En daar is ie! Vijf lijstjes lang hebt u er op moeten wachten. Van leden naar uitleningen en van samenwerking met scholen naar activiteiten en bezoekers. Telkens een top-15. En nu combineren we alle uitslagen tot een top-20 van Best Presterende Bibliotheken.
De Deckers-index van Best Presterende Bibliotheken 2023
En hoe werkt dat dan met deze index? Nou, dat gaat als volgt. Van elk van deze kengetallen heb ik een lijst van alle bibliotheken. In totaal staan er 137 bibliotheekstichtingen op deze lijst, want zoveel zijn er in Nederland. Degene die op één van bovenstaande lijsten bovenaan staat, krijgt 137 punten, de nummer twee krijgt 136 punten en zo verder. Tel vervolgens alle punten bij elkaar op et voilà en met enige ijdelheid: de Deckers-index van Best Presterende Bibliotheken. Wie precies gemiddeld scoort moet precies in het midden met de puntentelling uitkomen. Het landelijk gemiddelde is dus 5 x 68,5 punten, dus 342,5 punten.
In 2020, het jaar waarin ik de laatste index publiceerde, werkte ik nog met vier factoren. De samenwerking met scholen is er op verzoek van de bibliotheken zelf bij gekomen. En bij activiteiten konden we overstappen naar deelnemers aan de activiteiten in plaats van alleen het aantal activiteiten. De index is daarmee fijnmaziger geworden en sluit daarmee ondanks alle beperkingen toch goed aan bij de breedte van het bibliotheekwerk.
Maar genoeg gekletst... Op naar de top-3 van deze lijst.
Rien Vrijenhoek, directeur-bestuurder a.i. van Bibliotheek Drachten|Smallingerland neemt de oorkonde in ontvangst uit handen van Mark Deckers tijdens de Kerstbijeenkomst van de bibliotheek
Bibliotheek Drachten | Smallingerland is Nederlands Kampioen Allround Bibliotheekwerk
Jawel, de bibliotheek Drachten | Smallingerland staat op één! Wie door de lijst heen kijkt, ziet dat het een knappe prestatie is om op alle fronten goed te scoren. Door de wijzigingen in meting en het feit dat er drie jaar tussen zit door corona betekent dat er veel verschuivingen mogelijk waren. Maar Drachten | Smallingerland kwam in de laatste index ook al voor. En wel op nummer tien. En nu dus door naar nummer één. De afstand met de nummer twee bedraagt 20 punten. De notering op nummer één is dus geen toeval maar zeer terecht.
De bibliotheek Drachten | Smallingerland is een bibliotheek die op elk vlak goed presteert. Bij elk van de kengetallen zit men in de top-35 van bibliotheken. Toch kwam Drachten | Smallingerland maar in één top-15 voor: die van activiteiten. Die brede score maak Drachten | Smallingerland met recht een allround kampioen. Ook in de vorige indexen scoorde Drachten | Smallingerland telkens goed. Het is dus ook een organisatie die de hoge kwaliteit over langere tijd weet vast te houden.
Mijn oprechte felicitaties voor deze mooie bibliotheek.
Katwijk op de tweede plaats
Katwijk, een plaats die beroemd als kustplaats en als thuishaven van maar liefst drie topvoetbalclubs in het amateurvoetbal: VV Katwijk, Quick Boys en Rijnsburgse Boys. De bibliotheek Katwijk moet eigenlijk aan dit rijtje van Katwijkse kroonjuwelen worden toegevoegd. Want onder de bezielende leiding van directeur Jan Klerk en zijn enthousiaste team wordt er al jaren gebouwd aan puik bibliotheekwerk. Zo was Katwijk één van de pilotbibliotheken voor de Informatiepunten Digitale Overheid en op dit punt nog steeds een voorbeeld voor velen.
Ondertussen worden in Katwijk stappen gezet om de bibliotheek nog verder te versterken. Dit zowel qua organisatie als qua gebouw. Het feit dat de bibliotheek Katwijk zo goed presteert mag de gemeentelijke politiek uitdagen goede vervolgstappen te zetten. Want dat deze bibliotheek in staat tot grote dingen toont deze index wel aan.
De Nobelaer als derde
De Nobelaer uit Etten-Leur is een cultuurhuis waar de bibliotheek een onderdeel van uitmaakt. Naast de bibliotheek biedt deze culturele hotspot een theater en poppodium, cursussen op het gebied van muziek, dans, theater, beeldende kunst en fotografie, een speelotheek en verschillende sociaal culturele activiteiten. Binnen deze brede organisatie slaagt men er goed in om het bibliotheekwerk te laten floreren. De snelle opkomst in deze top-20 doet vermoeden dat er wellicht een nog hogere notering mogelijk is. Zeker op het aantal uitleningen per lid is nog veel verbetering mogelijk. Een nummer één positie lijkt dus binnen bereik.
Eervolle vermeldingen
Een aantal eervolle vermeldingen zijn wel op zijn plek. Zoals die voor ZINiN Nijverdal, Flevomeer en Hengelo die in elke top-20 ondertussen ongeveer op deze plek stonden. Bibliotheken die keer op keer en op alle fronten - ook als we een nieuw telling toevoegen - hoog blijven scoren. Chapeau!
En eigenlijk geldt dat voor alle bibliotheken die zich wisten te handhaven: Westland, Eemland, Rozet, Nijkerk, Zoetermeer, Borne, Groningen, Salland en Deventer. Een beetje schuldig naar Rozet, en Nijkerk - beide in de top-3 van de vorige keer - voel ik me wel. De nieuwe toevoeging was niet in jullie voordeel.
Ook felicitaties aan de nieuwe binnenkomers: Venlo, Hoogeveen, Veluwezoom, Oost-Achterhoek en Huis73. Houd de positie vast!
Bibliotheekwerk in Oost-Nederland
Er is nog een hele hoop meer over te vertellen. Maar ik ga het laten. We gaan feestelijk naar de Kerst. En als getogen Tukker en bestuurssecretaris van Rijnbrink, de club voor bibliotheekwerk in Gelderland en Overijssel, tel ik toch snel even de bibliotheken in Oost-Nederland in deze lijst. Het zijn er dit keer weer negen. De vorige keer tien. Weer een prachtig aantal.
Dank!
Een laatste woord van dank aan het team van de Koninklijke Bibliotheek met Mirjam Klaren en Annemiek van de Burgt. Zij zorgen er - samen met anderen - voor dat elk jaar die bibliotheekcijfers weer netjes op een rijtje komen. Zonder die openbare gegevens zou ik niets kunnen. En bij vragen staan ze altijd klaar om me verder te helpen. En uiteraard dank aan al die bibliotheken die die gegevens aanleveren. Het is veel werk maar het helpt onze sector echt verder.
Maar genoeg gekletst. Het is mooi geweest. Er is hard gewerkt, of u nu in de top-20 zat of niet. Elke dag zetten we ons met die 137 bibliotheekstichtingen - een kleine 7.000 medewerkers en zo'n 25.000 vrijwilligers - in om elke inwoner van elk dorp en elke stad in elke provincie creatiever, slimmer en vaardiger te laten worden. Geef elkaar een schouderklop. Het is mooi werk mensen!
Dank voor het volgen en lezen! Fijne dagen voor nu en tot volgend jaar!
Toelicihting
De index van de Best Presterende Bibliotheek is een initiatief van Mark Deckers. In het dagelijks leven is hij bestuurssecretaris bij Rijnbrink en voert vanuit die functie menig onderzoek uit. Elke week schrijft hij op zijn weblog over ontwikkelingen in het bibliotheekwerk. Dit artikel bouwt voort op vijf vorige artikelen die gingen over deelgebieden van het bibliotheekwerk:
Het laatste lijstje voor we de eindlijst gaan maken! En met een belangrijk getal: hoeveel bezoekers krijgt de bibliotheek? En dat drukken we uit in bezoeken per inwoner. Gemiddeld is dat 2,9 bezoek per inwoner. En met dat getal zijn we nog niet terug op het niveau van vóór corona, want toen lag het nog op 3,7 bibliotheekbezoek per inwoner per jaar. Maar geloof me, in het komende jaar gaan we ook dat weer halen.
Top-3: Groningen, Gooi en Meer en Gouda
De top-3 bestaat uit Groningen, Gooi en Meer en Gouda. En wie heeft opgelet heeft gezien dat het Forum van Groningen ook de vorige lijst met deelnemers aan activiteiten al aanvoerde. Is dat een teken voor de eindlijst? Voor u een vraag, voor mij ondertussen een weet. Maar dat Groningen hier bovenaan staat zal eigenlijk niemand verbazen. In de vorige lijst over 2019 - toen het Forum Groningen net geopend was - stormden ze al binnen op nummer twee. En met 10,7 bezoeken per inwoner, laten ze Gooi en Meer ver achter zich met 6,5 en Gouda met 5,8 bezoeken per inwoner. Gouda staat overigens voor de derde keer achter elkaar in deze top-3. Ook dat is een vermelding waard. Bibliotheek Gooi en Meer is overigens ondertussen opgegaan met Huizen-Laren-Blaricum in Gooi+ en we kunnen dus pas over een tijdje zien of zij ook in gecombineerde vorm weer in de top-3 komen.
Rozet Arnhem en bblthk Wageningen stabiel hoog
Voor Rozet in Arnhem, bblthk Wageningen geldt dat ze hun plek op nummer vier en vijf hebben vastgehouden. Zo'n plek vasthouden is, zoals ik al meldde bij Gouda, al best een prestatie. Complimenten dus.
