Dag CD's, dag bladmuziek, dag DVD's? Drie observaties en drie afspraken

Ik duik nog een keertje de CBS-cijfers in. Niet zo zeer om iets te zien wat we allemaal al weten maar wel om de conclusie erachter nog een keer te benoemen. Ik loop met u vandaag eens langs de cijfers van CD's, bladmuziek en DVD's.

Observatie 1: Waar zijn de CD's?
Hierboven ziet u de uitleencijfers voor CD's. Het zal u niet verbazen: al jaren een neergaande lijn. Op het hoogtepunt bijna 4 miljoen uitleningen en nu nog goed voor een kleine 600.000. Toen ik twee jaar geleden in Gelderland voor centraal collectioneren aan het werk was kwam ik er tot mijn schrik achter dat er nog slechts vier bibliotheken waren in deze hele provincie met een CD-collectie. Zonder overleg met elkaar stoten we deze onderdelen af. Rationeel volledig juist maar met de kans dat het plotseling weg is in het netwerk en dat er ook geen achtergrondcollectie meer is op provinciaal niveau.

Nu hoor ik u denken: maar we hebben de Centrale Discotheek Rotterdam toch? Jazeker. En hoewel ze wel degelijk een kleine landelijke subsidie ontvangen, hebben ze geen verplichte landelijke depotfunctie. Het heet niet voor niks Centrale Discotheek 'Rotterdam' en niet Centrale Discotheek Nederland. Overigens zou men van mij best zo mogen heten want men vult die depottaak naar eer en geweten in. Maar realiseer je wel dat we als stelsel geen bindende afspraak hebben op dit punt.

Observatie 2: Waar is de bladmuziek?

Bladmuziek is een kleinere doelgroep en kent al jaren een wat problematisch bestaan in openbare bibliotheken. Wie wat verder wil gaan dan meespeelmaterialen is gelijk een specialistische bibliotheek. Ik chargeer misschien wat maar bladmuziek is een hele grote wereld en een heel klein budget.

Er zijn een paar grotere collecties binnen openbare bibliotheken en ik zal u vertellen dat bij elk van die instellingen de vraag kan rijzen: 'waarom zouden wij dit nog doen?'. Wie een grotere bladmuziekcollectie heeft, is gelijk een netwerk- en achtergrondcollectie. Hebben we daar bindende provinciale of landelijke afspraken over? Nee, we vullen het naar eer en geweten in.

Observatie 3: DVD's

Ik hoor u denken: 'hier hoeven we ons gelukkig nog niet druk om te maken. Inderdaad, de uitleen van DVD's steeg de afgelopen jaren nog flink. Maar het hoogtepunt is bereikt met 1,1 miljoen uitleningen. En ik geef u op een briefje dat het vervolg ongeveer zo zal zijn als dat van de CD's. En voor de goede orde: het was in 2010 dat de CD's op het niveau stonden waar nu de DVD's staan.

Met andere woorden: over vijf jaar heeft het merendeel van de bibliotheken de DVD's weggedaan en vragen we ons af bij wie we nog terecht kunnen als we er één willen hebben. Hebben we met iemand de afspraak gemaakt dat die ze bewaart in het provinciale of landelijke netwerk? Inderdaad, het antwoord zal bijna altijd 'nee' zijn.

Drie afspraken: provinciaal, landelijk en lokaal
Hoe belangrijk we collecties ook vinden, een bindende afspraak maken op provinciaal op landelijk niveau schijnt bijster lastig te zijn. Twee afspraken daarover lijken me dan ook wel op zijn plaats maar dan wel met tegelijkertijd ook een lokale plicht daarachter om het te laten zien. Drie afspraken in totaal dus: provinciaal, landelijk en lokaal.

