zondag 4 juli 2021

Het bloedbad bij de bezoekersaantallen en waar kengetallen nu falen : Bibliotheken in crisistijd : deel 24


In de afgelopen maand publiceerden veel bibliotheken hun jaarverslag. Ik heb er een flink aantal bekeken om eens te zien, hoe bibliotheken de coronacrisis verwerken en wat de resultaten zijn. Al eerder berekende ik wat de 'coronaschade' zou zijn op onze uitleningen. Ik becijferde dat toen dat dat we bijna een derde van onze uitleningen kwijt zouden zijn. Dus dit keer pakte ik een handvol jaarverslagen van bibliotheken door het hele land. Ik zetten 2019 op 100 en bekeek wat er in 2020 nog over was van de resultaten.  En wie kijkt naar de aantallen, ziet een bloedbad. 

De keus van bibliotheken is enigszins willekeurig. Ik heb geprobeerd wat kleinere en en grotere bibliotheken proberen te selecteren en dan ook nog een beetje verdeeld door het land. En o ja, dan liefst ook nog jaarverslagen waar de cijfers in zaten en waar ze vergeleken werden met vorig jaar. Beide zijn lang niet altijd het geval. Samen vormen deze bibliotheken ongeveer 10% van de totale resultaten van bibliotheken en daarmee denk ik dat het redelijk representatief gaat zijn.

Bezoekers: -44%, 28 miljoen niet afgelegde bezoeken aan de bibliotheek
Het zijn echter niet de al eerder door mij genoemde uitleenaantallen die het hardst hebben geleden onder de coronacrisis. Dat zijn de bezoekersaantallen. Als je 2019 als 100% neemt dan komen de bibliotheken die ik gezamenlijk heb bekeken uit op ongeveer 56% van het aantal bezoekers in 2020. Bijna de helft eraf.  Landelijk hadden we in 2019 ongeveer 63 miljoen bezoekers bij de bibliotheken. Als dit aantal ongeveer klopt dan zijn 28 miljoen bezoekers kwijt geraakt.

Dat we zoveel minder bezoeker hebben, heeft niet alleen te maken met minder uitleningen maar ook met het uitvallen van heel veel activiteiten. In één van de jaarverslagen las ik dat 90% van de fysieke activiteiten waren uitgevallen. En laten we wel wezen: na maart 2020 hebben we eigenlijk nog niet één groot evenement kunnen organiseren. 

Dat zie je overigens ook wel terug in de variatie in de bezoekersaantallen. De bibliotheek Oost-Achterhoek behield nog 65% van hun bezoekersaantallen in 2020, terwijl de bibliotheken in Eemland en Zuid-Kennemerland en Enschede tussen de 49% en 58% aan bezoekers overhielden. Het lijkt erop dat bibliotheken met grote vestigingen harder zijn teruggevallen. En dat is logisch: daar zitten meer studerenden en is een grotere verblijfsfunctie. En als je meer mensen in een pand hebt, moest je vaak ook meer maatregelen nemen en kon je pas langzamer terug naar grotere aantallen.

Iedereen snapt deze cijfers maar als je ze ziet, schrik je toch opnieuw.  

Uitleningen: -30%, 20 miljoen boeken minder gelezen


Bij de uitleningen lijkt de schade beperkter. Maar nog ligt er een gat van bijna 30%. Dat klopt dus wel redelijk met mijn eerdere berekeningen. De index zakt van 100 in 2019 naar 71,1 in 2020. Als dit landelijk ongeveer klopt, zijn we van de 70 miljoen uitleningen er zo'n  20 miljoen kwijt geraakt. 

Hier zien we overigens een grotere variatie in de uitkomsten dan die we zagen bij de bezoekers. Bibliotheek De Kempen daalt 'maar' naar 83,5%, terwijl Enschede niet verder komt dan 58,8%. Een deel van de verklaring zal zitten in hoe snel en op welke wijze bibliotheken zijn gestart met een afhaalbieb of hoe snel een bibliotheek weer kon opstarten na de lockdown. 

Leden:  diffuus beeld


Als je een greep doet in jaarverslagen, kan het zijn dat je er net een paar treft met bijzonderheden. De afgelopen jaren waren ledentallen stabiel tot licht dalend. De stijging bij de Bibliotheek op school compenseerde vaak een lichte daling in betalende abonnementen. Waar Enschede daalde bij uitleningen en bezoekers, stegen ze juist bij de leden. Ik denk dat dat een effect is van de Bibliotheek op school waar men in Enschede nu hard mee aan het werk is. Ook De Kempen wist te stijgen en als ik het snel lees, komt dat vooral door de afschaffing van de jeugdcontributie die nog voor enkele leeftijden gold.

