altijd gelijk. Want medewerkers die op de fiets of met de auto rondrijden komen meer mensen tegen dan medewerkers die thuis werken. En datzelfde geldt voor medewerkers die een afhaalservice draaien. Binnen blijven is altijd nog minder risico. Als we zien dat we zoveel maatregelen nemen in dit land om verspreiding te voorkomen en toch elke dag zoveel mensen overlijden, dan zou je denken dat elk contact zoveel mogelijk vermeden zou moeten worden. Dat was ook de hele opzet van de maatregel. De rekkelijken zijn aan het marchanderen met dat uitgangspunt, vinden de bevindelijken.
Zo geeft een Amerikaans artikel bijvoorbeeld aan dat het virus lange tijd op plastic kan overleven en dat je wellicht de boekcollectie tussen één en veertien dagen in quarantaine moet zetten om zeker te zijn dat er nergens meer een virus op zit. Dat is dus nog strenger dan het beeld dat de rekkelijken gaven met hun RIVM-controle.
En ja, er zijn wethouders die wijzen naar andere bibliotheken die wel beperkt uitlenen en vragen stellen waarom dat bij deze bibliotheken niet zo is. Ik kan me wel voorstellen dat je dat niet leuk vindt als bibliotheekdirecteur die zelf niet bezorgt. Dacht je gezond bezig te zijn voor de inwoners van je gemeente, vind je wethouder dat je maar een risico moet nemen. Lekker dan.
Wie heeft gelijk?
Beide kampen zijn bloedserieus. De een als het gaat om dienstverlening, de ander als het gaat om gezondheid.
En er zit natuurlijk wel een discrepantie in de samenleving op dit punt. De McDrive - wat ik zelf geen essentiële voorziening vind in de samenleving - is gewoon geopend. Bouwmarkten, tuincentra en computerwinkels zijn open. Ik kan wel een nieuwe goudvis kopen maar niet een boek lenen. Ik snap dat dat voor sommigen wringt. Maar het is wel een slecht argument om ook een afhaalservice te beginnen. Als je zo redeneert, gaat helemaal niks dicht.
Want er zit natuurlijk wel enig opportunisme bij de bibliotheken die nu thuis bezorgen of afhalen en dat trots melden op Facebook of Twitter. Want laten we wel wezen: als alle 1.000 vestigingen dit gaan doen, zijn we plotseling toch weer een grote speler en is het snel afgelopen. Dat lijkt me niet de juiste interpretatie van het feit dat we van rijkswege gesloten zijn. Dus zolang dit klein blijft en beperkt tot een aantal bibliotheken kan je dit standpunt wel verdedigen. Maar tegelijkertijd dwing je bibliotheken die dit niet doen tot een morele verdediging waarom zij dit niet doen. Ik snap de scherpte van die discussie wel.
Alternatieven
En voor mij is ook wel een overweging of er goede alternatieven zijn voor onze dienstverlening. Zelf ben ik een grote gebruiker van de bibliotheek en hou ik van papieren boeken. En ja, mijn voorraad bibliotheekboeken is op. Ik ben toch weer aan ebooks begonnen via de online bibliotheek. Werk dat? Ja hoor, ik lees via de app op mijn iPad en daar ga ik me de komende weken prima mee redden. Komt zo meteen Thuisbieb er ook nog bij, dan hoor je mij echt niet meer klagen.
Valt daar nog veel te winnen? Zeker. Laatst rekende ik uit dat 23% van alle volwassen leden ongeveer is zoals ik: heeft wel een ebook-account maar gebruikt het niet vaak. Dus misschien moeten we ons inzetten om juist mensen op afstand hiermee verder te helpen. Kunnen we telefonische spreekuren doen of spreekuren via Skype of Zoom organiseren?
En zo hoorde ik van een bibliotheek die het voornemen heeft om alle leden van boven de 70 of de 80 op te bellen. Om ze ze te vragen of ze ze ergens mee kunnen helpen. Overigens vermoed ik dat alleen dat telefoontje al 'goud' is voor veel mensen. Even laten weten dat je er bent.
