Al eeuwen betwist
Spinoza... wie was dat ook alweer? Baruch Spinoza was de zoon van een gevluchte Portugese Joodse vader en mooeder. Het gezin was op de vlucht voor de Spaanse inquisitie en belandde in het tolerante Amsterdam. Tolerant in de zin dat er godsdienstvrijheid bestond. Hij werd echter door zijn opvattingen al snel uit de Joodse gemeenschap gestoten en zijn boeken werden als laster verboden door de Staten Generaal. Spinoza heeft met zijn opvattingen een bijdrage geleverd aan de opmaat van de verlichting. Hij maakt onderdeel uit van de Canon van Nederland (nr. 50) en zelfs die plaats is onze tijd nog betwist door een aantal christelijke scholen. Desondanks stond Spinoza wel mooi op het briefje van fl. 1.000,-. Overigens stief Spinoza arm...
Spinoza kwam de afgelopen tijd al op mijn pad in de roman Jeudzonde van de Deventer schrijver Almar Otten en hij kwam regelmatig voor in het boek 'Amsterdam' van Russel Shorto. Voor mij dus genoeg reden om dit boek dus maar eens ter hand te nemen.
Bijzonder perspectief
Smilevski vertelt het verhaal van Spinoza op een bijzonder manier. Hoewel ik een soort biografie verwacht had, blijkt het toch veel meer een roman. Smilevski vertelt bijna het hele boek vanuit het perspectief van Spinoza zelf. Die roman is dan ook nog eens opgesplitst in twee delen. Het eerste deel is redelijk chronologisch en het tweede deel vertelt opnieuw het levensverhaal maar nu vanuit het perspectief van de 'oude' Spinoza vlak voor zijn dood. Eigenlijk lees je dus twee keer hetzelfde verhaal. Eén keer in het moment zelf en één keer als terugblik op het leven. Dat is een mooie vondst van Smilevski.
Recht er tegenin
Spinoza was een filosoof in een wereld waar de waarheid - zeker die rondom geloof - strak omkaderd was. Spinoza ging daar op sommige punten stevig tegenin. Dat deed hij met dezelfde stelligheid als waarmee de kerk vasthield aan zijn leer. En daarmee verhief hij zijn leer boven het leven zelf. In zijn leer gaat het onder andere over het leven voor de eeuwigheid en oneindigheid. In die keus voor zo'n leven, zegt hij dat lichamelijk of kortstondig genot van geen waarde is. Met die stellingname komt hij bij zijn eerste verliefdheid dan ook redelijk klem te zitten. En hij vlucht dan ook voor die liefde. Zijn leer en zijn gevoel botsen.
Op latere leeftijd, doet het boek vermoeden dat er een homofiele relatie ontstaat met één van zijn leerlingen. Ook daar schrikt hij van de liefde en het gevoel en trekt hij zich opnieuw terug in zijn filosofie. De werkelijkheid doet zich anders voor dan zijn theorieën.
Het is dan ook bijzonder om te zien hoe de jonge en de oude Spinoza beiden dit voorval beschrijven. Elk beziet het vanuit zijn eigen perspectief. Smilevski laat zien hoe Spinoza zichzelf ving in zijn eigen web. Het doet niets af aan de grote filosoof en de betekenis die hij voor onze samenleving heeft gehad. Als je spreekt over grote denkers, dan kun je van Spinoza zeggen dat hij zijn tijd heel ver vooruit was.
Het eeuwige gevecht tussen gevoel en verstand
Smilevski beschrijft het gevecht tussen gevoel en verstand vanuit de denker Spinoza. Spinoza die begiftigd was met zoveel verstand. Overigens, het blijft een roman. Het verhaal blijkt doorspekt met feiten die niet kloppen. Er wordt gesuggereerd dat Spinoza Lodewijk XIV heeft ontmoet. Dat blijkt pertinente onzin. Deze roman is onder Spinozisten dus ook wel een twistpunt. En dat is misschien dan ook wel weer de grootste waarde die Smilevski aan een boek over Spinoza had kunnen meegeven. De man die zelf altijd zo betwist werd, neerzetten in een roman die onder 'zijn volgelingen' ook weer betwist wordt. Ik zie er de humor wel van in.
Een aanrader voor liefhebbers van geschiedenis, van filosofie of van beiden.
Reserveer hier 'Het web van Spinoza' in de Overijssel Catalogus
Reserveer hier 'Het web van Spinoza' via Literatuurplein
Geen opmerkingen:
Een reactie posten