Koning Willem II, de gechanteerde rebel

Herfstvakantie. Altijd een goed moment om je maar eens door een dik boek te laten meevoeren. Voor mij eindigde deze week de speurtocht door het leven van koning Willem II door de vuistdikke biografie van Jeroen van Zanten te lezen.

Minst saaie koning
In 2013 kwam van  de drie 'Willems' een imposant drieluik van de persen. Dit in het kader van 200 jaar koninkrijk. Zoveel heb ik niet met koningshuizen. Willem II is daar echter een uitzondering in. Willem II is allesbehalve een saaie koning die slechts koning was van 1840-1849.

Als prins komt Willem II pas echt op gang na zijn studie in Engeland.  Daarvoor lijdt hij toch ernstig onder de strikte opvoeding van zijn vader die er allerlei regels op na houdt. Het enige smetje aan zijn tijd in Engeland is een ongewenste zwangerschap die nog ergens weggemoffeld moet worden. Het zal echter de opmaat worden voor iets dat hem nog zijn leven zal achtervolgen.

Passies: knokken en kunst
Na Engeland vecht hij bij Wellington mee in de Engelse legers in Spanje en Frankrijk. Daar maakt hij naam als moedige officier en begint ook zijn voorliefde voor kunst. Als er niet geknokt wordt is wel op jacht naar mooie schilderijen.  Na Spanje en Frankrijk volgt een mislukte poging tot de verloving met de Engelse prinses Charlotte. Het beeld van een korzelige en niet te vermurwen Willem I blijft hangen en Willem II loopt flinke imagoschade op na het afketsen. De beschrijving daarvan geeft wel een mooi beeld hoe de onderhandelingen over koninklijke huwelijkskandidaten verliep.

Het 'finest hour' van Willem II volgt echter in 1815 bij de slag bij Waterloo. De nacht voor de fatale veldslag woonden de officieren nog gewoon een bal bij in Brussel. Tegen middernacht komt de koerier om te melden dat de slag is begonnen en spoedt Willem II zich door de nacht om vanaf het ochtendgloren leiding te geven aan de fronttroepen. Het is de rol die Willem II het beste past: daar waar de kogels hem om de oren vliegen.

Vriend van de Zuiderlijke Nederlanden
Nadien volgt een prettige tijd in Brussel waar hij een graag geziene gast is met zijn prinses Anne, die uit de tsarendynastie uit Rusland wordt gehaald. In 1830 gaat het echter ook daar mis als de Zuiderlijke Nederlanden meer vrijheid willen. Ook hier zien we een onverzettelijke Willem I die de Belgen 'kort' wil houden. Daar kennen we de uitdrukking 'Dan liever de lucht in' nog van. Die komt van kapitein Jan van Speijk die zijn kanonneerboot voor Antwerpen de lucht in blaast omdat ze anders in handen van de Zuiderlijke Nederlanden komen.

Willem II had er veel voor over gehad om de Zuiderlijke Nederlanden te behouden. Hij doet nog een moedige reddingspoging om ongeveer in zijn eentje opstandig Brussel binnen te rijden. De bevolking is verbaast en onder de indruk maar zodra ze van de schrik bekomen zijn, moet Willem II toch met de staart tussen de benen er vandoor. Het is een kenmerkende roekeloze actie.

De biseksuele koning
Zijn kroning vindt met veel meer opsmuk plaats dan die van zijn vader. Dat was in zijn ogen een te zuinige koning. Overigens in Nederland nagenoeg bankroet na Willem I. Er moet dus financieel nogal wat op orde gesteld worden. In die jaren duikt echter de ene na de andere afperser op. Aangezien Willem II naast zijn liefde voor vrouwen ook een liefde voor mannen kent - en dat is op dat moment zeer strafbaar - is hij uiterst kwetsbaar hiervoor. Tienduizenden gulden aan zwijggeld worden betaald. En langzaam zien we de koning wegzakken in het moeras. Zijn gezondheid gaat achteruit. En liberale principes die hij aan het begin van zijn carrière nog had, lijken gaandeweg te verdwijnen.

Een gechanteerde grondwet
Slechts in zijn laatste regeringsjaar lijken zijn vroegere idealen nog terug te komen in de verregaande grondwetswijziging waardoor directe verkiezingen werden ingevoerd. Maar zelfs deze daad zou volgens Jeroen van Zanten overschaduwd kunnen zijn door chantage. Kringen rond Thorbecke zouden Willem II hebben gechanteerd met zijn 'schandddaad'.

In het filmpje van de NOS over die chantage - en dat is echt wel nieuw bronnenmateriaal wat Van Zanten aanboort - wordt gemeld dat Willem II in één nacht van conservatief naar liberaal zou gaan. Daar geven de bronnen van Van Zanten de NOS niet echt gelijk in. Hij was zeer liberaal als erfprins, werd conservatiever op de troon maar was nog altijd liberaler dan Willem III die eerst weigerde de troon te bestijgen vanwege de nieuwe grondwet.

De koning sterft in Tilburg, dichtbij pater Zwijssen, waarvan kwade tongen ook beweerden dat dat ook een homoseksuele relatie was. Daar geeft Van Zanten overigens geen ondersteunende bronnen en gezien het toch kundige onderzoek lijkt daar dan toch geen sprake van te zijn.