Utrecht stormt binnen
Een opvallende nieuwkomer is ook Utrecht. Zoals ik bij de vorige lijst ook al zei, zien we niet zo vaak een G4-bibliotheek in deze lijst. Utrecht stormt nu de lijst met bezoekers binnen. Dit is het effect van de nieuwe bibliotheek op het Neude vermoed ik. Onlangs liet men weten ook dit jaar het bezoekersrecord daar weer te breken met de twee miljoenste bezoeker.
ZINiN Nijverdal zakt een paar plekjes, de winnaar van de eindlijst de vorige keer. Ook in deze lijst komt de Nobelaer binnen. Die kwamen we ook al tegen bij de de samenwerking met de Bibliotheek op school en bij het aantal leden. Wat dat betekent voor hun eindnotering gaan we nog zien.
Dat de verschillen klein zijn, zien we wij positie dertien. daar staan drie bibliotheken ex aequo. Eigenlijk zou Hengelo dan zestiende zijn maar ik wil die lijst toch netjes op vijftien afsluiten dus ik mats Hengelo met een plekje. Het levert ze overigens geen extra punten op voor de eindlijst, voordat ik daar weer klachten over krijg.
Op naar de eindlijst!
Tja, en dan zitten de losse lijstjes er weer op. Wat nog rest is het optellen van alle resultaten. Ik maak dan een index met alle vijf categorieën. En wie over het geheel het beste scoort mag zich dan een jaar lang de Beste Presterende Bibliotheek van Nederland noemen. Wie dat is? Dat maken we donderdag 21 december bekend.
En daar zijn we weer. Lijstje nummer vier van vijf voor de Best Presterende Bibliotheek. Dit keer kijken we naar het aantal deelnemers bij activiteiten. Bibliotheken zetten hier steeds meer op in: spreekuren, lezingen en workshops. In totaal werden er in 2022 - hou je vast - ruim 250.000 activiteiten georganiseerd! En het mooie is, in de huidige gegevenslevering wordt niet alleen het aantal activiteiten geteld maar ook het aantal deelnemers. En dat waren er in totaal zo'n 3,3 miljoen in totaal.
1 op de 5 Nederlanders gaat naar een bibliotheekactiviteit
In 2020 maakte ik het laatste overzicht. Toen gebruikte ik nog het aantal activiteiten. En toen klaagde ik eigenlijk een beetje dat het beter zou zijn om het aantal deelnemers te tellen. En dat is dus nu gebeurd. Dus ik ga deze top-15 ook anders opbouwen. Namelijk met het aantal deelnemers. En om het een goed kengetal te laten zijn doe ik dat in het een aantal deelnames aan activiteiten per 100 inwoners. Als ik het per inwoner doe, krijg een getal onder de één. Dat is niet zo handig. Je moet de lijst dus zo lezen: als je 100 inwoners uit deze plaats vraagt, zijn ze samen naar 19,1 bibliotheekactiviteiten gegaan. Tenminste dat is het landelijk gemiddelde. Kort gezegd: 1 op de 5 Nederlanders gaat naar een bibliotheekactiviteit.
Top 3: Forum Groningen, Emmen en Kunstenhuis Idea
De top 3 bestaat dit jaar, op basis van de nieuwe telmethode, uit Forum Groningen, Emmen en het Kunstenshuis Idea. Groningen steekt er met 86 activiteiten per 100 inwoners met kop en schouders boven uit. De nummer twee en drie komen niet verder dat 67 en 64 activiteiten per inwoner. Groningen en Idea had ik hier wel verwacht. Ik wist dat Emmen een actieve bibliotheek was maar voor mij kwamen ze toch nog wel als een verrassing op nummer twee.
Er zitten veel nieuwkomers in ten opzichte van de vorige telmethode. Er zijn er maar twee die ook in de vorige lijst met de telling van het aantal activiteiten al hoog scoorden. Dat zijn Rozet Arnhem en Drachten|Smallingerland. Dat is wel een extra compliment waard. Het toont overigens ook wel hoe grillig cijfers kunnen zijn.
Omdat ik geen vergelijkingsmateriaal heb, is het ook best moeilijk om er nu al heel veel duiding aan te geven. Ik pak er toch een paar zaken uit.
Ook in deze top-15 zien we nu de Boekenberg terugkomen. Ook het lijstje van veel leden kwamen ze al voor. Zij hebben de leeftijd voor het gratis lidmaatschap verhoogd tot 30 jaar. Hun beleid is ook om extra activiteiten te organiseren omdat lang niet iedereen zal willen lenen met dat abonnement. Ik durf niet gelijk een directe verbinding hiertussen te leggen. Daarvoor ken ik de situatie niet goed genoeg maar het zou zo maar kunnen.
Opvallend is ook de Bibliotheek Den Haag in de lijst. De G4-bibliotheken komen in de top-15's nauwelijks voor. Dat zegt niet zoveel over de kwaliteit van het bibliotheekwerk maar vooral over de problematiek in grote steden die nog meer inzet vraagt om tot hetzelfde bibliotheekgebruik te komen als in kleinere plaatsen of in plaatsen met minder problematiek. Ook voor Den Haag dus een extra compliment.
Bibliotheekactiviteiten en Niet-bibliotheekactiviteiten
Naast het tellen van alle deelnemers is er nog een verbetering die aangebracht is in de gegevenslevering. En die heeft te maken met de ontwikkeling van MultiFunctionele Accomodaties of MFO's. Ook in dit lijstje staan er een paar: Forum, Rozet, Kunstenhuis Idea en CODA bijvoorbeeld. Zij kunnen nu een splitsing aanbrengen tussen deelnemers aan bibliotheekactiviteiten en niet-bibliotheekactiviteiten. Ik heb ook nagekeken of de lijst er anders uit zou zien als we ook de niet-biblitoheekactiviteiten met zouden tellen. En in dat geval had er één andere organisatie in de top-15 gestaan. Dat is Kunstwerk!, de MFO voor Zevenaar en omgeving. Kunstwerk! is ook een museum en theater. Als de cijfers niet gesplitst waren geweest dan had Kunstwerk! op nummer één gestaan.
Nog één lijstje en dan een eindlijst!
Voor iedereen in deze top-15: gefeliciteerd met deze plek! En ik ga verder kijken. Na dit lijstje komt nog een lijstje met bezoeken per inwoner en daarna ga ik de Deckers-index opmaken met alle vijf kenmerken. En de vraag is dan: wie scoort over de hele linie het best? Ik verwacht die eindlijst aan het eind van deze week bekend te maken. Stay tuned!
En we doen nog een lijstje. Een heel nieuw lijstje zelfs! Tot nog toe gebruikte ik vier indicatoren voor de Best Presterende Bibliotheek. Dat waren bezoeken per inwoner, het aantal deelnemers bij activiteiten, percentage leden en het aantal uitleningen per lid. Toen ik dit jaar een gesprek voerde met bibliotheken die meedoen aan het traject 'Haal meer uit data', vroeg ik hen of dit nog steeds de vier beste indicatoren waren. Zij gaven mij mee dat er een indicator voor samenwerking met het onderwijs bij moet. Dat vond ik goede aanvulling. Maar welke indicator moest dat dan worden? Nou, adviseerde de groep: 'Zou je mee kunnen nemen hoeveel scholen er uit het werkgebied meedoen aan de Bibliotheek op school of een soortgelijk programma? Zo gezegd, zo gedaan.
Hoewel.... de samenwerking met scholen zit niet in het zelfde databestand, als alle andere indicatoren. Dat komt omdat de samenwerking met scholen na afloop van het schooljaar wordt uitgevraagd door de Koninklijke Bibliotheek en de gegevenslevering wordt opgevraagd na de afloop van het kalenderjaar. De gegevens die hierboven staan komen uit dit bestand, het databestand samenwerking primair onderwijs 2021-2022. In dit bestand wordt aangegeven hoeveel basisscholen er in totaal zijn in het werkgebied van een bibliotheek en hoeveel van die scholen een overeenkomst hebben voor het programma Bibliotheek op school of een vergelijkbaar programma.
In totaal zijn 6.590 basisscholen in Nederland. Van die scholen doen er 2.586 mee aan de Bibliotheek op school en hebben 731 scholen een soortgelijk programma. In totaal 3.317 scholen. In totaal net iets meer dan 50%. 50,3% om precies te zijn. Maar er zijn bibliotheken die een veel groter aandeel al hebben aangesloten op deze dienstverlening. Die top-15 nemen we nu ook mee!
Ik geef toe dat is nog steeds een beperkte weergave van de hele educatieve dienstverlening waar ook Boekstart in de Kinderopvang en Bibliotheek op School VO ook bij hoort. Maar iedereen zal erkennen dat de meeste energie wel in het basisonderwijs wordt gestoken. Een goede graadmeter is het dus wel. Laten we hier eens mee beginnen en wellicht moeten we het uitbreiden in volgende jaren.
Vier bibliotheken scoren al 100%: Nuth, Eindhoven, Losser en Venlo
Het bijzonder aan deze top-15 is dat er vier bibliotheken op nummer één staan. Vier bibliotheken die alle scholen al voorzien van de Bibliotheek op school. Dat zijn Nuth, Eindhoven, Venlo en Losser. Een mooi gevarieerd gezelschap van klein en groot en stedelijk en platteland. Het kan dus overal bewijzen deze vier.
