Van oorlogswinter naar het meisje met de halve ster

Een bibliothecaris die niet af en toe een goed boek aanprijst, is geen knip voor neus waard. Toch? Dus daar is er dus weer één. Dit keer: Het meisje met de halve ster van Judith Visser. Judith Visser waar kent u die ook al weer van? Inderdaad, van die weergaloze autobiografische romans Zondagskind en Zondagsleven. Wat Hersenschimmen van Bernlef is voor dementie zijn Zondagskind en Zondagsleven voor autisme. Deze twee boeken van haar recenseerde ik al een eerder en het waren voor mij echte eyeopeners die veel voor me betekenden. Wat maar weer aantoont hoe boeken een leven kunnen veranderen.

Rotterdam in de oorlog

Toen mijn boek 'Geruisloos verdwenen uit de geschiedenis' uitkwam, kreeg ik contact met Judith Visser. Ze liet mij weten dat ze bezig was met een roman over een Joodse bibliotheekassistent in Rotterdam ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Ik hielp haar met wat vragen rond het bibliotheekwerk in de oorlog. Die roman waar ze toen mee bezig was,  Het meisje met de halve ster dus, werd op vrijdag 13 oktober gelanceerd bij Donner in Rotterdam. Ze nodigde me uit om te komen. Het was hondenweer, de wegen stonden vol files en ik arriveerde te laat voor de start maar nog wel op tijd genoeg om een boek te bemachtigen. 

Het meisje met de halve ster gaat over de half-Joodse Debra die in de gemeentebibliotheek Rotterdam werkt. Half-Joods is overigens een verzinsel van de nazi's en hun Neurenbergse rassenwetten. In het Jodendom ben je Joods met een Joodse moeder. half-Joods of zelfs kwart-Jood bestaat dus helemaal niet. 

Debra maakt het verschrikkelijke bombardement mee in mei 1940 en ziet Rotterdam branden. Een groot deel van de stad wordt verwoest. Ook de diergaarde krijgt het zwaar te verduren. Sommige dieren ontsnappen zoals de zeeleeuwen die vervolgens in de singel zwemmen. Anderen worden afgemaakt. Eén van de dieren die ontsnapt in de roman is een jonge wolf, Chaver, die nog een bijzondere rol zal spelen in het boek.

De duivelse dilemma's van een gemengd gehuwd gezin

Debra raakt haar baan kwijt bij de bibliotheek om haar achtergrond. Het gezin met een Joodse vader en een niet-Joodse moeder maakt mee hoe stap voor stap de bezetter alle Joden samendrijft.  Eerst in de stad, dan in Westerbork en dan naar, ja waarheen eigenlijk? Zijn het echt werkkampen of zijn de geruchten over vernietiging toch waar? De roman neemt je als lezer mee in de duivelse dilemma's van een gemengd gehuwd gezin in de oorlog. Moet men zich aan de regels houden of moet men de grenzen opzoeken? Moet men gehoor geven aan een oproep tot 'werkverruiming' of moet men onderduiken. Familiebanden die je graag wilt behouden maar als je onderduikt moest je elkaar vaak loslaten. En dan koos men toch vaak voor bij elkaar blijven. 

Debra belandt in een bijzondere vorm van onderduik. Ze komt in haar eentje in de duinen bij Rockanje terecht. En door een speling van het lot treft ze daar Chaver, de ontsnapte wolf uit de diergaarde. Samen proberen ze de oorlog te overleven. Wie haar eerdere romans las, zal niet verbaast zijn over die wolf. Zelf heeft ze een aantal wolfhonden waarvan er ook één altijd meeneemt naar lezingen.

Judith Visser heeft ervoor gekozen om de roman vanuit twee perspectieven te schrijven, die van Debra en die van wolf Chaver.  Het levert een boek op met korte hoofdstukken dat leest als een trein. Behalve dat het goed geschreven is, is het ook historisch een goed onderbouwde roman. In die zin is het historische fictie. Van de oorlogssituatie in Rotterdam en het leven in de bibliotheek tot aan het verzet en onderduik op het Zuid-Hollandse eiland Voorne waar Rockanje op ligt.

Is Het meisje met de halve ster de opvolger van Oorlogswinter?

Tijdens het lezen drong de vergelijking met Oorlogswinter van Jan Terlouw zich aan me op. Dat boek dateert inmiddels uit 1972. Het is een boek dat ik las maar dat ik ook voorlas aan mijn kinderen (gewoon blijven voorlezen, ook als ze wat ouder zijn!). Terlouw spitst zich meer toe op goed en fout in de oorlog en gebruikt vooral 'gewone' burgers. Visser staat meer stil bij de dilemma's van de Joden die het moeten ondergaan. Elke optie die Joden ongeveer hadden in de oorlog komt voorbij. Terlouw laat een kind de hoofdrol spelen, Visser heeft een jongvolwassene. De perspectiefwisseling met wolf Chaver zal zeker kinderen en jongeren aanspreken. 