En ook op activiteitengebied is nog veel te doen. Er zijn tal van voorbeelden van allerlei digitale activiteiten. Zelf had ik de afgelopen weken contact met Suzanna Jansen, de auteur van onder andere het Pauperparadijs. Zij wilde graag in deze tijd op een andere manier lezingen gaan geven. En zo begon ze theemomentjes op internet voor verschillende bibliotheken. In deze tijden vinden we dus alternatieve wegen. Kijk maar eens op haar website en wellicht is het ook iets voor jouw bibliotheek.
Tot slot
Wel of niet lokaal iets laten of bezorgen is een keus die elke bibliotheekdirecteur zelf moet afwegen. De algemene lijn is: van rijkswege zijn we gesloten. Er is geen verplichting om nu iets te doen en we zitten midden in de grootste gezondheidscrisis buiten oorlogstijd.
Met sluiten leveren wij op dit moment een bijdrage aan de oplossing van een groter probleem. Het kleinere probleem is dat mensen even geen boeken hebben. Door de gedwongen sluiting heeft de overheid aangegeven dat wij nu in dienst staan van de volksgezondheid. De vijf taken van de WSOB zijn daar nu echt even ondergeschikt aan. Het heeft alleen zin dat kleinere probleem - even geen boeken hebben - op te lossen als je blijft bijdragen aan dat grotere probleem - mensen zo weinig mogelijk contact laten hebben. Dat is de afweging die ieder moet maken.
Laten de bibliotheken die wel wat doen, beseffen dat wat zij doen alleen kan omdat niet iedereen dit doet. Wees dus terughoudend met trotse berichten over rondgebrachte boeken. Met deze berichten dwingt u uw collega's die dit niet doen tot een morele verdediging.
Betekent dat, dat de lokale initiatieven die nu lopen onverantwoord zijn? Ik kan dat niet zeggen. Ik ben geen specialist van het RIVM of van de GGD en van plaats tot plaats verschilt de opzet en omvang ook nog wel van elkaar. Laat je eigen situatie dus ook toetsen door de GGD of het RIVM. Wel zie ik dat iedereen het uiterst serieus neemt en dat tegelijkertijd niks zonder risico is.
Het minste risico is inderdaad thuis blijven. Nee,ik schrijf u niets voor. En ik zie dat iedereen zorgvuldig de risico's weegt. Ik wens iedereen sterkte met hun werk, wijsheid in hun keuzes en bovenal gezondheid. Tot die tijd lees ik een maar ebook en prijs de dag dat ik weer een papieren boek kan lenen.
Ik neem u weer even mee wat ik deze week meemaakte bij de bibliotheken in crisistijd. We zijn inmiddels twee weken dicht. In mijn omgeving is gelukkig (bijna) iedereen gezond en ik hoop dat dat ook voor jullie geldt.
Volgende week maakt het kabinet bekend wat men van plan is met de scholen. Ik verwacht dat veel bibliotheken die uitspraak met belangstelling zullen volgen. De vorige keer volgden wij ook de scholen dus het lijkt logisch daar nu ook weer serieus naar te kijken. Hoewel ik mij - gezien de situatie in Nederland - niet direct kan voorstellen dat we volgende week gewoon weer open zijn.
Dag Duco
Ons kantoorpand van Rijnbrink is inmiddels gesloten. Iedereen werkt nu thuis en bijna alles draait ook gewoon door. Onze chauffeurs rijden natuurlijk al een heel stuk minder en dat droogt zo ook bijna helemaal op. De NBD is gestopt met leveren van boeken wat betekent dat ook boekverwerking nu gestaakt moet worden.
Het levert ook rare situaties op. Zoals voor Duco. Duco van Minnen heeft jaren gewerkt voor de Gelderse bibliotheken en was de laatste jaren als bestuurssecretaris van Rijnbrink. Hierboven ziet u hem nog op een studiereis in 2014 naar Berlijn. Duco wilde geen groot afscheid, dat was bekend. Hij is de bescheidenheid zelve. Maar het afscheid werd nu wel heel klein. Afgelopen donderdag namen we via een Skypeborrel voorlopig afscheid. Met de belofte om in betere tijden het echte afscheid te doen. Duco bedankt en live bitterballen eten met een speciaal biertje houden we tegoed!