Opvallend is ook dat er maar weinig verschil zit tussen de nummer vijf tot en met vijftien. Ze zitten allemaal boven de 90%. Wie kijkt naar de omvang van de bibliotheken ziet ook wel dat het in veel gevallen maar één of twee basisscholen zijn die niet mee (willen) doen. Ik vermoed dat dat een soort categorische weigeraars zijn. Bewuste nee-kiezers dus.
Opvallend is ook dat er nauwelijks bibliotheken uit het westen van Nederland tussen zitten. Schiedam en de Zaanstreek zijn echt uitzonderingen. Zelf herken ik in het lijstje ook wel bibliotheken die volgens mij bijna vanaf het eerste uur al op pad zijn met deze dienstverlening: Eindhoven, Venlo, Hengelo, Schiedam, BiblioPlus en Bibliorura. Langdurige inzet die dus op deze lijst beloond wordt.
Het feit dat er redelijk wat bibliotheken zijn met een hoge score ten opzicht van het gemiddelde doet vermoeden dat er ook bibliotheken zijn die nog nauwelijks deze pakketten aanbieden aan scholen. Ook dat is waar. Er zijn zo'n 30 bibliotheken waar minder dan 10% van de scholen bereikt wordt met de Bibliotheek op school of een vergelijkbaar programma. Soms zit daar een verhaal aan vast, dus je kunt daar geen generiek oordeel over vellen. Door krappe middelen was het bijvoorbeeld niet mogelijk om dit programma op te zetten. Of men heeft een Bibliobus die ook langs scholen gaat maar men geeft die niet op als een vergelijkbaar programma.
Maar mooie resultaten van deze vijftien en ik ga dit criterium meenemen in de eindlijst!
Nog twee lijstjes te gaan: bezoekers en deelnemers aan activiteiten. En dan volgt het overzicht van de Best Presterende Bibliotheek van Nederland!
Na het lijstje over waar de meeste inwoners lid zijn van de bibliotheek volgt nog één lijstje die echt met de klassieke bibliotheek te maken heeft: waar wordt het meeste geleend door de leden? Na deze twee lijstjes komen er nog drie die met iets anders te maken hebben: hoeveel deelnemers bij activiteiten, hoeveel bezoekers en hoeveel scholen doen meer met Bibliotheek op school of een soortgelijk programma. En daarna mix ik alles nog tot één grote index: wie is de best presterende bibliotheek op al die vlakken?
Maar vandaag blijven we nog gewoon even bij lenen.
Een lijst van protestanten en katholieken...
Bovenaan de lijst prijken Kampen en Staphorst, twee gemeenten met een protenstants-christelijke signatuur. Staphorst heeft in de vorige lijstjes meerdere malen achter elkaar op nummer één gestaan maar moet die positie dus dit jaar afstaan aan Kampen. In 2019 leenden in Staphorst de leden gemiddeld nog 39 boeken per lid. In 2022 is dat dus nog maar 33 stuks. Bij Kampen is het doorgestegen van 35 naar 38. En dus wordt er stuivertje gewisseld. Op de derde plek een nieuwkomer: Z-O-U-T, de bibliotheek van Zuidoost Utrecht. In 2019 scoorden zij nog 22 uitleningen per lid maar zij zijn dus flink gestegen. Dat kan een verruiming van het abonnement zijn of er zijn veel minder leden waardoor je meer leden overhoudt die veel lenen. Het percentage van de bevolking dat lid was bij ZOUT 19,6% tegen 16,6% in 2022. Het lijkt er op dat men dus leden is kwijtgeraakt die relatief weinig leenden.
Wie het lijstje zo doorkijkt ziet meerdere bibliotheken in een gebied met protestants-christelijke signatuur die vaak als de bible-belt wordt aangeduid. Naast Kampen en Staphorst zijn ook Noord-Fryslân, Z-O-U-T, Zwartewaterland, Rijssen-Holten, de Groene Venen en Katwijk plaatsen die een meer of minder protestants-christelijk DNA kennen. Ik kan er een plaats naast zitten hoor. Maar van oorsprong zijn dit gebieden waar meer gelezen wordt.
Toch zitten er ook veel katholieke gebieden tussen: Tubbergen, Meerssen, Nuth, Losser en misschien ook wel Eindhoven. Behalve Eindhoven allemaal relatief kleine bibliotheken trouwens waardoor er een meer homogene doelgroep kan zijn. Maar ik vind het wel grappig dat de invloed van de kerk in deze lijst dus blijkbaar nog terug te zien is. Ornamenten van een ooit verzuilde samenleving.
Ook in deze top-15 veel nieuwkomers. Doordat ik twee jaar oversloeg zien we ook hier dat er veel kan veranderen. Maar wie kijkt naar de verschillen tussen de nummers drie tot en met vijftien ziet ook dat de verschillen niet bijster groot zijn. Een klein beetje verschil kan je al snel wat laten stijgen of dalen in deze lijst.
Tot slot het gemiddelde. Dat staat nu op 15,8 items per lid. In het vorige overzicht van 2019 was dat nog 17,6 per lid. We zien daar een verglijkbare daling als met het aantal uitleningen als geheel.
En met de Bibliotheek op school erbij?
Hierboven zie je het aantal uitleningen per lid exclusief Bibliotheek op school. Dus ook dat lijstje neem ik nog eens mee. Maar het is wel een beetje dubbel. Lang niet alle bibliotheken geven namelijk de uitleningen door. Dit omdat het niet onder regie van de bibliotheek gebeurt en dan ook niet onder het leenrecht vielen. En dat leidde weer tot frictie met de auteur. Die kwestie is ondertussen opgelost en daarmee zou je eigenlijk in de toekomst eigenlijk makkelijker deze cijfers mee kunnen tellen. Maar in de cijfers over 2022 is dat denk ik zeker nog niet volledig.
Maar omdat het voor sommige bibliotheken zeker om substantiële aantallen gaat is het toch aardig dat lijstje wel te maken. En dan zie je toch een paar nieuwe bibliotheken in de lijst verschijnen. Kijk maar.
Tubbergen, Eindhoven, Nuth en Katwijk stijgen dan bijvoorbeeld nog verder door op de lijst. Nieuw in de lijst zijn dan Huis73 (Den Bosch e.o.), Dinkelland, Meerssen, ZinIn (Nijverdal), Schiedam en Smallingerland.
Als je de Bibliotheek op school meetelt stijgt het aantal uitleningen per lid van 15,8 naar 17,7.
Ik verwacht dat - doordat die leenrechtkwestie is opgelost - in de komende tijd meer bibliotheken dit soort uitleningen gaan opgeven. Ook uitleningen in het grijze gebied van wie de regie nu had over die uitleningen, kun je nu toch ook mee opgeven.
U bent weer bij. We gaan de leden en de uitleen na dit lijstje verlaten, Nog drie lijstjes over andere functies en dan gaan we naar een eindlijst!
De feestdagen komen eraan en het wordt weer onontkoombaar de 'lijstjes'-tijd! De vraag 'Mark, wanneer ga je weer lijstje maken?', werd me dan ook veel gesteld de laatste tijd. Ik had gezegd dat ik door de coronaperiode even geen onderlinge vergelijkingen zou maken. Want moest je nou blij zijn met veel of weinig bezoekers in die tijd? Maar afgelopen zomer maakt de KB de cijfers bekend over 2022, het eerste jaar zonder coronabeperkingen voor bibliotheken.
Maar het is weer zover. Ik hoop dat er deze maand in mijn schaarse vrije tijd er nog een beetje doorheen kom. Maar ik ga mijn best doen. En ook dit jaar is mijn streven om weer tot komen tot een index langs verschillende factoren die leiden tot de Best Presterende Bibliotheek van 2023. Ook ik weet op moment van schrijven nog niet wie daar uit gaat komen omdat bij een aantal gegevens nog nader onderzoek nodig is. Zoals elke keer constateer ik soms in de uitkomsten nog onregelmatigheden die dan nog wat uitzoekwerk vragen. Dus we maken het spannend dit jaar of we er uit komen.... Ergens net voor of na de Kerst zullen we door de lijstjes zijn.
De kengetallen van de index
Het meten van de Best Presterende Bibliotheek ga ik iets anders doen dan voorgaande jaren. Tot nog toe deed ik dat langs vier lijnen. De vier indicatoren waren: het aantal bezoekers, het aantal leden, het aantal uitleningen en het aantal activiteiten. Maar dit jaar voeg ik er een vijfde element aan toe. Afgelopen maanden had ik een overleg met de deelnemers van het traject 'Haal meer uit data' en zij adviseerden mij ook een element toe te voegen van de Bibliotheek op school. Welk element moet dat dan zijn? Nou, het aantal scholen dat meedoet aan de Bibliotheek op school of een vergelijkbaar programma. Dat cijfers wordt dus de vijfde parameter in wat ik samen - niet van ijdelheid gespeend - de Deckers-index noem.
De absolute cijfers zijn natuurlijk onvergelijkbaar: Amsterdam leent meer uit dan Staphorst. Daarom maken we er kengetallen van. Bij leden kijken we naar het percentage inwoners dat lid is, bij uitlenen naar uitleningen per lid, bij bezoekers naar het aantal bezoeken per inwoner en bij activiteiten naar deelnemers per 100 inwoners en bij Bibliotheek op school naar het percentage scholen dat meedoet. Ik heb de lijst nu een aantal keren gemaakt en het is mij opgevallen dat het een bibliotheek nog flink wat moeite kost om op alle fronten goed te scoren. De vorige keer waren ZinIn Nijverdal, Rozet Arnhem en de bibliotheek in Nijkerk de nummer 1, 2 en 3 in de eindlijst.