Ik denk dus dat dit boek een hele geschikte opvolger is voor Oorlogswinter van Jan Terlouw. Het is overigens zeker niet geschreven als jeugdboek maar ik denk zeker leesbaar als jeugdboek voor 12+ of C-boek.  Ik hoop dus dat het boek niet alleen op de volwassenafdeling terecht komt (NBD, leest u mee? Ook aanbieden als jeugdboek)

Judith Visser schreef een krachtige roman. Zo krachtig dat aan het eind inderdaad een epiloog en een nawoord zeer op hun plek zijn. De roman is dan voorbij maar ze zet in het nawoord nog even neer hoe het in historische context zat. Het verhaal landt daarmee volledig en overstijgt daarmee de fictie.

Mijn wens: Jan Terlouw, Judith Visser en Coen Verbraak

Judith Visser gaat nog toeren langs tal van plekken. Gaat dat zien (de agenda van haar, vindt u hier). Maar vooral, lees het boek. Eerder schreef ik al dat dit een prima cadeau is om aan iemand te geven die werkt in een bibliotheek. Gratis cadeautip dus en de feestdagen komen eraan. 

Als ik nog echt werkzaam was als bibliothecaris en niet als saaie kantoorklerk met een blog dan zou ik proberen om Jan Terlouw en Judith Visser samen te laten spreken. Beiden hebben een krachtig verhaal. Elk vanuit hun eigen perspectief en generatie. En ik zou ze laten interviewen door Coen Verbraak. Laat ze praten over het leven, over schrijverschap en wat woorden voor mensen kunnen betekenen. Wat vrijheid is en hoe je trouw blijft aan jezelf. Dat moet iets heel moois opleveren. De bibliotheek die dat voor elkaar krijgt, moet mij even een seintje geven. Want dan ga ik voor de deur liggen om een kaartje te bemachtigen. De poster heb ik alvast gemaakt. 

U snapt: onbevooroordeeld ben ik niet maar een bibliothecaris ben ik nog zeker. Hup, lezen dus!

Voor wie het boek wil lenen, die kan hier terecht

Voor wie het boek wil kopen bij een echte boekhandel, kan hier terecht.

Hoe een klein berichtje een groot cadeau werd: Zondagskind van Judith Visser

Soms krijg je cadeautjes van het leven. Het overkwam mij afgelopen maand. Schrijver Judith Visser reageerde op een blog over mijn boek. Ze bedankte me dat ik dit boek geschreven had en dat ze het ging lezen. Ik was vereerd en vond het bijzonder dat ze tijd nam om het me even te laten weten. En om eerlijk te zijn: ik had nog nooit wat van Judith Visser gelezen. En als zij de moeite nam om mijn boek te lezen dan was toch de kleinst mogelijke tegenprestatie om een boek van haar te lezen. Het werd haar boek 'Zondagskind' en het bleek een boek dat onder mijn huid kroop en mijn blik veranderde. En als bibliotehcaris neem ik u weer graag mee naar wat een boek kan betekenen.

'Vreemd kind'

Het boek 'Zondagskind' handelt over Jasmijn Vink, geboren op een winterse zondag in 1978. Jasmijn leeft met het syndroom van Asperger, één van de vele vormen van autisme. Het verhaal is autobiografisch. Judith Visser beschrijft hoe de kleine Jasmijn opgroeit in Rotterdam Zuid, in een gezin waar men het niet breed heeft en waar beide ouders sappelen. Jasmijn is een 'vreemd' kind met nogal afwijkend gedrag. Ze trekt zich graag terug, kan slecht tegen prikkels, kijkt mensen niet aan en durft bijna niets te zeggen. In een wereld waar extravert gedrag de norm is, ben je dan al snel apart. Ik zie het gevecht van haar ouders om haar toch in het 'normale' patroon te krijgen en tegelijkertijd zie ik de liefde van vooral haar moeder als ze telkens rekening houdt met haar. Telkens met de opmerking: 'Zo is ze nou eenmaal'. Ze eet niet aan eettafel maar op haar eigen kamer, ze sluit zich af met een koptelefoon op door naar Elvis te luisteren en familiebezoek vermijdt ze. Haar hond Senta is haar steun en toeverlaat. 

