De bibliothecaris die met een tractor protesteerde

Als u denkt dat alleen boeren met tractoren protesteren, dan hebt u het mis. Hierboven ziet u een foto van een protesterende bibliothecaris. En jawel, op een trekker. Ik zie u denken, protesterende bibliotheekmedewerkers? Bestaat dat? Jazeker, maar het is zeldzaam.  En protest met een tractor is nog zeldzamer, zo niet uniek. 

Help, de bibliotheek verzuipt! 

We spreken over het jaar 1983. In 1975 was de eerste bibliotheekwet ingevoerd die zorgde voor flink extra Rijksgeld voor het bibliotheekwerk. De contributievrijdom voor de jeugd was ingevoerd en sindsdien was het bibliotheekwerk geëxplodeerd. Jaar na jaar werden nieuwe en grotere bibliotheekvestigingen geopend. En telkens kwam er meer geld. 

In 1982 duikt Nederland de diepste recessie in sinds de jaren '50. De werkeloosheid liep heel snel op terwijl lonen nog gewoon met 7% stegen. Het kabinet Van Agt besloot tot zeer drastische bezuinigingen, een pakket van 12 miljard gulden (ca. € 5,5 miljard). Tegenstanders zeiden dat het land 'kapot bezuinigd' werd. Voorstanders zeiden dat er orde op zaken moest worden gesteld. Het was minister Brinkman die in 1983 daarom een generieke bezuiniging op het bibliotheekwerk zetten van, houd u vast, 18%. 

Na jaren van groei kwam de motor van het bibliotheekwerk abrupt tot stilstand. Er kwam verzet. En voor het bibliotheekwerk was het zelfs groot verzet. Op 11 november 1983 kwamen vele bibliotheekmedewerkers in Amsterdam bij elkaar om te protesteren. Daar is deze foto nog een getuige van. Daarvoor was er ook al een actiedag geweest in Amersfoort. De slogan: Help, uw bibliotheek verzuipt.

Wie op deze foto kijkt ziet rechts nog NBLC-directeur (voorloper VOB) Dick Reumer met sherlock-hoedje, in het midden met de dikke snor Eduard Duijker. Oud-gedienden zullen er nog wel meer herkennen. 

Boer Philipse

Naast dat grote protest was er ook kleiner protest. Zoals dat met de tractor van boer Philipse hierboven. De foto komt van Lex Kamphuis die in die tijd bibliothecaris was in Heteren. Ook hij wilde actie voeren. Het bestuur was er eigenlijk tegen omdat de bibliotheek ervoor gesloten moest worden. 'Ze lieten het toch doorgaan, omdat ik zo enthousiast was.', aldus Kamphuis. De bibliotheek ging dicht en het protest ging door.

Kamphuis: 'Voor het rijden met de tractor met platte kar, kreeg ik hulp van Heterenaar Fred Hendriksen, die lokaal bekend was door zijn creatie Boer Phlipse. Fred schreef als Boer Phlipse al langer columns in de dorpskrant en had ooit ook eens boekje geschreven met komische dorpsverhalen onder de titel ‘Efkes Douwe Jonges’. Dat boekje heeft hij destijds op zijn verzoek aangeboden aan de burgemeester in de bibliotheek Heteren. Als tegenprestatie heeft Fred mij toen geholpen met de actiedag.'

Het was koud die dag. Dus al rondrijdend rond Heteren werd er flink geblauwbekt. De tekst die Boer Philipse, in plat-Betuws, door de megafoon scandeerde is ook bewaard gebleven. 

Na de rondrit werden er bij burgmeester Bierman handtekeningen aangeboden waarvan de burgemeester beloofde om die over te brengen naar Den Haag. De burgemeester bood de demonstranten een glas wijn aan om warm te worden. Ik moet daar wel om glimlachen. Bierman die wijn aanbiedt. 

Burgemeester Bierman met bibliothecaris Lex Kamphuis

Hielp het protest? Nee, de bezuinigingen gingen gewoon door. Er vielen ontslagen, er sloten weer vestigingen en collectiebudgetten krompen. Sterker nog, in 1987 trok het Rijk de handen weer af van bibliotheekwerk en decentraliseerde het weer naar gemeenten en provincies in de Welzijnswet. De verplichting voor kleine gemeenten om met de provinciale bibliotheekcentrale samen te werken kwam te vervallen, al bleef die samenwerking in de praktijk vaak wel overeind. 

Maar, het was wel de enige keer dat bibliothecarissen met een tractor protesteerden. En Lex was de bibliothecaris die dat durfde. Waarvan akte.

Dank Lex Kamphuis voor deze mooie historie.

Wie verder wil lezen kan nog terecht bij dit artikel uit de dorpskrant.

De kantoorregels uit 1983

We blijven nog even in de geschiedenis. Ditmaal gaan we terug naar 1983 naar de Centrale BibliotheekDienst (CBD) voor West-Overijssel. Overijssel had tot 1989 twee Provinciale OndersteuningsInstellingen (POI's) voor bibliotheekwerk: één voor West-Overijssel en één voor Oost-Overijssel. In het archief stuitte ik een tijd geleden op de huisregels van deze organisatie van 1983.

Ik kan u vertellen: het is negen pagina's vermakelijk proza waarin de we de kantoorregels van begin jaren '80 terug zien.