Het is ondertussen drie jaar geleden dat ik voor het laatst de lijstjes opstelde. Elk jaar veranderde er wel wat in een top-15 dus dit jaar - met drie jaar ertussen - zullen de verschuivingen extra groot zijn.
Tot slot: hecht niet teveel waarde aan de lijstjes. Het zijn maar cijfers. Achter elk cijfer zit een verhaal. En niet elk verhaal ken ik. Maar aardig is het wel.
Maar genoeg gedraald: kom op met die lijstjes! Dat doen we en we trappen dit jaar af met het leden
Zwolle weer strak bovenaan
Zwolle is de Bohemian Rhapsody van dit lijstje. Voor de derde keer op rij staan ze strak bovenaan met ruim 35,6% van de bevolking die lid is. Zwolle kent een leesgrage bevolking, heeft een redelijk vertakt netwerk met vestigingen en heeft goede banden met al het onderwijs, tot aan het regionale MBO-onderwijs toe. Chapeau voor weer zo'n eerste plaats en het consequente beleid!
Zwolle wordt achtervolgd door de Zeeuwse Bibliotheek - ook al zo'n leesgraag volkje - die van drie naar twee klimt. Daarachter komt nieuwkomer Rozet. De nummer twee uit de vorige index heeft zich op dit vlak dus sterk verbeterd... Wie weet wat dat betekent voor de einduitslag.
Maar door de drie jaar die er tussen zitten zijn er gewoon veel nieuwkomers. Een opvallende nieuwkomer wil ik nog wel vermelden. En dat is de Boekenberg uit Spijkenisse. Van oorsprong een gemeente waar niet veel mensen lid werden van de bibliotheek. Maar de Boekenberg is ook de bibliotheek die het experiment begon met een gratis abonnement tot 30 jaar. Al in 2019 schreef ik hier over en we zien hier nu het effect. De Boekenberg stormt de top-15 binnen en geloof me, die stijgen nog verder.
Ik zie hier dus een kentering aankomen. Ik verwacht tussen nu en twee jaar een stijging van de landelijke ledentallen. Maar je ziet dus ook dat het lidmaatschap echt van vorm begint te veranderen. Van pas om te lenen naar een pas om verbonden te zijn met de bibliotheek en de gemeenschap. Ik vind dat een mooie ontwikkeling.
Het PISA-rapport wordt dus veel gedeeld maar bijzonder weinig gelezen. Wel ironisch voor een rapport dat ons vertelt dat we zo slecht lezen. Alle reden dus om er eens echt in te duiken en wellicht nog eens wat resultaten toe te lichten. Ik neem u mee langs drie grafieken die u moet kennen en één grafiek die het rapport niet laat zien. Geïnteresseerd? Mooi, lees dan verder.
Wat is het PISA-onderzoek?
Eerst even het begin. Want wat is dat onderzoek eigenlijk? PISA staat voor Programme for International Student Assessment. Men wil met met het PISA-onderzoek in al die landen meten in hoeverre 15-jarige leerlingen zijn voorbereid op het functioneren als mondige burger in de huidige kennismaatschappij. Het onderzoek meet dan ook veel meer dan alleen de leesvaardigheid maar kijkt ook naar wiskunde, natuurwetenschappen.
Het is een onderzoek waaraan 81 landen deelnemen en dat wordt afgenomen onder 600.000 15-jarigen. In Nederland deden een kleine 5.000 jongeren mee. Het onderzoek wordt normaal gesproken elke drie jaar gehouden. Door corona is het onderzoek dit keer één jaar later uitgevoerd.
Het feit dat je in het nieuws meer hoort over de leesvaardigheid dan over de andere vaardigheden heeft te maken met het feit dat de leesvaardigheid harder achteruit is gegaan dan de andere vaardigheden.
Dat brengt ons dan ook tot de eerste grafiek uit het rapport.
Nederland deed het slechter dan andere landen dus corona is geen excuus
Hierboven zie je hoe de Nederlandse leerlingen scoorden op leesvaardigheid vanaf 2003. Dit is afgezet tegen de gemiddelde EU-score en de gemiddelde score van alle deelnemende OESO-landen. Waar Nederland tot 2012 keurig bovengemiddeld scoorde zien we vanaf dat moment een steeds sterker verval optreden. In 2015 zaten we nog net op het EU-gemiddelde, in 2018 zakten we al door het OESO-gemiddelde en 2022 is het verval nog harder gegaan.
Een veel gehoord argument is dat dit verval komt door de coronacrisis. Uiteraard heeft dat effect gehad op kinderen. Scholen sloten, bibliotheken sloten en er moest meer online. Maar, dat gold wereldwijd en toch zien we Nederland steeds sneller en harder wegzakken.
Het PISA-rapport doet geen analyse naar de oorzaak, het is een vergelijkend onderzoek dat vooral cijfers levert. Maar laten we even verder gaan.
Het VMBO zakt harder weg dan het HAVO en het VWO
Er is namelijk een uitsplitsing te maken naar onderwijssoort en dn zie je het volgende beeld. Het verval van leesprestaties is overal zichtbaar maar er is een sterker verval bij VMGO gl/tl, VMBO kb en VMBO bb. Het pro-onderwijs kent overigens een vrij kleine onderzoekspopulatie, ik ben dus voorzichtig met die cijfers.
Als je deze cijfers ziet snap je wel dat het Kunst van Lezen met de impulsregelingen voor de Bibliotheek op school extra inzet op het VMBO-onderwijs.
1 op de 3 jongeren in het voorportaal van laaggeletterdheid
Waar ik journalisten nog te weinig goed naar vind kijken is naar de leesniveaus. En omdat dit rapport niet heel uitgebreid ingaat op alle resultaten - het rapport van 122 pagina's is namelijk nog maar een beknopte samenvatting - worden die leesniveau nog maar heel beknopt in beeld gebracht.
In totaal kent PISA zes taalvaardigheidsniveaus. Om te kunnen functioneren als burger wordt gesteld, heb je minimaal niveau 2 nodig. Verder geeft het rapport geen toelichting op die niveaus. In het rapport uit 2019 wordt die toelichting wel gegeven. En daar wordt het volgende aangegeven voor niveau 0, 1 en 2.
Laaggeletterdheid betekent niet dat je niet kunt lezen maar dat je jezelf onvoldoende kunt redden met taal. Die grens ligt inderdaad tussen niveau 1 en niveau 2.
In het rapport wordt daarbij deze grafiek gegeven.
33% van de 15-jarigen haalt niveau 2 niet. Laaggeletterdheid meten wij in Nederland vanaf 16 jaar. Die 15-jarigen hebbend dus nog een kleine kans om te groeien in lees- en taalniveau. Maar ze zitten toch dicht tegen die 16 jaar aan. Wie op 15-jarige leeftijd nog niet niveau 2 heeft bereikt zit domweg in het voorportaal van laaggeletterdheid. Om vervolgens bij de 16e verjaardag voorzien te worden van het label: laaggeletterd.
33% van die 15-jarigen zit dus in het voorportaal van laaggeletterdheid. En Nederland doet het verdacht veel slechter dan de OESO-landen (27%) en het gemiddelde van EU (24%).
Uit de detailgegevens van het onderzoek van 2018, toen nog 24% in deze categorie zat, bleek dat de achterstand onder het VMBO logischerwijs het grootste was. Tot aan de VMBO/tl zat 50% toen al in het voorportaal van laaggeletterdheid. Dat aandeel zal dus nog gestegen zijn.
De grafiek het PISA-rapport niet toont
Er is één schokkende grafiek die dit rapport nog niet toont. Ik vermoed dat die in de meer uitgebreide analyse komt die volgend jaar uit moet komen. Maar die grafiek heb ik alvast voor u gemaakt. En dat is hoe het percentage jongeren in het voorportaal van laaggeletterdheid steeg sinds 2003 in vergelijking met de OESO en EU. Die grafiek ziet u helemaal bovenaan het artikel. Door de cijfers uit vorige rapporten te combineren door de jaren heen, zie je wat er gebeurt in Nederland ten opzichte van de OESO-landen en de EU. Deels zag je dat ook al wel in de leesprestaties maar hier zie je het terug in jongeren die voorgesorteerd staan als laaggeletterde. Bij de OESO-tabel zien we wat fluctuatie die denk ik te verklaren is door zich ontwikkelende landen. Bij EU zien we ook de geletterdheid afnemen maar minder snel dan in Nederland.
Eén conclusie kun je wel trekken...
Ik ben geen onderwijskundige en ook geen specialist in taal. Ik trek ook geen conclusies over ons onderwijssysteem, over schermpjes die overal zijn of over de opkomst van Engels als voertaal. Ik weet dat gewoon allemaal niet. Daar onthou ik me dus ook van. Maar één conclusie kun je wel trekken....
Er is heel veel werk aan de winkel.....
En de vraag die we ons zelf dan kunnen stellen als bibliotheeksector is: kunnen we nóg meer bijdragen aan het leesplezier van kinderen? Dat alles in de wetenschap dat er ruim 3.000 schoolbibliotheken zijn geopend in de afgelopen tien jaar, dat we op elk van die scholen enthousiaste leesconsulenten inzetten en inzetten op leesbeleid op elke school. En ik heb ontzettend veel waardering voor al die inzet die we al plegen.
En twee zaken kunnen we doen..
