Maak iedereen tot 27 jaar gratis lid van de bibliotheek en regel het in de bibliotheekwet en de zorgplicht

De bibliotheekwet zal de komende tijd onderwerp van gesprek zijn. De aanstaande zorgplicht voor gemeenten moet namelijk in deze wet geborgd gaan worden. Die zorgplicht betekent dat gemeenten verplicht worden om een bibliotheek te hebben. En die bibliotheek moet ook nog aan bepaalde eisen voldoen. Welke eisen? Dat moet nog blijken. Ik stel voor om mee te nemen dat iedereen tot 27 jaar gratis lid van de bibliotheek kan zijn. Bij wet, nu is dat nog tot 18 jaar. Het lijkt mij te kunnen en  laat me je uitleggen hoe ik hier toe kom. 

Twee weken gelden pleitte Martin Berendse, directeur van OBA, in de Volkskrant voor een gratis lidmaatschap van de bibliotheek voor elke Nederlander. Een goed en sterk verhaal. Hij legde keurig uit waarom dat in Nederland op dit moment (nog) niet het geval is. Het vindt zijn grondslag in het 'profijtbeginsel' dat de overheid als uitgangspunt hanteert. Het profijtbeginsel wil zeggen dat, als iemand ergens profijt van heeft, het eerlijk is dat hij of zij deels meebetaalt. Op zich een heel begrijpelijk principe. Maar meebetalen aan iets waar een overheid tegelijkertijd zo ruim mogelijk toegang toe wil bieden, heeft iets dubbels. Er ontstaat namelijk gelijk een financiële drempel. 

In Nederland hebben kinderen en jongeren tot 18 jaar gratis toegang tot de bibliotheek. Dat is wettelijk geregeld. in artikel 13 van de bibliotheekwet waarin het volgende staat 'Voor het uitlenen van gedrukte werken of overige werken door lokale bibliotheken aan personen beneden de leeftijd van achttien jaar wordt geen contributie of andere geldelijke bijdrage geheven.'

Is er een drempel dan?

Het profijtbeginsel werpt dus een financiële barrière op en de vraag is wat het effect daarvan is. Nou, dat zie je in bovenstaande grafiek. Je ziet hier  welk percentage van de Nederlanders lid is van de bibliotheek. Zodra we onze jeugdleden feliciteren met hun 18e verjaardag en ze zeggen dat ze vanaf nu moeten betalen voor de bibliotheek, haken ze massaal af. Het aantal leden decimeert. De financiële bijdrage speelt daarbij - zeker voor jongeren - een belangrijke rol. 

Het totaal aantal volwassen leden daalde overigens tussen 1999 en 2022 van 2,3 miljoen naar 1,2 miljoen. Dat heeft zeker te maken met ontlezing.  Tegelijkertijd is de maatschappelijke opgave voor een getetterde samenleving groter dan ooit. Wie blijft lezen - maakt niet uit wat je leest - onderhoudt zijn of haar taalvaardigheid. Lezen levert dus een grote bijdrage aan die maatschappelijke opgave. Dat is dus één van de redenen waarom een overheid subsidie geeft aan een bibliotheek. En daar waar de behoefte aan lezen wellicht kleiner wordt, wordt ook de bereidheid om ervoor te betalen kleiner.  Het principe van het profijtbeginsel dat de overheid hanteert gaat dan dus steeds meer knellen en schiet uiteindelijk voor een aantal groepen zijn doel voorbij. En dat geldt zeker voor jongvolwassenen. 

Kan het anders en werkt het?

Ja, het kan anders en het is ook al bewezen. En last but not least, het is financieel ook nog best te doen. De Boekenberg in Spijkenisse is wellicht het bekendste voorbeeld waar men het gratis lidmaatschap een flink eind oprekte. In 2017 veranderden zij al de abonnementenstructuur waardoor iedereen tot 30 jaar gratis lid was van de bibliotheek. Door het gratis lidmaatschap te verlengen naar 30 jaar verliest een bibliotheek nauwelijks inkomsten maar blijven ze wel lid. 

Het aantal leden nam snel toe bij de Boekenberg. En niet alleen met gratis abonnementen - die je recht geven op 12 uitleningen per jaar - maar ook in duurdere abonnementen van mensen die toch overstapten vanuit het gratis abonnement. 