Het kost Jasmijn grote moeite om om te gaan met veranderende situaties. En die moeite is niet even een dagje wennen aan iets maar een nieuwe klas kan haar maanden kosten voordat ze zich er enigszins veilig kan voelen. Ze is een ster in taal maar kan minder interesse opbrengen voor ander vakken. School interpreteert haar onterecht als een 'minder getalenteerd kind'. 

'Bibliotheek is mijn school'

Zowel in haar tijd op de basisschool als op de middelbare school vlucht ze naar de bibliotheek. Eerst naar een wijkbibliotheek en daarna naar de Centrale Bibliotheek in Rotterdam. Daar spijbelt ze menig lesuur maar leest ze wel boek na boek. Het is er heerlijk rustig en er is vriendelijk personeel. De bibliotheek is mijn school, zeg ze ergens. Als bibliothecaris is dat natuurlijk fijn om te horen en het benadrukt nog eens dat we een plek zijn voor iedereen.

Beklemming

Hoewel het een knotsdik boek is, las ik hoofdstuk na hoofdstuk. De beklemming van haar leven voelde ik in mijn hart. De worsteling om te overleven lees je bladzijde na bladzijde. Minutieus volg je haar van kleuterschool naar basisschool en van daar naar de middelbare school. Elke keer houd je je hart vast bij de volgende grote verandering die er komt: een nieuwe klas, een nieuwe school, haar hond die overlijdt of een stage die moet worden gelopen. Soms had ik echt de neiging om haar toe te roepen als lezer, om haar over een streep te schreeuwen als ze blokkeerde. 

En zo groeit ze op. Een kind buiten de norm. En de pijn die dat oplevert. Maar ook hoe telkens onverwacht iemand opduikt die naast haar gaat staan. Haar moeder in haar jeugd, een vriendin op de basisschool en een andere vriendin op de middelbare school. Mensen die de tijd namen om te proberen te begrijpen wat ze bedoelt. Mensen die er niet aan voorbij leven. Mensen die de norm niet opleggen. En het zijn die mensen die haar helpen de meest ingewikkelde situaties door te komen. 

Hoe duister sommige passages ook zijn, telkens gloort er toch weer licht. En naar mate ze ouder wordt, lijkt het leven ook iets minder ingewikkeld te worden.

Was ik eigenlijk wel normaal?

Dat is overigens iets dat ik herken van mijn eigen leven. Ik vond mijn schooltijd ook niet altijd even eenvoudig met alle groepsdynamiek en normering.  Tijdens het lezen raakte ik zelfs een beetje in verwarring. Was ik eigenlijk zelf wel normaal? En wat is dat normaal eigenlijk? Luister ik zelf eigenlijk wel goed naar anderen en probeer ik ze goed te begrijpen? Wie stond er naast mij toen ik op school zat en wie hielp mij bij de ingewikkelde situaties?  

In de afgelopen jaren zocht ik zo nog wel eens oude vrienden op om juist daar eens bij stil te staan. Vrienden die me juist door ingewikkelde situaties hadden heen geholpen. En ik merk dat naar mate ik ouder werd en meer regie over mijn leven kreeg, ik het leven toch een stuk makkelijker vond. En toch liet het boek van Judith Visser me weer even wankelen: was ik wel normaal? En ondertussen weet ik: niemand is normaal. Eigenlijk geeft dat het leven ook kleur. Iedereen mag er zijn zoals hij of zij is. De kunst is om ruimte voor elkaar te maken en ervan te genieten.

Ik leef zelf in de nabijheid van iemand met het syndroom van Asperger. In die zin las het boek ook wel voor een deel als een handleiding. Hoewel ook hier geldt dat iedereen verschillend is. Het autistisch spectrum kent namelijk miljoenen kleurschakeringen. Met het boek in de hand, had ik waardevolle gesprekken en hoewel ik de persoon in kwestie al heel lang ken, voelde ik aan de andere kant toch opluchting van herkenning en erkenning. Daar ging een deurtje open naar elkaar.

Een klein berichtje werd een groot cadeau 

In een wereld waar alles luid, fel verlicht, contrasterend en schreeuwerig is, liet Judith Visser een klein berichtje voor me achter. Bijna achteloos. Een berichtje dat je zo maar over het hoofd zou kunnen zien. Dat kleine berichtje werd een groot cadeau.

Ik kan niet anders zeggen dan dat ook dit een boek is dat mijn blik veranderd heeft. Het gaat iets in mijn leven doen. Wat? Geen idee. Maar er is iets gezaaid en daar komt wat uit voort. Dat is het cadeau van een zo'n goed boek. 

Dankjewel Judith Visser.

Ook Zondagskind lezen? Leen het hier het boek bij de bibliotheek of leen het bij de online bibliotheek als ebook.