Ik weet het, bibliotheken zijn maar een kleine schakel in het hele grote onderwijssysteem. Er zijn twee dingen die door mijn hoofd gaan. De eerste is de klassieke reflex: er moet véél meer geld bij. Zelfs de mooie tijdelijke regeling van € 74 miljoen die onlangs naar buiten kwam, is dan nog volstrekt onvoldoende. We blijven ook met dat bedrag een klein guerrillaleger voor lezen in plaats van een groot leesoffensief. Dat is één.
Maar mijn tweede gedachte is ook: kan het nog anders en nog effectiever? Zien we nog iets over het hoofd?
Op beide vlakken denk ik dat we ons kunnen en moeten inzetten. Kijken hoe we nog meer kracht kunnen organiseren en ook blijven zoeken nog betere manieren.
Want de kinderen van dit land verdienen echt beter.
Het afgelopen jaar was een jaar waarin science fiction realiteit werd. ChatGPT bestaat namelijk één jaar. Nog maar één jaar... Het platform werd geopend op 30 november 2022. Ik weet nog dat ik bij Bibliotheekplaza was in september 2022. Jarno Duursma vertelde daar aan het publiek wat er aan zat te komen: ChatGPT. En hij kreeg gelijk. In januari 2023 liet ik mijn eerste beleidsplan door ChatGPT maken en in oktober van dit jaar schreef ik een zevenpuntenplan voor gebruik van AI door bibliotheken. Ik denk dat ik niet overdrijf als ik stel dat AI de komende jaren misschien wel eens de belangrijkste ontwikkeling zal zijn waar we ons toe te verhouden hebben. Een techniek met een enorme kracht die een zegen en een vloek in zich houdt. En zoals met elke kracht: de echte kracht zit hem in de beheersing ervan.
Lees Simpel
Vandaag ga ik een prachtig voorbeeld laten zien van die goede kracht. En dat is de app Lees Simpel. Lees Simpel is een app die moeilijke brieven van instellingen terugbrengt tot eenvoudige taal en een eenvoudig overzicht. Je maakt een foto van de brief en AI zet de brief om tot een puntsgewijze opsomming in eenvoudige taal. Ik kreeg de app te zien tijdens de innovatiedagen van Rijnbrink waar initiatiefnemer Hester Benedictus aanwezig was en me zelf enige toelichting gaf. Ik heb haar maar een paar minuten gesproken maar de potentie van de app was me direct duidelijk. Goede ideeën hebben niet veel woorden nodig.
Hoe werkt het?
Tja, de app heet Lees Simpel maar ook de werking is... eh, simpel. Je opent de app, maakt een foto van je brief, of meerdere foto's als het zo'n lange brief is. Je klikt op 'Ja, versimpel de brief' en je krijgt een puntsgewijze opsomming van de brief. In de app worden een paar slimme technieken met elkaar gecombineerd: een digitale kopie maken van de je brief met je fotocamera, een OCR-programma dat de brief omzet naar tekst en vervolgens wordt die tekst naar de AI-software gestuurd van OpenAI om de brief terug te brengen tot korte en eenvoudige taal. Schematisch zie je dit proces boven dit artikel.
De proef op de som: de brief van mijn bank
Ik heb het zelf uitgeprobeerd met een aantal brieven in mijn eigen archief. Ik stap op dit moment over naar een bank met iets meer idealen. Mijn oude bank, ING, stuurde me hierover een vier pagina's tellende brief. En jawel, deze werd puntig en correct samengevat. Kijk maar.
IDO's en Lees Simpel?
Ik vind dit een briljante app. En dit was ook een app waarvan ik dacht: die ga ik nog aan heel veel mensen aanraden, te beginnen aan mijn moeder. Want de potentie van deze app is groot. Want ik weet eigenlijk zeker dat u na het lezen van dit artikel ook die app gaat downloaden. Brieven die eerst onbegrijpelijk leken, worden echt veel begrijpelijker en vooral overzichtelijker. Bij mijn brief van de bank bleek namelijk iets fout te gaan. En ik merkte dat ik door de paniek van die fout die brief helemaal niet meer goed las. En dat effect - door spanning minder goed lezen - geldt denk ik voor heel veel mensen. En dan ben ik nog heel talig...
Kortom, ik denk dat dit een hulpmiddel is dat heel goed inzetbaar is bij de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO's). En ik denk dat er ook een hele mooie samenwerking mogelijk is. Want stel nou dat je de brief hebt gescand en je komt er dan nog niet uit? Zou het dan niet mooi zijn dat de app je doorverwijst naar de IDO's?
De ontwikkeling van de Lees Simpelapp is geen commercieel gedreven initiatief. In een interview met Hester Benedictus in iBestuur zegt ze namelijk het volgende:
'Bedenker van de app Hester Benedictus, voormalig beleidsadviseur bij de gemeente Amsterdam, wil met de app een impuls te geven aan AI for good. Dat is AI die wordt ingezet om maatschappelijke doelen te bereiken. “We hopen in de eerste plaats zoveel mogelijk mensen te helpen met het lezen van brieven,” zegt ze. ‘”Maar de app laat ook zien dat AI niet eng hoeft te zijn en dat het je juist kan helpen met heel praktische dingen. Met AI kan je bestaande maatschappelijke problemen op heel nieuwe manieren oplossen."'
IDO's hebben een geweldige groei laten zien het afgelopen jaar maar we zullen niet in staat zijn om 2,5 miljoen burgers die moeite hebben met taal allemaal persoonlijk te helpen. Het zoeken naar goede digitale ondersteuning is daarom cruciaal. Dat zien we al met programma's als Oefenen.nl en Digisterker maar dat mag en moet echt veel breder.
Lees Simpel bij overheden en instellingen
Overigens, er is nog een andere toepassing van Lees Simpel. En dat is: laat de Lees Simpel-app uw eigen brieven lezen. Want dat we de app nodig hebben, komt natuurlijk omdat we zelf te ingewikkeld schrijven. Om dat uit te testen maakte ik ook van het artikel dat u nu leest een brief, scande die met Lees Simpel en Lees Simpel maakte een samenvatting. Hieronder zie je de samenvatting.
Zoals je ziet had mijn artikel een heel stuk korter gekund.... En wat ik knap vind is dat de hoofdpunten er echt zijn uitgehaald.
Victorine van Schaickprijs en een oproep
Ik was dan ook niet verbaasd om te horen dat deze app de Victorine van Schaickprijs won voor het beste initiatief in onze sector.
De jury van de prijs roemt het initiatief onder andere met de volgende woorden:
'Deze innovatie bevat een unieke combinatie van kenmerken, waaronder:
De laagdrempelige beschikbaarheid voor Nederlandstalige smartphonebezitters: de app is gratis;
“AI for good” is de bedoeling: de ontwikkelaars willen laten zien dat kunstmatige intelligentie eindgebruikers kan helpen met hele praktische zaken. In dit geval; het lezen van ingewikkelde briefteksten.
‘Privacy by design’: een account aanmaken is niet nodig en gefotografeerde brieven komen niet in het taalmodel van OpenAI terecht
Daar komt nog eens bij dat de app is gemaakt met het oogmerk zichzelf zo snel mogelijk overbodig te maken. Het enkele bestaan van deze app zou de opstellers van overheidscommunicatie alert moeten maken op de noodzaak om de zaken zo eenvoudig mogelijk te verwoorden.'
Mooie en terechte woorden. En het team rond Hester Benedictus moeten we koesteren. Mensen die met het hart op de goede plek en zonder commercieel belang proberen de samenleving verder te helpen. AI for good.
Ik denk dat de Lees Simpel-app kan bijdragen aan de maatschappelijke opgaven waar de bibliotheek aan wil bijdragen.
Mijn oproep dus aan ieder die er in bibliotheekwerk iets over te zeggen heeft: laten we gaan praten met Lees Simpel en dit toevoegen aan het arsenaal van gereedschappen. We kunnen met de app nog veel meer mensen bereiken en helpen dan we nu doen. Zowel digitaal door gebruik van de app als door de mogelijkheid van een doorverwijzing van de app naar een IDO. Digitaal en fysiek die hand in hand gaan. En we laten daarmee niet alleen zien dat we innoveren met onze methodes maar we dragen ook nog eens bij aan zinvolle implementatie van AI-toepassingen.
Ik zeg: aan de slag dus! Of eh, nou ja, laat AI het werk doen!
De verkiezingsuitslag dreunt nog na in Nederland. De grond trilt nog, menigeen staart nog wezenloos voor zich uit, een ander juicht. En ondertussen draait de wereld door. Er is nog gewoon een demissionair kabinet dat doorwerkt.
En vanuit dat demissionaire kabinet stuurde men een nieuwe bibliotheekbrief naar de Kamer! Een jaar geleden bracht staatssecretaris Uslu haar eerste bibliotheekbrief uit. Het bibliotheekwerk juichte toen want extra geld en een zorgplicht. Toen schreef ik een vrij uitgebreide analyse bij die brief. U begrijpt, dat doe ik dit keer ook weer voor u. Want er is veel voortgang te melden.
Dit keer vier punten en één conclusie.
Punt 1: Behandeling met een nieuwe Kamer, een demissionaire staatssecretaris
Deze brief komt uit op een bijzonder moment: net na de verkiezingen. Dat betekent dat de brief besproken zal worden in de nieuwe samenstelling van de Kamer maar met de demissionaire staatssecretaris. Zeer waarschijnlijk zal die behandeling plaats vinden op het moment dat er nog geen nieuwe regering is en dus ook nog geen nieuw regeerakkoord. Is dat erg? Nee, dat is niet de verwachting. De verwachting is dat ook in de setting van de nieuwe Kamer er nog steeds ruim draagvlak is voor bibliotheekwerk. Een rechts kabinet kan zeker wat betekenen voor de cultuursector maar de uitgezette lijn van Uslu voor het stelsel van bibliotheken kan door.