Eén afspraak op provinciaal niveau
Volgens mij is het niet zo ingewikkeld. Ik zou zeggen: bespreek met elkaar in het provinciale netwerk nou eens, waar als laatste de CD's ondergebracht gaan worden en breng alle afgeschreven collecties die vanaf nu weg gaan daar naar toe. Doe dat de komende vijf tot tien jaar. Daarmee hebt u voldoende buffer op provinciaal niveau. Dat kan een Plus-bibliotheek zijn, dat kan een PSO zijn maar ook gewoon een betrokken bibliotheek. Dat hoeft niet veel te kosten. Het gaat om maken van goede afspraken over het bijeen brengen en bewaren van de laatste collecties. Van Overijssel weet ik bijvoorbeeld dat er zo'n gezamenlijke afspraak voor CD's. Dat geeft elke bibliotheek de ruimte om nieuwe dingen te doen, terwijl men weet dat het leverbaar blijft in het netwerk.

Nou ja, en voor bladmuziek en DVD's geldt natuurlijk hetzelfde. Zorg voor een buffer op provinciaal niveau en breng die er nu zijn bij elkaar onder.

Eén afspraak op landelijk niveau
Voor Nederlandse boeken kennen we een depotfunctie en zijn er vele bewaarcollecties waar ook goed uit geleend kan worden. Voor CD's is er een halve afspraak met de CDR. Voor bladmuziek tekenen gezamenlijk een aantal Plusbibliotheken (maar ook alleen gezamenlijk) en voor DVD's is zeker geen afspraak.

Iedereen doet stapjes achteruit op de collectie. En dat is gezien de teruglopende uitleenaantallen volstrekt logisch. Sterker nog: onlangs liet ik zien dat bibliotheken nog steeds fors investeren in collecties. Als we het zo belangrijk vinden, snap ik niet dat we niet deze twee simpele afspraken maken.

Eén afspraak op  lokaal niveau
Tot slot; als we dit doen, ligt er ook op lokaal niveau nog wel een plicht. Want leuk als dit geregeld wordt op de bovenlokale niveaus maar betekent dit dat u achterover kunt lenen in uw lokale bibliotheek? Nee, dat denk ik niet. Want doordat CD's, bladmuziek en straks ook DVD's verdwijnen uit bibliotheken, verdwijnt ook de automatische zichtbaarheid van muziek en films. Bibliotheken die in hun catalogus niet het hele provinciale netwerk laten zien of niet de CDR hebben toegevoegd aan hun catalogus, bieden gewoon geen film of muziek meer aan. Met andere woorden: de Beatles en de Stones zijn dan niet meer vindbaar.... Dat is toch raar of niet? Dus zorg voor zichtbaarheid in de catalogus, ga aan de slag met 'MuziekWeb in de bibliotheek' en organiseer een pubquiz en een lezing op dit gebied. Vul die taak opnieuw in binnen die brede rol van de bibliotheek.

Kortom, drie afspraken: provinciaal een buffer, landelijk een depot en lokaal de plicht om het zichtbaar te houden. En ik snap dat er nog veel meer over valt te zeggen. Bijvoorbeeld over zichtbaarheid en aanvraagbaarheid in de Nationale Bibliotheek Catalogus of over tarieven. Maar eerst dit maar eens regelen.

Voordat het niet meer hoeft.

Zeven ontboezemingen van een collectioneur en één prangende vraag

 

In de afgelopen tijd heb ik samen met een leuk team voor 18 bibliotheekorganisaties in Gelderland collectieplannen gemaakt. Daarbij heb ik nogal wat gezien van collecties. Een paar observaties ga ik met u delen. Wat viel mij op, wat maakte me blij en wat deed mij de wenkbrauwen fronsen? Zeven observaties.

Observatie 1: CD-collecties bijna compleet verdwenen
Na alle 18 bibliotheekinstellingen bezocht te hebben, kon ik concluderen dat er nog twee vestigingen waren die CD's bleven aanschaffen. Twee van de 91 vestigingen waar we voor werken. Nog opvallende is dat het niet de grootste vestigingen zijn: Wageningen en Ermelo.  Arnhem is gestopt bij de overgang naar Rozet en CODA heeft onlangs besloten om ook te stoppen met de CD-collectie.