Steeds wisselend personeelsbestand
In inleiding wordt geschreven:

Met zo'n inleiding ben ik al weer bij de les. Want wat heeft ten grondslag gelegen aan het feit dat deze regels moesten worden aangetrokken: hadden nieuwe medewerkers gedrag laten zien dat niet bij het bedrijf hoorde? Feit is dat het bibliotheek tussen 1975 en 1983 explosief groeide. Ook het personeel bij provinciale instellingen zal gegroeid zijn. De herindeling van de centrale kan goed te maken hebben gehad met groei van de organisatie.

Over lunch en buitentemperatuur

Lunchen deed men tussen 12.30 en 13.00 uur. Geen discussie over mogelijk. In één van de vorige regels werd nog gemeld dat men zulke flexibele werktijden had. En dat zag er ook wel modern uit. Dat gold blijkbaar niet voor de lunch.

Bij warm weer was het geoorloofd om een tropenrooster te draaien. Ik vind die 25 graden trouwens nog best snel trouwens. Maar geloof  maar dat er gediscussieerd of het 25 of 30 graden moest zijn. Bibliobussen kenden overigens nog lang de regel dat de bus boven een bepaalde temperatuur niet reed. In de bibliobus werd het simpelweg te warm om nog fatsoenlijk te werken.

De laatste regel ken ik nog uit mijn eigen begintijd bij de Overijsselse BiblitoheekDienst (OBD), één van de rechtsopvolgers van de CBD. Bij de telefoniste lag een dagagenda en daar schreef je op dat je afwezig was door werk in de buitendienst of dat je op vakantie was. Die faciliteit is vervangen door digitale agenda's.

Bureautaken
Het meest vermakelijke hoofdstukje is misschien wel over bureautaken.

Privé bellen mocht, maar moest wel via een apart telefoontoestel in de gang bij personeelszaken. Even naar huis bellen vanaf je eigen toestel was blijkbaar niet de bedoeling. Overigens betaalde je natuurlijk voor zo'n belletje.... Net als voor de kopieën. In een tijd met mobiele  telefoons en whatsapp zijn deze afspraken van nog maar dertig jaar geleden al ongeveer antiek.

Blijkbaar hielden collega's elkaar nog wel eens van het werk (what's new?) want er wordt gevraagd collega's alleen te storen als het om werkzaken gaat. Dit samen met de regels rond het telefoongebruik was het blijkbaar vooral zaak om werk en privé flink gescheiden te houden.

Stapels met boeken of cataloguskaartje mocht je niet zo maar laten slingeren. Altijd een briefje erop van wie het is en wat er mee moet. Je mocht eens ziek worden en een ander moest het overnemen. In combinatie met de allereerste opmerking:  'het steeds wisselende personeelsbestand' kon het blijkbaar nog wel eens zo zijn dat een medewerker plotseling een nieuwe functie had en oude stapels achter liet.

Wat de functie van regel 4.5 is - gebruik de juiste formulieren - is een raadsel.  Blijkbaar was er soms discussie over welk formulier en welke procedure er moest worden gevolgd.

 Timmer niet zelf 

Ook artikel 6.4 spreekt tot de verbeelding: Gij zult niet timmeren of zelf verbouwen. Waren er medewerkers geweest die zelf alvast waren begonnen met het inrichten van hun kantoor en dat iets te ingrijpend hadden opgepakt? Of was er een overijverige conciërge die vooral zijn eigen werk wilde bewaken?

Gedragsafspraken

Hoofdstuk 7 gaat over gedragsafspraken. Daar zitten een paar juweeltjes tussen. Koffie, thee en melk waren streng gereglementeerd. Toen ik in 1998 bij de OBD begon werd daar net de koffiejuffrouw afgeschaft die een ronde maakte met koffie door het gebouw. 

Artikel 7.4 zal ook menig wenkbrauw doen fronsen: geen kinderen mee naar het werk. Ik vermoed dat dit een regel is die komt uit de tijd dat kinderopvang nog niet bestond. Zorgtaken lagen meer dan nu bij de vrouw en daar bibliotheekwerk veel vrouwen kent, zou dit nog wel eens kunnen zijn voorgekomen dat er kinderen mee kwamen. Overigens stonden kinderen in de notitie in dezelfde rang als huisdieren.... alleen als de directie het toestond mochten ze mee. 

Ook artikel 7.8 is een mooie: help  om negatieve publiciteit te voorkomen. Ik zou zeggen: help met goede publiciteit maar alles in het stuk ademt nog dat personeel 'iets was was je in toom moest houden'.  

En vrij met je verjaardag....

En tot slot: een relikwie dat ik zelf nog één keer heb meegemaakt want de regel werd in 1999 of 2000 geschrapt: 

Je hoefde dus maar een halve dag te werken op je verjaardag. In de middag was je lekker vrij. Wat overigens weer discussie opriep bij de part-timers. Die waren al vrij op hun verjaardag en die vonden dat ze die halve dag dan wel weer ergens anders in de week mochten 'terug pakken'.  Het ene hoofd stond dit wel toe en de andere niet.  Dat was natuurlijk de dood in de pot. 

Een mooi inkijkje in de regels van 30 jaar geleden. Een tijdperk met nauwelijks computers, waarbij werk-spullen en privé-spullen strikt gescheiden waren en waar op elke stapel een briefje hoorde. En natuurlijkboven de 25 graden een tropenrooster. 

Wie het hele handboek wil hebben, kan het hier downloaden.