Punt 2: Wat is al bekend over de inhoud van de zorgplicht?
Dat de huidige SPUK-regeling met de middelen voor 2023 en 2024 een succes is, hoef ik u niet uit te leggen. Een paar artikelen geleden legde ik u nog uit dat wie afviel in de eerste ronde - want 100% overtekend - met aan waarschijnlijkheid grenzende zekerheid in de tweede ronde gehonoreerd wordt.
De bedoeling is dat de zorgplicht per 2025 in zou gaan. Het jaar 2025 staat niet in de brief en het wordt ook niet zo genoemd. Ook vorig jaar was al wel bekend dat 2025 ambitieus was omdat een wetswijziging nodig is om dit mogelijk te maken. Die vertraging heeft niet te maken met politieke onwil maar puur met een zorgvuldige afhandeling. En dat zit natuurlijk vooral vast op wat die zorgplicht nu vooral in gaat houden voor gemeenten en of gemeenten - en namens hen VNG - hiermee akkoord kan gaan.
De brief noemt nu over de inhoud van die zorgplicht het volgende:
'In grote lijnen betekent de introductie van de zorgplicht dat wat op dit moment in de Wsob als een open opdracht aan gemeenten en provincies is geformuleerd, een wettelijke taak zal worden. Dit betreft o.a. de publieke waarden, de vijf bibliotheekfuncties, en de netwerkbepalingen. De zorgplicht moet worden uitgewerkt in een periodiek gemeentelijk meerjarenplan voor het bibliotheekwerk dat met de bibliotheek wordt opgesteld. Op een aantal punten zal de wet specifieker moeten worden. Bijvoorbeeld bij de invulling van het begrip ‘volwaardige bibliotheek’. Hierbij spelen elementen als: een minimumaantal openingsuren, een fysieke collectie en een professionele personeelsbezetting voor het uitvoeren van educatieve activiteiten.'
Er worden wat hints gegeven over wat het kan zijn maar tegelijkertijd wordt gezegd dat die nog specifieker ingevuld moet worden. Dit soort teksten zijn de uitkomst van bestuurlijk overleg, weet ik inmiddels. Reken maar dat deze passage onderdeel van dat gesprek is geweest. Gemeenten zullen hebben ingebracht dat ze maximale beleidsruimte willen hebben en zo weinig mogelijk voorschriften en de staatssecretaris wil beloften van gemeenten dat het extra geld hier naar toe gaat.
Mijn mening is dat hard vastzetten op openingstijden, fysieke collectie of personeelsbezetting interessant lijkt maar in de lokale praktijk nog heel weerbarstig zal blijken. Een norm voor Amsterdam kan niet hetzelfde zijn als voor Zeeland. Dat lokale meerjarenplan is daarom wel een uitkomst denk ik. En daar moet je dan iets doen met gewogen criteria die je kunt toepassen of waar je van kunt afwijken met uitleg. Pas toe of leg uit dus. Maar goed, hier stoeit men dus nog over.
Overigens zullen al die voorwaarden niet in de wetswijziging komen maar in regelingen rondom die wet. Dan komt het bijvoorbeeld in een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB). De regeling rond de gegevenslevering van bibliotheken zit nu al bijvoorbeeld in zo'n constructie.
Punt 3: Zorgplicht en financiering: Een overgangsregeling met extra geld voor kleinere gemeenten
Dan de de financiering van de zorgplicht. Wat weten we daar al van met deze brief? In de vorige brief werd in ieder geval al gemeld dat het bedrag - € 53,7 miljoen structureel - toegevoegd zou worden aan het gemeentefonds. Het meest logisch leek toen dat dit algemeen naar het gemeentefonds zou gaan. Dat past bij de decentrale verantwoordelijkheid van gemeenten die zelf invulling geven aan de opdracht voor de bibliotheek. Als dat zou gebeuren zou het bedrag naar rato van inwonertal - dat is het criterium voor cultuurgelden in het gemeentefonds - verdeeld worden over gemeenten. Dan zou elke gemeenten ongeveer € 3,- per inwoner extra krijgen met als verzoek dit te besteden aan de zorgplicht rond de bibliotheek.
Nu staat er er het volgende in de bibliotheekbrief over de financiering:
'Voor de invoering van de zorgplicht is vanaf 2025 een structureel budget van circa € 54 mln. beschikbaar. De omvang van de extra taken voor gemeenten, openbare lichamen en provincies moet daarmee in balans zijn. Een punt van aandacht is de aansluiting van de periode van de Spuk (2023-2024) op de periode na invoering van de gewijzigde Wsob.'
en
'Bij een bekostiging via het gemeentefonds worden de middelen in principe over alle 342 gemeenten verdeeld. Mogelijk is een overgangsfase nodig om toe te groeien van de periode van de Spuk naar de generieke bekostiging via het gemeentefonds. Mogelijk is een overgangsfasen nodig om toe te groeien van de huidige verdeling van de middelen onder de gemeenten die in de periode 2023-2024 deelnemen aan de Spuk naar een verdeling over alle gemeenten via zorgplicht. Ik onderzoek of een tijdelijke decentralisatieuitkering met een basisbedrag per gemeente, aangevuld met een bedrag per inwoner daarvoor een optie is. Hiermee worden kleinere gemeenten in staat gesteld de vestigingen die in 2023 en 2024 zijn opgebouwd, voort te zetten.'
Hieruit blijkt duidelijk dat het beeld van de financiering is gekanteld. Er wordt nu voor een tussenoplossing gezocht via een decentralisatieuitkering.
Daar zijn, denk ik, drie redenen voor. Op de eerste plaats liggen gemeenten nogal overhoop met het Rijk over de gemeentelijke financiën. Vanaf 2025 zou het gemeentefonds verlaagd worden door het Rijk. Dat leidt onvermijdelijk tot bezuinigingsgedrag bij wethouders. En die zeggen dus ook tegen het Rijk dat het niet zeker is dat zij de extra gelden voor bibliotheekwerk doorzetten naar de bibliotheek als ze zelf nog een gat in de begroting hebben. Dat noemen ze overigens het ravijnjaar voor gemeenten. Nu is de verwachting dat dat ravijnjaar gedempt of grotendeels gedempt gaat worden en dat dit zeker in een nieuw regeerakkoord zal komen. In een vorig artikel schreef ik daar ook al over. Maar goed, vooralsnog ligt dit dus nog op tafel.
Het tweede argument dat je kunt noemen om af te wijken van een algemene overheveling naar het gemeentefonds is dat dit alleen zin heeft als het begrip 'volwaardige bibliotheek' ook echt helder en meetbaar geformuleerd is. De verwachting is dat die beschrijving en regeling nog wel even op zich zal laten wachten en dat die ook nog niet bij de wetswijziging klaar is. Dan maak je dus eigenlijk geld over naar gemeenten zonder dat gemeenten precies weten welke verplichting erbij hoort. Daar kunnen gemeenten dan alle kanten mee op. Ergo, de staatssecretaris wil daar meer zekerheid over.
En het derde argument is dat als de wet niet op 1 januari 2025 ingaat, er een regeling moet worden gevonden om toch het geld uit te keren aan gemeenten. Op dit moment is er alleen een SPUK-regeling en de SPUK-regeling nog een keer toepassen in 2025 met € 53,7 miljoen lijkt niet heel zinvol. Door er een decentralisatieuitkering van te maken en te benoemen dat deze aansluit bij de huidige SPUK-regeling, ontstaat ook hier wat extra tijd om alles zorgvuldig af te handelen.
Overigens kun je op je vingers natellen dat de grootste steden wel in het verweer zullen komen tegen zo'n regeling. Zij hebben hun lobby vaak goed op orde. Maar ik vind het wel een handige optie waarmee je kleinere gemeenten tijdelijk een extra zetje geeft.
De brief geeft wel aan dat die overgangsregeling per 2025 in moet gaan maar dat de wetswijziging nu naar verwachting pas begin 2025 naar de Kamer zal gaan. De vroegste ingangsdatum voor de gewijzigde wet lijkt daarmee 1 juli 2025 of 1 januari 2026. Maar het geld blijft dus wel beschikbaar en moet in 2025 dus ook al naar de gemeenten.
Punt 4: Onderzoek Bibliotheek op school: een slordige € 200 miljoen structureel nodig
Hoewel de meeste aandacht terecht uitgaat naar de zorgplicht, wordt in een paar bijzinnen en achterin de brief misschien nog wel veel belangrijker nieuws gemeld. En dat gaat over de structurele financiering van de Bibliotheek op school en Boekstart. Onlangs werd bekend dat er een driejarige regeling komt voor in totaal € 74 miljoen. Dit als verlenging van de eenjarige impulsregeling van € 12,9 miljoen.
Nu wordt gemeld dat ook dat het rapport van de KWINKgroep beschikbaar is. Ze meldt dit als volgt:
'In opdracht van het ministerie van OCW heeft KWINK groep onderzoek gedaan naar de duurzame verankering van de Bibliotheek op school. Het uitgangspunt van het onderzoek is de motie van de Kamerleden Mohandis, Westerveld en Werner. U treft het onderzoek als bijlage aan. Mijn beleidsreactie op dit onderzoek volgt in 2024.'