Gaan we naar een recessie?
Minder mooi nieuws deze week van het CPB. Het CPB maakte deze week bekend wat verschillende scenario's zijn voor de economie de komende tijd. Die scenario's die ziet u hierboven terug. De economische groei voor dit jaar slaat om in een kortere of langere recessie. Waar Nederland zich eigenlijk al opmaakte om de vele extra miljarden te gaan verdelen over verschillende doelen, zien we in één keer een omgekeerd beeld. Menigeen houdt zelfs al weer rekening met bezuinigingen. Na de kredietcrisis en na de tekorten op het sociaal domein, lijken we hier opnieuw in slecht weer te komen. Bibliotheken hadden al zeven mager jaren achter de rug. Naast al het menselijk leed - dat natuurlijk altijd erger is - baart dit me echt zorgen. Niet weer bezuinigen en niet weer met nog minder mensen verder.
Online trainen
Ondanks de rare en vervelende dingen zijn er ook wel zaken waar je blij van kunt worden.
Een grote glimlach deze week kreeg ik van het online leerplatform Good Habitz dat nu wordt aangeboden door mijn collega's van Bibliotheekcampus. Voor 6.000 medewerkers in bibliotheekwerk staan de komende drie maanden allerlei digitale cursussen klaar. En via een 'GoodScan' kun je jezelf laten adviseren welke cursussen je kunt volgen. Veel collega's hebben het mailtje van Good Habitz en BibliotheekCampus al gehad en anders gaat dat de komende week volgen.
Hierboven zie je wat het advies was van Good Habitz voor mij. En ik moet zeggen, leuk rijtje! Echt een aanrader dus in deze tijden!
Woesj!
Maar het leukste bewaar ik voor het laatst. Dat is toch wel de Podcast Woesj! die mijn collega's Emma Bijl en Elin Groot Rouwen maakten. Woesj is een leerlijn creatief schrijven voor kinderen van 9-12 jaar. Eerder voerde Rijnbrink een project uit in Losser met die titel. Toen kwam daar een mooi boekwerk uit voort. Een deel van die schrijflijn wordt nu omgezet naar acht podcasts.
Thuisbieb
En de komende week? De verwachting is dat Thuisbieb, een app met vele ebooks, deze week beschikbaar gaat komen en dat we daar als bibliotheken natuurlijk veel aandacht voor vragen.
De crisis is nog even niet voorbij. Ik wens jullie allen sterkte en gezondheid. Ik meld me later weer.
Ruim een week geleden zat ik te typen over bibliotheken die hun activiteiten aan het afzeggen waren na de aankondiging van de maatregel, dat evenementen met meer dan 100 mensen niet meer waren toegestaan. Een enkele bibliotheek sloot haar deuren.
Weer enkele dagen later zag ik in het weekend hoe diezelfde bibliotheken één voor één of soms met groepen tegelijk gingen sluiten. Op zaterdag en zondag waren we - als provinciale ondersteuner - al in contact geweest met bibliotheken over wat er zou moeten gebeuren. Het werd sluiten. En toen kwam maandag, een eerste dag met gesloten bibliotheken en met een lijst met vragen van hoe nu verder.
In een crisisoverleg met ons MT bij Rijnbrink - tafels twee meter uit elkaar - werd bekeken op welke vlakken allemaal stappen nodig waren. Er volgde een lijst met werk voor iedereen. Een lijst met taken als het organiseren dat iedereen thuis gaat werken, het regelen van ICT-faciliteiten, het in contact zijn met al onze bibliotheken en het vinden van alternatieven voor dienstverlening. Die dag was de laatste keer dat dit team op deze manier lijfelijk bij elkaar is geweest. En dat zal voorlopig ook zo blijven. De tijd van aan tafels met een groep vergaderen komt voorlopig niet terug.