Nu is afscheid nemen van oude vormen niet erg, mits je ook een goede andere invulling geeft. Want is er geen vraag meer naar muziek? Welnee, ik zie meer 'oortjes' dan ooit om me heen.

Gelukkig hebben we instellingen als de Musidesk en Muziekweb. Maar ik krijg toch een angstig gevoel dat de toegang tot dit soort collecties toch echt zo maar kan verdwijnen. En dat terwijl we in provinciale netwerken vaak met elkaar belijden dat we gezamenlijk toegang willen blijven bieden tot alle vormen van kennis en informatie.

Uiteraard roept u hier dat internet deze markt heeft overgenomen. Met alle piraterij van dien. Maar bibliotheken hebben wel degelijk een mooie aanzet voor emuziek bij Muziekweb. Dat licht zetten we wel compleet onder de korenmaat. Even uit uw hoofd: weet u waar emuziek staat op uw eigen website? En heeft u de dienst al eens uitgeprobeerd? Nee? Dan is het hoog tijd dat u dat gaat doen. En als we dat gedaan hebben moeten we deze dienst veel beter met elkaar over het voetlicht brengen.

Observatie 2: DVD-collecties: leengeld maakt het verschil
Bijna elke bibliotheek heeft speelfilms voor volwassen en jeugd. Sommige bibliotheken vragen leengeld, andere niet. Het verschil is opmerkelijk. Bij bibliotheken zonder leengeld zijn deze collecties vitale onderdelen geworden. De uitleenfrequentie ligt tussen 8 en 12. Geen bibliotheek denkt erover om ermee te stoppen.

Anders is dat bij bibliotheken die leengeld vragen. Daar blijft de uitleenfrequentie steken tussen de 2 en 3 keer per jaar. En bij die bibliotheken heb ik de eerste geluiden gehoord om te stoppen met de aanschaf van DVD's.  Soms adviseer ik om het leengeld dan eraf te halen. Sommige bibliotheken zijn echter dan weer bang dat deze collectie te hard gaat lopen en te veel van het collectiebudget op zal slokken.

Een opmerkelijk verschil.

Observatie 3: Strips
Sommige mensen denken dat de best lopende collectie wel de streekromans zal zijn. Dat is niet waar. Het zijn de B-stripboeken. De uitleenfrequentie van deze collectie ligt in bijna elke bibliotheek boven de 10.  Wie meer uitleningen wil halen, kan dit eenvoudig doen door meer strips aan te schaffen. Over strips en steekromans wordt weleens minachtend gedaan. Ik denk dat dat volledig ten onrechte is. Voor strips geldt dat dit een collectieonderdeel is waar we ook veel jongens mee aan het lezen houden. Dit collectieonderdeel heeft een heel toeleidend karakter naar andere delen van de bibliotheek. Voor streekromans geldt dat we vooral oudere lezers nog heel veel letters en woorden laten lezen. Ik weet zeker dat dit een bezigheid is, die gekenmerkt kan worden als hersengymnastiek.

Observatie 4: Daisy
Nog een opmerkelijke afvaller: Daisy-roms. Een aantal jaren geleden nog met een mooie startsubsidie van Aangepast Lezen geïntroduceerd. En nu constateer ik dat bijna alle bibliotheken zijn gestopt met het aanschaffen van Daisy-roms. De reden: je bent verplicht vast te leggen van klanten dat ze leesgehandicapt zijn. Bibliotheken zien deze eis niet zitten en haken massaal af. De uitgevers met hun koudwatervrees hebben deze dienst na een enthousiaste start dus finaal de nek om gedraaid.

Observatie 5: D-collecties
En dan nog mooi nieuws om mee af te sluiten: in Young adults wordt geïnvesteerd. In elke bibliotheek is een zogenaamde D-collectie in opbouw. Soms apart gepresenteerd bij de jeugdafdeling, soms apart bij de volwassenen en soms geïntegreerd bij de volwassenen. Bij het afscheid van VOB-directeur Jan-Ewout van der Putten werd dit door hem nog vurig bepleit dat dit er moest komen. En jawel, in veel bibliotheken staan nu mooie collecties voor deze cross-over literatuur.