Wat mij betreft had er nog wel een zinnetje bij gemogen. Namelijk met het bedrag dat genoemd wordt in het KWINK-rapport dat meegaat als bijlage. Er is namelijk € 150 miljoen structureel nodig om de ondersteuning van bibliotheken aan het primair onderwijs te borgen. € 100 miljoen voor de scholen en € 50 miljoen voor de bibliotheken. Daarnaast zou er een kleine € 40 miljoen nodig zijn aan bibliotheekkosten voor het voortgezet onderwijs. Zo'n € 190 miljoen samen dus. Daarbovenop zou zo'n 8,8% gereserveerd moeten worden voor landelijke ondersteuning. Alles bij elkaar dus zo'n 200 miljoen. En dan is de kinderopvang nog niet meegenomen. Eerlijk is eerlijk, het is nog een hele ruwe rekensom maar de opmaat voor structurele borging voor de regeling van € 74 miljoen wordt hier wel neergezet. De staatssecretaris zal in 2024 met een beleidsreactie komen. En ik vermoed dat dit samen met de minister van Onderwijs zal zijn.
Het lijvige KWINK-rapport laat ik denk ik nog een keer terugkomen. Goed werk van KWINK. Bovenstaande plaat komt daar bijvoorbeeld uit waar alle overwegingen opstaan die gemaakt moeten worden. Al die overwegingen pelt het rapport één voor één af. Dat is echt knap gedaan. Daar is dus nog wel meer over te vertellen maar dat zou geen recht doen aan deze puntige duiding.
Verder nog?
Nou, voor de gemiddelde bibliotheekdirecteur zal het bovenstaande wel het belangrijkste zijn. Ik zal er aan het slot van dit artikel nog wel een conclusie aan toevoegen.
Toch is bibliotheekwerk meer dan alleen die lokale bibliotheken in Europees Nederland. De brief gaat ook zeer terecht in op de goede stappen die gemaakt worden voor Caribisch Nederland. Het is mooi om te zien hoe de KB en ook de POI's nu stappen zetten om Caribisch Nederland - op voor hen passende wijze - te ondersteunen. En bijzonder is ook dat de zorgplicht integraal wordt doorgetrokken naar de openbare lichamen. Daaruit spreekt echt de wens om tot passende gelijkheid te komen tussen Caribisch en Europees Nederland.
De brief zal naar ik heb begrepen behandeld worden bij de behandeling voor de begroting van heel OCW. Normaal gesproken wordt Cultuurbegroting nog apart behandeld maar door de verkiezingen worden zaken in elkaar gedrukt en staat die behandeling volgens mij ook pas in januari gepland. Dat betekent dat deze brief waarschijnlijk minder aandacht zal krijgen dan dat het anders zou hebben gehad. Maar het betekent ook dat dit beleid naar verwachting ook gewoon vlot door kan.
Eén conclusie: niet aarzelen maar doen!; en zorgvuldigheid en tempo combineren
Mijn conclusie is dat de ambtenaren met deze brief de staatssecretaris een scenario hebben gegeven waarmee ze én de zorgplicht zorgvuldig kunnen afhandelen én de investeringen in bibliotheekwerk op schema houden. Complimenten daarvoor. Weer een puik stukje werk.
De keus voor de decentralisatieuitkering vind ik een heel verstandige. Belangrijk is in ieder geval wat de financiële consequenties voor 2025 gaan worden en welke bedragen beschikbaar komen voor gemeenten. Vroeg in het voorjaar van 2024 worden overal de begrotingen al gemaakt. Als het dan niet bekend is, gaat iedereen op de rem staan. En ik zie vooral dat de staatssecretaris dat niet wil.
Helder is ook dat het begrip zorgplicht nog invulling behoeft en dat dat geen eenvoudige opgave is. Het is dus zoeken naar consensus tussen alle partijen over welke opgaven je samen oppakt en hoever je kunt komen met de middelen die je met elkaar hebt.
Naast het tempo rond de zorgplicht zien we dat ook de borging van Bibliotheek op school en Boekstart nog vol op het netvlies staat. Ook die borging gaat in het komende jaar zijn plek krijgen.
Demissionair staatssecretaris Uslu mag dan misschien demissionair zijn maar ze neemt nog alle ruimte om door te pakken. En dat is mooi. Weer een brief waar de sector blij mee kan zijn. De brief is een oproep aan de sector om niet te aarzelen maar om met optimisme en ondernemerschap door te blijven gaan.
En dat alles in de week waar de politieke grond onder onze voeten trilde. Tussen alle lawaai werd er stilletjes doorgewerkt voor het bibliotheekwerk. In al die drukte sluit ik af met een gedicht. Het is het gedicht van de ons te vroeg ontvallen Adriaan Jaeggi en hij bood het aan in 2007 bij opening van de nieuwe OBA.
gebed
(uit te spreken in een bibliotheek)
Boek, vertel me hoe te leven hoe ik de liefde moet overwinnen vertel hoe anderen dat deden wat de weg is, hoe de kost te winnen
Boek, wij spreken in iconen als Jolly Roger: avontuur, een bloedend hart voor liefde, eclips wijst ons de toekomst.
Boek, vertel me hoe te branden als een tijger in de nacht. Vertel het ook aan anderen, als ze radeloos zijn en dwalen, als hun afgod naar ze lacht.
Boek, wij zijn allang verloren wees ons dus steeds genadig. Ik getuig dat er één is van elk van ons en elk boek is mijn profeet. Zorg dat iedereen dat weet.
Het was 1997. Internet stond letterlijk in de kinderschoenen. Ik werkte voor de bibliotheek in Deventer. Als broekie van 26 mocht ik de andere bibliothecarissen opleiden in de geheimen van het internet. Zoeken op internet leek op geen enkele manier op het zoeken in kaartcatalogi, indexen of adresboeken. Het leek zelfs niet op zoeken in de toen nog gebrekkige geautomatiseerde catalogi waar je nog steeds op auteursnaam-komma-voornaam-of-voorletter of exacte titel moest zoeken. Gewoon een woord intypen was dus er nog niet bij.
Een broekie, met een beetje bravoure
Ik schreef voor mijn collega's het boekje 'Navigeren in chaos'. Een boekje op het mini A6-formaat dat je in 15 pagina's leerde hoe je al je eerder geleerde zoekprincipes overboord moest zetten. Over waarom het uitmaakte in welke taal je zocht of welke zoekmachine. Later zou ik de cursus voor alle bibliothecarissen in Overijssel gaan geven en maakte ik er ook nog een zoekcompetitie van: de eerste versies van de Krakercompetitie die nu nog steeds een variant voor basisscholen kent.
Maar een broekie was ik dus... met een beetje bravoure. Knetter, wat was ik jong. Zo zag ik er toen uit, kunt u ook even lachen.
De titel van het boekje "Navigeren in chaos" had ik gejat van een boek van managementguru Tom Peters: 'Thriving on chaos'. Zelfs de inleiding die bij dat boek zat, met een hoop holle managementtermen, had ik van hem gejat en omgezet naar termen uit mijn eigen boekje. Ik maakte melding dat ik deze methode had overgenomen van het Hossen-instituut met vestigingen in Bosten en Deventer en dat deze was ontstaan uit chaoscounselling. Op de voorkant de aanbeveling dat je met dit boekje weer meer leerde dan over kolen lopen. Dat was een verwijzing naar Emile Ratelband die op dat moment furore maakte met zijn NLP-methode en mensen echt over hete kolen liet lopen. Ik had lol om mijn eigen gebakken lucht.
Velen namen het serieuzer dan ik
Overigens volgde daarna overigens vijftien prima zoekstrategieën.
Ik merkte dat velen het boekje serieuzer namen dan dat ik het zelf deed. Ik belde een bevriende redacteur bij het tijdschrift Informatie Professional en vroeg of hij mee wilde doen met een grap. Als hij mijn boekje serieus zou recenseren, zou ik het - namens het Hossen-instituut - gratis beschikbaar stellen.
Zo geschiede en zo verscheen begin 1998 deze recensie in het serieuze tijdschrift.
Dat dat blad goed gelezen werd door tal van bibliothecarissen heb ik toen geweten. Omdat we het boekje gratis weggaven, vond ik dat ze wel wat moeite mochten doen. Dus ik verzon een extreem lang adres: Toren 2, afd. C. kr. B VIII. Dit was nog niet de tijd van online bestellen en dus stuurden allerlei keurige instellingen mij een brief.
Zoals het ministerie van Justitie, die inderdaad keurig alles invulde.
Of het keurige Houthoff Advocaten.
Ik vond deze informatie terug toen ik deze vakantie mijn berghok nog eens opruimde. Wat eigenlijk opviel was hoe naarstig iedereen op zoek was met wat men eigenlijk moest met internet. En hoe weinig we er vanaf wisten.
Zelfs vanuit het buitenland, nou ja België dan, kreeg ik aanvragen. Zoals hier uit Oostende.
Maar ook tal van universiteiten, bedrijven zoals Shell en Ericsson vroegen het boekje aan. En allemaal gericht aan het Hossen-instituut, toren 2, Afd. C. Kr. B VIII. Op het secretariaat bij de bibliotheek zullen ze er ook wel om geglimlacht hebben.