Ons pand liep leeg en alles staat eigenlijk klaar om gesloten te worden bij een echte lock-down. Wat door moet draaien kan dan doordraaien.
Vrijdagmiddag keek ik met een collega kort terug op deze week. De vrijdag ervoor konden we ons nog niet voorstellen dat we dicht zouden zijn. Een week later zijn we dicht, ligt er een aanbod voor e-learning voor medewerkers, staat een campagne voor e-books met #ikleesthuis in de steigers en worden op de site Biebtobieb allerlei creatieve ideeën gedeeld. Er was meer gebeurd dan wat je in een heel jaarplan kwijt kon.
Tot zover alle regelwerk en mooie verhalen. Je zou bijna denken dat het een schitterende crisis is.
Bijna.
Want terwijl ik dit type zie ik voor mijn huis vele mensen richting winkels lopen. Op Twitter zie ik zorgpersoneel oproepen om vooral thuis te blijven. Ondanks alle positieve energie, is het goed om te bedenken dat we wel degelijk in een crisis zitten. Een crisis met rauwe pijn en angst. Een slechte film met horrorverhalen in ziekenhuizen en waarbij zorgpersoneel een reëel risico loopt. In mijn omgeving zie ik ondernemers die niet weten of ze over twee maanden nog bestaan. En iedereen zal de angst herkennen om broze familieleden en de hoop dat zij toch vooral gevrijwaard mogen blijven van dit virus. Inclusief jijzelf natuurlijk.
Ja, ik geef het ruiterlijk toe, ik ben bang geweest deze week. Bang over hoe dit afloopt. En onzeker over hoe lang het duurt. De positieve energie - de nieuwe en creatieve ideeën - die ik overal zag, deed me haast schuldig voelen dat ik ook die gevoelens van angst en onzekerheid had. Overdag de energie om te kijken hoe we hier mee om kunnen gaan, 's nachts de onzekerheid.
Want het lijkt haast wel of ons leven niet stil mág vallen. Als de crisis de kantoordeur sluit, openen we ons thuiskantoor. Zonder een dag vertraging. En door... En ja, daar doe ik net zo hard aan mee.
De bibliotheken gaan de komende week veel aandacht vragen voor mooie zaken als de Thuisbieb (toch gelukt!), Luisterbieb en tal van grotere en kleinere initiatieven. En veel medewerkers zullen starten met het e-learningpakket. En fantastisch hoe het bibliotheekstelsel met alle partijen dat zo binnen een week invult. Hulde daarvoor! Maar laten we elkaar niet gek maken. Wij zijn in deze crisis een bijzaak. De gezondheid van mensen gaat in deze boven alles. Of het nu gaat om de mensen om ons heen, de 6.000 werknemers in onze sector of de 20.000 fantastische vrijwilligers. Ik heb liever iedereen veilig door de crisis dan een creatief idee extra.
Moeten we dus maar stil in een hoekje gaan zitten? Nee, dat ook niet. Ons werk kan juist in deze tijd van grote waarde zijn. Laten we ons inzetten om jong en oud ook in deze tijd leesplezier te bieden met #ikleesthuis en de thuisbieb. Wij kunnen mensen helpen om hun zinnen te verzetten en even de angst en onzekerheid te laten vergeten. Lezen kan de eenzaamheid soms voor een aantal uren verdrijven. En laten we natuurlijk leerlingen en docenten helpen met creatieve ideeën als ze thuis met hun school bezig zijn.
Maar laten we ook beseffen dat ook wij in een crisis zitten. Tussen al het verschrikkelijke gebeurt inderdaad veel moois. Overdag roepend over alle goeds dat gebeurt bij bibliotheken, 's nachts de twijfel en de angst over wat er met dit land en deze wereld gebeurt.
Laat vooral iederéén door de crisis komen. Dus, let een beetje op elkaar...