Observatie 6: Waar zijn de ebooks?
In alle gesprekken met bibliotheken ging het altijd over fysieke boeken, dvd, cd's en andere media. Zijdelings kwamen ebooks ter sprake. Maar er is geen koppeling met al die ebook-initiatieven van Bibliotheek.nl. Het zou een zegen zijn als daar vanuit de inkoopcommissie met meer aandacht naar gekeken zou worden. Ik heb de indruk dat zelfs bibliothecarissen de bomen in het ebookbos kwijt beginnen te raken. Want met een ebookeregallerij, een Gutenbergcollectie, een Public Libary Online en een vakantiebieb-app hebben we best wat in handen maar het zijn ook allemaal verschillende platforms. Zucht.

Observatie 7: Papier is geduldig
Voor mij is in ieder geval helder dat collecties van lokale bibliotheken allang niet meer op zichzelf staan. Bibliotheken hebben elkaar nodig. Waar komen anders nog CD's of DVD's vandaan? Wij vinden het vanzelfsprekend dat de Centrale Discotheek Rotterdam wel blijft bestaan. Dat is een misvatting. Als iedereen denkt dat de ander wel zijn verantwoordelijkheid neemt, kan het zo maar zijn dat je in een provincie of als land geen CD's meer hebt. Dat er verschillende overheidslagen aan meefinancieren maakt het wat complexer maar ontslaat niet van die gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Kortom, er is op papier een collectie Nederland. Maar in de praktijk is er geen echte sturing. En ik vermoed dat in de provinciale directieoverleggen van bibliotheken, de collecties geen vast punt zijn op de agenda. En dat is wel bijzonder. Want na personeel en gebouw is dit wel het op twee na grootste budget van bibliotheken. 

Eén pragende vraag
Met een Nationale Bibliotheek Catalogus voor de deur waarin we onze collectie weer wat groter maken voor de burgers en waarin alle digitale ontwikkelingen samen komen, met krimpende budgetten waarmee steeds slimmer georganiseerd moet worden en in een wereld die steeds digitaler wordt, stel ik mij de vraag: sturen we hier wel genoeg op? Innoveren we wel genoeg met dat nog steeds grote collectiebudget? Ondanks alle innovatie, denk ik, dat dit een terrein is waarop te weinig landelijke afstemming plaats vindt. Maar wie moet je hiervoor aan tafel vragen? Doet u mij eens een suggestie.

Nog vier jaar voor: de DVD-verkoop : deel 3

In de serie: Nog X jaar voor.... bespreken we toekomstige ontwikkelingen van dingen die komen of gaan.

Vier jaar is nog een beste tijd. We leven dan in 2013. In 2013 zijn er nog wel DVD's maar de vraag is of ze nog verkocht worden. Bij de Freerecordshop zijn DVD's nu al snel een midprice- en lowprice-artikel. En dat is wel een teken aan de wand.

Ik hoor u denken: maar dat zijn CD's ook al heel lang bij dezelfde keten. Dat klopt maar voor DVD's is een alternatief beschikbaar in de vorm van Blu-Ray. Probleem is alleen dat bijna niemand (behalve de PSP-3-bezitters) een Blu-Ray-speler heeft. Maar wat niet is kan nog komen.

Een belangrijke graadmeter voor mij is daarbij het feit of er standaard Blu-Ray-branders beschikbaar gaan komen in PC's. Daarmee wordt de verspreiding van Blu-Ray flink versneld. Ook dat is nu nog niet het geval.

Naast Blu-Ray is er nog een ander alternatief en dat is online kijken of downloaden. En dat kon in 2013 al best een flink eind gevorderd zijn. Uitzending gemist is al ingeburgerd, er zijn steeds meer digitale recorders en recorders die via het eigen thuisnetwerk kunnen worden aangesloten op internet.

Eén ding is echter wel zeker. in 2013 is de laatste DVD verkocht en afhankelijk van de ontwikkelingen misschien wel eerder.