Kijk maar even wat er bij hen gebeurde terwijl in de rest van Nederland de leden aan het dalen waren. 

En natuurlijk, een lidmaatschap is niet zaligmakend. Een lidmaatschap betekent nog geen gebruik.  Maar zonder lidmaatschap weet je zeker dat dat gebruik er niet komt of beperkt blijft tot bezoek.

En overigens, de bibliotheek in Spijkenisse staat zeker niet alleen. Op het landkaartje hierboven zie je op welke plekken nog meer al wordt gewerkt met een gratis lidmaatschap boven 18 jaar. Vanaf september komt daar mijn eigen stad Deventer ook nog eens bij. Super.  

In dit artikel ging ik er eerder en met meer in detail op in . Daarin lees je ook dat al bijna 18% van de inwoners in een gemeente woont waar dit zo is. En daarin lees je ook dat deze stap past binnen het vinden van een overgang van een ledenmodel naar een communitymodel voor bibliotheken. Het gaat dus om meer dan alleen de klassieke taak van leesbevordering.

Gratis tot 27 jaar en leg het vast in de bibliotheekwet

Martin Berendse pleit in zijn opinie eigenlijk voor een gratis lidmaatschap voor iedereen maar biedt tegelijkertijd een tussenstap die op korte termijn te realiseren is: iedereen gratis lid tot 27 jaar.

Hij zegt daarover: 

'De consequentie is dat we aan iedereen die 18 jaar wordt, moeten vragen om te gaan betalen voor de bibliotheek. Op een cruciaal moment in iemands leven en ontwikkeling. Dat wringt en voelt niet goed. Toegang tot kennis, kunde en ontwikkeling, troost en inspiratie maar dan met hindernissen. Een logischer leeftijdsgrens zou die van 27 jaar zijn: in veel regelgeving, zoals de Bijstandswet, hanteren we dat als de leeftijd waarop de ‘lerenden’ de ‘werkenden’ worden.'

Ik kan die 27 jaar prima volgen. Van mij had ook het 30 jaar mogen zijn, dat is de leeftijd die nu veel bibliotheken gebruiken die ook boven de 18 jaar gratis zijn. Maar ieder snapt dat die exacte leeftijd bijzaak is. Ergens eind twintig. Prima.

En kan het financieel? Tussen de 18 en 27 jaar zijn op dit moment nauwelijks jongeren lid van de bibliotheek. Dat betekent dat ze op dit moment ook maar beperkt bijdragen aan de begroting. Met andere woorden: het is financieel een zeer beperkt verlies als deze contributie-inkomsten wegvallen. Als je dan ook nog weet  dat wat rijksmiddelen naar gemeenten gaan voor de zorgplicht per 2025, dan snap je dat dit best een haalbare kaart kan zijn.

Maak iedereen tot 27 jaar gratis lid van de bibliotheek en verander artikel 13 van de bibliotheekwet

Ik pleit er dan ook voor om dan ook in de bibliotheekwet te vast te leggen dat jongeren tot 27 jaar niet hoeven te betalen voor hun bibliotheeklidmaatschap. Verander in artikel 13 van de wet de 18 jaar door 27 jaar. 

Doen? Doen!

Als we dat doen, borgen we op die manier de vrije toegang tot de bibliotheek voor jongeren die op een cruciaal moment in hun ontwikkeling staan. En een groep waarvoor het profijtbeginsel in die fase van hun leven niet werkt. Er zijn bewezen voorbeelden met goede resultaten. En de wet moet toch gewijzigd worden, dus neem dit mee. Die wetswijziging gaat in per 2025 en dat geeft nog genoeg voorbereidingstijd voor bibliotheken. En tot slot: financieel is het geen onmogelijke opgave voor een ieder. Ik kom zelden kansen tegen die aan zoveel voorwaarden voldoen.

Dus sector: laat samen dit geluid horen, het zou een mooie stap zijn die in gezamenlijkheid direct iets oplevert voor de samenleving. Laat je horen, deel dit bericht en breng het met elkaar verder! 

En beste staatssecretaris die zo van bibliotheken houdt, ik zeg: doen!