Ik heb zelf een beetje het gevoel dat die 98,7 misschien nog aan de hoge kant is en dat het landelijk misschien nog wat lager ligt. Maar je praat dan over procentpunten. Dus meer richting 96 of 95  En wie dat vergelijkt met de cijfers op uitleningen en bezoekers, kan niet anders constateren dat onze leden ons erg trouw zijn gebleven in deze crisis. Dat biedt overigens ook wel enige hoop voor 2021, want in 2021 zijn we langer dicht geweest dan in 2020. 

Toch zit daar één kanttekening bij. Als de jeugd inderdaad stijgt betekent dit dat de volwassen en dus betalende leden extra hard dalen. Dat gaat op lange termijn natuurlijk wringen. Zeker als betalende leden lange tijd niet meer voor een regulier bezoek naar de bibliotheek kunnen.

Waar kengetallen falen en waar verhalen moeten spreken
Een eerste beeld van rampjaar 2020. De cijfers zijn een bloedbad. De miljoenen vliegen je om de oren. Maar wat zegt het? In deze tijd eigenlijk niet zo heel veel. Je kunt een kleine conclusie trekken dat kleine bibliotheekvestigingen het iets makkelijker hadden dan grote. Maar dat is het eigenlijk ook wel.  

Want wat zegt het verder dat een bibliotheek wellicht iets minder heeft uitgeleend dan een andere bibliotheek in deze tijd? Was je wat later met een afhaalbieb? Dan had je daar vast goede redenen voor. Wie vroeger was ook trouwens. Dus ja. Het enige wat we eigenlijk kunnen constateren is dat we naar een gigantisch en gapend gat in onze resultaten kijken. 

Elk jaar maak ik het lijst voor de Best Presterende Bibliotheek maar als je deze lijstjes ziet, zie je dat dat dit over 2020 en 2021 geen enkele zin heeft. ZinIn in Hellendoorn, die vorig jaar dit predicaat kreeg, kan dus nog twee jaar volhouden dat zij de laatste waren die deze prijs kregen.

Elk van die jaarverslagen vertelt ook verhalen over wat er wél kon en waar door de crisis extra creativiteit werd aangeboord. Als getallen falen, moeten verhalen maar spreken. Verhalen over hoe blij mensen waren dat ze door konden blijven lezen omdat medewerkers op de fiets stapten om de boeken te brengen. Verhalen over spreekuren die met schermen of via online bezoeken toch konden plaats vinden. 

En ja, natuurlijk kunnen wij ook onze zegeningen tellen. Want de echte ellende zat natuurlijk in de ziekenhuizen, waar mensen vochten voor hun leven. Daarbij vallen de cijfers van bibliotheken in het niet. Als bibliotheekcollega's zijn we in de regel toch genadig door deze crisis gekomen. Op menige plek waren we in beeld rond digitale inclusie of achterstanden.  Bibliotheekmedewerkers kregen keurig hun salaris en werkgevers waren zeer zorgvuldig omtrent de regels. Onze kleine bonus is alles wat we geleerd hebben en de nieuwe wegen die we hebben bewandeld. 

Achterom kijken heeft geen zin
Allemaal leuk en aardig. Maar al dat achterom kijken heeft geen zin. Het gaat erom wat we hierna gaan doen. Want ik ben bang dat die miljoenen bezoekers en miljoenen uitleningen zeker niet zomaar terug komen. En nu gaat het me niet om die aantallen maar wel om wat er achter zit: mensen die komen studeren, mensen die iets leren, mensen die iets lenen. Allemaal mensen die zich meer of minder bewust persoonlijk ontwikkelen.  

Het gapende gat in de resultaten is is een reflectie van het gedrag van burgers. En dat gedrag vertoont al lange tijd een andere weg dan een gang naar de bibliotheek. Mijn gevoel zegt dat we dat niet zomaar terug hebben. Er is nu begrip voor deze situatie maar ik zie een stevige opgave om opnieuw in het gedragspatroon van onze inwoners te komen. Het convenant en de netwerkagenda kunnen ons daar wel goed bij helpen. Niet de aantallen maar de maatschappelijke opgaven centraal en daar samen met overheid, partners en inwoners samen aan bouwen. 

We gaan ons een route uit deze crisis bouwen! Hup, aan het werk!

1 opmerking:

Ronald zei

Gaan we doen Mark! Bedankt voor deze uiteenzetting!