Een wereld van gesloten bibliotheken. Kinderen die thuis zijn. Mensen die zoeken naar hun thuiswerkmogelijkheid. Later zullen we ons deze periode herinneren. Zoals we refereren aan de autoloze zondagen, aan de ramp in Tsjernobyl of de val van de muur. We leven nu de moderne geschiedenis.
Bibliotheken zijn dicht. Ik volgde die sluiting op de voet en ik zag hoe eerst bibliotheken worstelden om toch nog open te kunnen blijven. Na de sluiting zag ik eerste een reactie van 'dicht = dicht' en even later toch weer een opening van 'misschien, maar hoe dan?' Kortom, we zoeken.
Gelukkig hebben wij natuurlijk de online bibliotheek met ebooks en de luisterbieb met luisterboeken. Dat wist u natuurlijk al. Maar wat gebeurt er nog meer? Ik zet op een rijtje wat ik gezien heb. Ik houd me aanbevolen voor meer tips en geef ze graag het podium.
De boekenservice van Voorschoten-Wassenaar
De bibliotheek Voorschoten-Wassenaar was volgens mij de eerste die maandag al een beperkte leenservice bood. Zij kunnen gebruik maken van de boekenservice.
Op de website staat:
'Via de website, e-mail of telefonisch geven de leden door welke drie boeken zij zouden willen lenen. Dit zijn alleen boeken die beschikbaar zijn in de vestiging, omdat alle bibliotheken om ons heen ook sluiten en transport hierdoor niet mogelijk is. Bekijk hiervoor de catalogus. Vervolgens wordt er een afspraak gemaakt wanneer de boeken opgehaald kunnen worden. Deze afspraken zijn contactloos met onze medewerkers en vrijwilligers. De boeken staan klaar en zijn dan reeds in ons systeem ingeboekt op naam van het lid. Als je boeken voor iemand anders kunt meenemen, kan dat ook. Vul dan graag twee aparte formulieren in.'
Het formulier dat zij gebruiken zie je hierboven.
Bieblab van Biblionet Groningen
Jolanda Robben van Biblionet Groningen is gisteren gestart op het videokanaal Bieblab. Elke middag post ze vanaf een fimpje voor kinderen. Leuk om ook aan te bieden aan kinderen in je eigen werkgebied.
Overzicht digitale bronnen voor jeugd en jongeren
De Koninklijke Bibliotheek heeft een prachtige landingspagina voor jeugd en jongeren. Met bijvoorbeeld de site om nu thuis te oefenen voor je theorieexamen.
Maar kijk ook eens naar Junior Einstein (zie boven). Daar is voor elk vak op school wat te vinden.
Libraries2020: Tien manieren om de tijd door te komen
Op de site van Libraries2020 staat een aardig artikel met tien manieren om de productief te zijn als je in quarantaine moet. Dat begint met onderzoek naar je stamboom (en welke bronnen horen daar bij) tot leer nieuwe vaardigheden online (en waar kan dat nu?). Zo'n artikel zo'n mooi zijn om nu te maken voor Nederlandse bibilotheken. Er is vast iemand die die handschoen op wil pakken.
Gratis cursussen op Bibliotheekcampus
Op Bibliotheekcampus vind je normaal gesproken veel trainingen die je kunt volgen. Die trainingen gaan nu voorlopig natuurlijk niet door omdat je niet bij elkaar kunt komen. Maar er zijn ook een aantal gratis e-trainingen beschikbaar vooral voor front-office-medewerkers. Je moet je wel even - gratis - registreren maar daarna kun je met verschillende cursussen aan de slag. Verder heb ik gehoord dat men bezig is om hier op korte termijn meer cursussen beschikbaar te laten komen.
Overzicht digitale diensten
Mijn collega Elin Groot Rouwen plaatste op Biebtobieb hier een aantal voorbeelden voor kinderen die nu thuis zijn. Naast een deel van bovenstaande voorbeelden ook een aantal nieuwe. Welke? Ha, dan moet je zelf even kijken. Onder het artikel op Biebtobieb geven meelezers ook al weer nieuwe tips.
Hebt u goede voorbeelden gezien? Laat het me weten, dan geef ik ze in een volgende update het podium.
