Basisvaardigheden in coronatijd: meebuigen met wat wél kan

Eind september publiceerde de Koninklijke Bibliotheek een nieuwe onderzoeksrapportage over Basisvaardigheden. Deze rapportage verschijnt elk jaar maar dit jaar was hij extra interessant omdat deze nu ook de uitkomsten over 2020, het eerste coronajaar, omvatte. Wat zien we daarin en welke conclusie kunnen we trekken? 

Dat het coronavirus effect heeft gehad op het bibliotheekwerk hoef ik niemand uit te leggen. We zijn lange tijd dicht geweest en toen we weer open mochten, was het vaak met beperkingen. Veel bibliotheken geven in het onderzoek dan ook aan dat bibliotheken minder konden doen. 74% van de bibliotheken gaf aan minder aan digitale vaardigheden te kunnen hebben doen en 54% gaf aan minder aanbod te hebben gehad op het gebied van taal. 

Ook het aantal locaties waar fysiek een cursus Klik en Tik of Digisterker kon worden gegeven liep voor het eerst in vele jaren terug. 

Alternatieven

Toch lieten bibliotheken zich geenzins uit het veld slaan. Ook is onderzocht in welke mate bibliotheken overgingen tot alternatieven. 

Naast het feit dat bijna alle bibliotheken meer informatie via hun website of nieuwsbrief gaven, bijvoorbeeld over digitale alternatieven, organiseerde ongeveer tweederde van alle bibliotheken een telefonisch spreekuur en de helft van de bibliotheken maakte een afspraak voor individuele hulp. Iets minder dan de helft zette het taalhuis om naar een online variant en een derde van de bibliotheken ging taalwandelingen maken. Bibliotheken waren uiterst creatief in het vinden van allerlei alternatieven. Hetgeen niet wil zeggen dat het allemaal vanzelf ging, ik kan me herinneren dat we allemaal plotseling op zoek waren naar de juiste tool voor video-overleg. 

Vrijwilligers en professionele inzet

De onderzoeksrapportage geeft ook aan dat het aantal vrijwilligers in 2020 door corona tijdelijk terugliep. In 2019 werd bij 98% van de bibliotheken gewerkt met vrijwilligers voor programma's rond basisvaardigheden terwijl dit in 2020 92% was. Dit werd gecompenseerd door de inzet van frontofficemedewerkers. In 2019 zette 32% van de bibliotheken frontofficemedewerkers in voor deze taken en in 2020 was dit 54%. Door de sluiting van bibliotheken zal een deel van de formatie dus (deels tijdelijk) verschoven zijn. Het aantal fte dat ingezet wordt voor basisvaardigheden is sinds 2016 gestegen van 99 fte naar 227 fte in 2020. Voor de goede orde, in 2020 waren er in het hele bibliotheekwerk, xxxx betaalde formatieplaatsen. Helaas ontbreekt in het onderzoeksrapport een staatje per jaar van deze gegevens, dat is iets voor de volgende rapportage. 

Financiering

Zo'n staatje door de tijd geeft het onderzoeksrapport wel als het gaat om de financiering. Daarin kun je zien dat basisvaardigheden bijna 90% een structurele financiering kent. Dit betekent dat ze ook steeds vaker onderdeel zijn van de prestatieafspraken tussen gemeente en bibliotheek. Het incidentele budget is gedaald. In 2018 kende nog 62% van de bibliotheken een vorm van incidentele financiering en in 2020 was dit nog maar 34%. 

Waar het om gaat: impact...

2020 was een bijzonder jaar en 2021 zal dat ook zeker nog zijn. Bibliotheken moesten andere wegen vinden om toch hun resultaten te halen. En die resultaten laten zich uitdrukken in individuele burgers die beter in staat zijn zich te redden in deze samenleving. 2020 heeft ons laten zien hoe belangrijk het is dat je je digitaal kunt redden. En daarom ben ik ook zo blij met bijgaande staatje. Dat gaat namelijk over wat cursisten zeggen over de cursus Klik en Tik en wat het voor hen betekent. Zo'n 700 cursisten zijn voor en na de cursus bevraagd op wat ze kunnen op hun computer. Men werd vaardiger in het omgaan met de muis, het typen van tekst, het sturen van een e-mail en het zoeken van informatie op internet. Voor u en ik misschien de gewoonste zaak maar voor grote groepen nog een geheime wereld. Ik ben blij dat ik in de sector werk waarbij we die mooie bijdrage kunnen leveren. 

Werk aan de winkel!

Hulde voor de onderzoekers van de Koninklijke Bibliotheek die weer een puik rapportje afleverden en voor ons nog een hoop werk aan de winkel. Want toen de coronapas werd ingevoerd werd duidelijk dat er grote groepen waren die zich tot nu hadden gered zonder DigiD. Door anderen te machtigen voor belastingaangifte bijvoorbeeld, of door altijd naar een balie te gaan of door gewoon niet iets te doen waar je een DigiD voor nodig had. Het toont aan dat bibliotheken nog veel te doen hebben rond basisvaardigheden en een grote en goede rol kunnen spelen om burgers op weg te helpen. Sommige delen van onze samenleving zijn veel minder digitaal vaardig dan de overheid ons graag voorspiegelt. Een goede investering in bijvoorbeeld Informatiepunten Digitale Overheid blijft voorlopig dus een bittere noodzaak.