Pioniers van het platteland
Claar Goudzwaard begon als directrice - directeur zou men in die tijd zeker niet gezegd hebben - met één medewerker: een boekenmeisje. Ook dat zouden we nu niet meer zo noemen. Ze werkte bijna dertig jaar samen met Abraham van Uxem, de bezoldigd secretaris-penningmeester van de stichting. Het waren de stedelijke bibliotheken die samen met de Boeren- en Tuindersorganisaties (ABTB, CBTB, OLM) het initiatief namen. Nederland had de Tweede Wereldoorlog achter zich en er heerste een sfeer van wederopbouw en optimisme. Het platteland dat nog verstoken was van bibliotheken en die nog een flinke achterstand hadden op het stedelijk gebied hadden recht op dezelfde ontwikkeling. De parallellen met de huidige tijd zijn snel gemaakt. De POI had een uitvinding van de BBB kunnen zijn.
Op de tweede werkdag stelt Claar Goudzwaard een soort manifest op dat aan tal van Overijsselse organisaties en gemeenten wordt toegezonden. Het document is bewaard gebleven.
In de archieven zijn zelfs de concepten met de aantekeningen bewaard gebleven. Daarbij kun je vooral zien dat er nog gesleuteld is aan teksten om de gemeenschappen met een streng-christelijke signatuur niet voor het hoofd te stoten. Woorden lagen gevoelig.
Katholieken doen niet mee
Overigens waren het niet de streng-christelijken maar de katholieken die dwars lagen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de katholieken meededen maar de bisschop stak daar zelf een stokje voor. De de Katholieke Boeren- en TuidersBond (KBTB) die aanvankelijk mede-initatiefnemer was, trok zich na deze berisping terug. In de Twentsche Courant - toen een katholieke krant - van half april 1948 wordt daar al op gezinspeeld en bespreekt men het manifest.
En het blijft niet bij woorden van de katholieken. In november 1948 hebben ze dan al een eigen centrale opgericht: de Katholieke Centrale voor Lectuurvoorziening (KCVL) Overijssel.
Cultureel ondernemers avant la lettre
Van Uxem en Goudzwaard waren cultureel ondernemer voordat het woord was uitgevonden. Van Uxem reisde gemeente na gemeente af en wist als een ware koopman de bibliotheken aan de man te brengen. Hij wist een juridische constructie te verzinnen waardoor hij als plattelandsorganisatie ruimer gebruik kon maken van de Rijkssubsidieverordening. Er ging daardoor aanzienlijk meer geld naar het platteland dan voorheen. Alle provincies volgde de slimme constructie van Van Uxem. Vanaf eind jaren '50 tot eind jaren '70 was het Overijssels bibliotheekwerk één grote bouwput. Bibliotheek na bibliotheek werd uit de grond gestampt. Toen Van Uxem en Goudzwaard midden en eind jaren '70 met hun werk stopten, was de organisatie uitgegroeid tot een bibliotheekimperium met 55 bibliotheken en 400 medewerkers. In een kleine dertig jaar van twee naar 400 medewerkers en van nul naar 55 bibliotheken. Kom er eens om.
Bij de katholieken gebeurde iets soortgelijks. Zij hebben meer ingezet op bibliobussen dan op bibliotheken maar Rein Heerink was daar een evengrote pionier als Van Uxem en Goudzwaard.
Iconische pioniers
Ook in Gelderland voltrok zich een soortgelijke ontwikkeling, hoewel een paar jaar later. De katholieken waren daar als eerste actief in 1951 terwijl een openbare tak in 1957 van start ging. Met legendarische namen als Corry van Ommen, Lucy Mesdag. Bekijk even deze foto uit 1982 en zie welk imperium aan Bibliobussen er in Gelderland rond reed.
De achterstand van het platteland
De provinciale ondersteuningsinstelling van nu is niet meer de bibliotheek van het platteland van toen. Toch is de vraag: hebben steden en platteland dezelfde mogelijkheden, nog steeds actueel. De POI's zijn netwerkorganisaties geworden die het stelsel ondersteunen. Nog steeds met de taak tot innoveren en het vinden van goede oplossingen om zowel in dorpen als in wijken van steden tot een goede inzet te komen voor de ontwikkeling van inwoners.
POI's als onderdeel van een bibliotheekstelsel. Een stelsel waar ik me elke dag met plezier voor inzet. Ik zie wat de iconische pioniers voor ons tot stand hebben gebracht en hoe cultureel ondernemers vóór mij dit hebben uitgebouwd. Met dat gegeven is het een dure plicht om ook in de komende jaren elke dag opnieuw te bedenken welke stappen we met elkaar kunnen zetten om kansen voor inwoners in dorpen en steden nog verder te vergroten.
Maar voor nu kijk ik met verwondering achterom. Ik feliciteer mijn collega-POI's en ik feliciteer het bibliotheekstelsel. En ik maak vandaag een klein dansje tussen de kaartenbakken. En het mag. Want wie goed kijkt naar het bordje op de deur, ziet het staan, het is geen catalogusafdeling maar een discotheek!
De foto's van dansende bibliothecarissen komt uit het archief van de Gelderse tak van Rijnbrink. Ik vermoed begin jaren '70. Wie namen weet mag het zeggen.