Het boek was mogelijk doordat toenmalig Koningin Beatrix de biograaf volledig toegang gaf tot het huisarchief. Zes jaar is er aan de biografie gewerkt. Een reuzeklus. Maar schrik niet, het boek weegt bijna twee kilo. Dat komt niet zozeer door de 700 pagina's die het boek telt maar door het glanzende papier dat gebruikt is. En als je een uurtje gelezen hebt, voel je dat dan ook in je armen.

Koning Willem II, de gechanteerde rebel. Het toont aan hoe het koninklijk huis evenzeer een glazen huis is.

Parallele boektitels
Het boek deed mij denken aan twee andere boeken. Op de eerste plaats is dat het boek: 'De Stamhouder' van Alexander Münninghoff. Ook daar komt een zoon in voor die bij het leger gaat en die eigenlijk de soortgelijke fouten maakt bij het om zich heen verzamelen van de juiste vrienden. Münninghoff wijt dat de kameraadschap van het leger.

Het tweede boek dat in een soortgelijke lijn ligt is 'Joséphine' van Kate Williams. Joséphine is de vrouw van Napoleon Bonaparte. En aangezien Bonaparte in 1815 de directe tegenstander is van Willem II kom je veel feiten tegen die precies vanaf de andere kant verteld worden. En uiteraard was de jonge broer van Napoleon, Lodewijk Napoleon, de voorganger van Koning Willem I.

Een glimlach om deze gekooide vogel
Tja, het eindbeeld is er toch één van een gekooide vogel.Willem II zat in het keurslijf van het koningshuis. Zijn biseksualiteit leidde tot een dubbelleven met schemergebieden. Ik kan er toch om glimlachen als ik er aan denk dat Poetin in het Heineken House dan Willem-Alexender de handschudt, een rechtstreeks nazaat van deze biseksueel. Poetin, de homofoob, moest eens weten. Soms is wraak dan toch nog zoet.

'Delen is het nieuwe hebben' : deel 2 : Hoe Koning Willem II het oploste

Gisteren was weer een toogdag voor het 'instituut' Koningshuis. De jaarlijkse Prinsjessdag met hoedjesparade behoort inmiddels tot de oud-hollandse folklore. De koning mag de troonrede voorlezen maar hem niet zelf schrijven.

Eigenlijk verschuift al sinds de Franse revolutie en de Verlichting het vertrouwen in dit soort instituten. Er kwam onderwijs, er kwam stemrecht en stapsgewijs kwamen er meer en meer vormen van medezeggenschap. Instituten hebben het wat dat betreft sindsdien altijd al moeilijk gehad. Niks nieuws onder de zon.

De oplossing van twee koningen
In het midden van de 19e eeuw zat in Nederland Koning Willem II (links) op de troon. In Denemarken heerste Frederic VII (rechts). Beiden nogal markante figuren. Frederic VII had al een aantal huwelijken achter de rug voordat hij de troon besteeg, om vervolgens te trouwen met een burgermeisje. Wie de instandhouding van de Scandinavische koningshuizen kent, weet dat dit geheel buiten de traditie viel. Koning Willem II daarentegen was koning, maar bleef in hart en een nieren soldaat. Hij vond het eeuwig zonde dat er niets te knokken viel. Naast een aantal bastaardkinderen hield hij er een roemrucht homoseksueel leven op na met pastoor Zwijssen uit Tilburg. Maar goed: het bleef het koningshuis. En de koning, bleef de koning, en de koning was de baas.

Beide vorsten kregen te maken met oproer in het land. Het was niet meer van deze tijd dat de koning nog zoveel macht had. Beide koningen hadden gezien hoe het was afgelopen met het vorstenhuis van Frankrijk. En dus kozen ze eieren voor hun geld. Hun tactiek was om niet het instituut van het Koningshuis koste wat het kost in stand te houden. Men bewoog mee met de tijd, men bleef koning, maar het volk kreeg de macht. De constitutionele monarchie was een feit. Het instituut van het Koningshuis bestond nog, maar was van vorm veranderd.

En dat is voor alle instituten een voorbeeld. Niet elk instituut hoeft te verdwijnen, maar wel zal elk instituut van vorm veranderen. Ondanks Google, Facebook, Twitter, Apple en Microsoft is er naar mijn gevoel dus ook een plek voor het instituut bibliotheek. De bibliotheek zal alleen wel van vorm moeten veranderen. Overigens zullen er altijd partijen zijn die vinden dat de bibliotheek wel zal verdwijnen. Maar ja, dat zegt men van het Koningshuis ook.

From providing services to enabling participation
Maar hoe moet je meebewegen met de tijd. Die vraag beantwoorden en een vaag idee concreet maken is misschien wel het moeilijkste?  Het volgende filmpje is wat mij betreft inspirerend.  De marketeers van Nesta leggen uit hoe maatschappelijke instellingen gebruik kunnen maken van de 'collaborative economy'. De mooiste zin zit aan het eind: from providing services tot enabling participation.

 

Duidelijk wordt ook weer in dit filmpje dat het gaat om het verbinden van mensen. Instellingen hoeven niet meer zelf de diensten aan te bieden, maar moeten zorgen dat 'vreemden' elkaar gaan helpen. Een interessante gedachte. En hoe zou dat eruit zien voor bibliotheken?

In de volgende blog gaan we in op een model waar je als bibliotheek gebruik van kunt maken om de diensten van de bibliotheek om te bouwen naar de 'collabortive economy'.