Wat ben ik blij dat ik dat mapje nog bewaard heb. En wat een lol heb ik hier om gehad. En toch was het inhoudelijk een prima programma. Later heb ik samen met de Overijsselse BibliotheekDienst (OBD) deze cursus nog omgezet naar een internetversie. Nog steeds gebaseerd op die vijftien mini-pagina's. Daarna is de cursus door de OBD nog voor een mooi bedrag verkocht aan een commercieel bedrijf. Eh nee, ik heb niet gedeeld in de opbrengst. Ik geloof dat de bibliotheek Deventer er nog wel een bedrag voor heeft gekregen.
Een serieus onderwerp luchtig behandelen
Met een grote grijns achterom kijken. Luchtig een serieus onderwerp behandelen. Ik houd er nog steeds van.
Ik zie dat het boekje overigens nog te leen is in de bibliotheek. En voor wie wil, ik heb nog een paar exemplaren. Gratis te bestellen via een briefje per post aan Rijnbrink/Hossen-instituut, M. Deckers, Toren 2 Afd. C, Kr. B VII, Postbus 352, 7400 AJ Deventer. Benieuwd wie me dit keer een briefje stuurt. Ik en ons secretariaat zullen er opnieuw om glimlachen. Zolang de voorraad strekt.
Het is begin november en het is druilerig en donker. Ik heb een drukke werkdag achter de rug en met de regendruppels op mijn bril van de regen loop ik naar de ingang van het appartementenblok waar ik woon. Ik open de brievenbus. Er ligt een neutrale envelop. Dingen die in een neutrale envelop zitten zijn zonder uitzondering belangrijk. Belangrijke dingen worden namelijk in een neutrale envelop gestopt om er niet de aandacht op te vestigen. Bankpasjes, pincodes, noem maar op. Dit alles om brievenhengelaars niet te laten weten dat er wat belangrijks in zit. Maar dat slaat natuurlijk nergens op. Want brievendieven weten precies hetzelfde als ik. In een neutrale envelop zit altijd iets van waarde.
Door het venster van de neutrale brief kan ik zien dat het mijn stempas is voor de verkiezingen. Zeg maar mijn toegangsbewijs tot de hoogmis van de democratie. Ik steek de stempas bij me en loop de trappen op. Boven wacht Lot, mijn jongste. Ze eet vanavond bij me.
Terwijl ik de trappen oploop, bedenk ik mij iets. Ik open de deur en begroet Lot. Lot is 16, bijna 17. Als het kabinet niet was gevallen had ze bij de volgende verkiezingen mogen stemmen. Nu zal ze dus waarschijnlijk nog een tijd moeten wachten.
Ik zeg tegen haar: 'Weet je, ik ben 52. Ik heb al vaak mogen stemmen. En hoeveel tijd van leven heb ik nog? Een jaar of 30, met een beetje mazzel. Jij hebt nog veel meer tijd voor de boeg. Misschien word jij wel 100! Heb je nog meer dan 80 jaar te gaan. Jij hebt meer recht om te stemmen dan ik.'
En vervolgens zeg ik: 'Jij krijgt mijn stem. Zeg maar wat ik moet stemmen en ik zal het doen.' Als ik in Lots gezicht kijk zie ik hoe verbaasd ze is maar ik zie ook dat het haar wat doet dat ze dit vertrouwen van me krijgt.
Maakt het echt niet uit welke partij?' vraagt Lot nog? 'Ja zeg maar wat ik moet stemmen en ik zal het doen.' En dat kan ik makkelijk zeggen hoor. Ik weet dat Lot best serieus is en ik weet eigenlijk ook wel dat ze waarschijnlijk niet zo heel ver van mijn eigen voorkeur af zal zitten. Maar de belofte is inderdaad dat ik alles zal stemmen wat zij wil.
We zijn inmiddels twee weken verder en ik heb het stemadvies van Lot inmiddels gekregen. Ze heeft de stemwijzer gedaan en er best even over nagedacht. De keus van Lot is niet de partij die ik zelf zou stemmen. Maar Lot heeft mijn stem.
Geef kinderen een stem
Ik heb wel eens gedacht dat als alleen kinderen mochten stemmen, de wereld er anders uit zou zien. Dat keuzes rond eerlijk delen en goede zorg voor het milieu dan veel sneller gemaakt zouden worden. Ik heb ook wel eens gedacht dat alleen mensen onder de 25 jaar zouden moeten kunnen stemmen. Zij moeten het langst met de toekomst leven.
Ik vind mijn argument van 'ik ben 52 en jij bent 16, dus jij hebt meer recht op een stem', best steekhoudend. Wie moet namelijk nog het langst de consequenties dragen van het beleid van vandaag? Dat zijn inderdaad de jongsten. Dus wie heeft er het meeste recht om te stemmen? Precies, de jongsten.
Vind je het moeilijk?
Natuurlijk probeer ik bij elk verhaaltje wel een link naar de bibliotheek te maken. En die is deze week niet zo heel ingewikkeld. Mijn collega's Elisabeth Rullens en Jelle van der Graaf trakteerden me deze week op de een prachtige beslisboom van Katinka Polderman die ze hadden laten maken voor onze bibliotheken.
Veel bibliotheken zijn bezig met tal van activiteiten rond de verkiezingen. En deze posters passen daar heel goed bij. Het zijn er in totaal drie: 1) Moet je gaan stemmen?, 2) Zou je niet gaan stemmen? en 3) Hoe weet je op welke partij je moet stemmen? De eerste zie je hierboven.
Elisabeth en Jelle maakten deze posters van Katinka en deden dat samen met onze Marcomafdeling. Bibliotheken in Overijssel en Gelderland konden ze bestellen. Maar er is inmiddels ook wel wat vraag uit andere provincies. En ja, het is mogelijk om mee te doen. De tijd om te beslissen is echter nog wel kort. Maandagmiddag gaan alle bestellingen naar de drukker. Dus wie nog wat wil moet maandagochtend nog contact opnemen met Elisabeth. Haar contactgegevens vind je hier (even doorscrollen op deze link).
Aan wie geef jij je stem?
Er is veel over verkiezingen te zeggen. Het enige wat uiteindelijk telt is dat we het recht hebben om te stemmen. Het is een mooi en groot goed. En een moment om na te denken over onze toekomst.
En ach, mocht je kinderen hebben of een neefje of een nichtje, misschien vind je het dan ook wel leuk om iemand blij te maken met jouw stem. Denk er maar eens over. Het leverde mij een mooi gesprek op en een onderbouwd stemadvies.
Daar ben ik weer! Het is hondsvroeg maar ik heb het er voor over. Want vandaag is weer Bibliotheekplaza en ik doe voor u vandaag opnieuw live verslag. De wekker ging, de koffie staat. De dag kan beginnen. Vandaag is het thema: De kracht van verhalen. En opnieuw heeft collega-POI Probiblio weer een puike line-up klaar staan van mensen buiten de sector. Zij nemen ons mee naar wat wij nog kunnen leren van hen. Het programma begint rond 10 uur. Eerste verslagen volgen rond 11 uur.
Het is ongeveer de tiende keer dat ik liveverslag doe. Het is opnieuw een eer. Maar ik heb ook een nieuwtje: het zal de laatste keer zijn. Tien jaar verslag op deze manier en altijd met plezier gedaan. Iemand mag het stokje overnemen. Het wordt tijd voor een nieuwe generatie.
Stay tuned!
9.00 uur
En daar zitten we weer. Samen met Edo Postma van Probiblio vormen we al jaren een onafscheidelijk duo. Hij doet de plaatjes en de socials. Ik doe de tekst. Samen hebben we een knus bankje boven in de de zaal van Koninklijk Instituut voor de Tropen waar deze dag gehouden zal worden. Camera klaar, toetensbord klaar... En dan nog even koffie voor het begint.
10.02 uur
De zaal vult zich. Uit de boxen klinkt Peter en de Wolf. Is dit al een opmaat voor het thema: 'De kracht van verhalen?' Het licht dooft en Gershwin Bonevacia, dichter, betreedt het podium. Met een prachtig gedicht over de bibliotheek. Het is prachtig maar moeilijk te beschrijven. Om jullie thuis tegemoet te komen, bied ik jullie een alternatief. Zijn optreden bij Podium Witteman.
Gerschwin is dichter en performer, en was van 2019 tot 2022 stadsdichter van Amsterdam. Overigens een dichter die dyslectisch is. Toch bijzonder.
Na Gerschwin komt Saber Benjah het podium op. Saber is onze dagvoorzitter vandaag. Saber vertelt over de rol die de bibliotheek voor hem heeft gehad. Hoe zijn taal bevorderd werd door de bibliotheek en hoe dat heeft bijgedragen aan zijn kansen in de samenleving.
Bij de start komt Frans Bergfeld, directeur van Probiblio, nog even terecht op het podium. Hij wenst iedereen, zoals het hoort, een fijne dag en ook leuk, hij daagt de mensen uit om niet op je telefoon te kijken vandaag. Laat je meenemen door het verhaal. Ook Frans vertelt een verhaal. Een verhaal over zijn geschiedenisdocenten die - inderdaad - vooral ook verhalen vertelden en daardoor hem verleidden om geschiedenis te gaan studeren.
10.17 Douwe en Esther - Sonneborgh
Douwe van der Werf van de sterrenwacht Sonneborgh op het podium. Zij gaan met het publiek vandaag een experiment aan met input van alle deelnemers. Zij gaan daarmee een verhaal maken dat aan het eind van de dag zal terugkomen. En jawel, het eerste wat hij vraagt is: pak je telefoon even. Die telefoon die Frans Bergfeld net gevraagd had op te bergen. Via een aantal vragen. Collega van Douwe, Esther vertelt vervolgens een verhaal over de grootste transitie in de weteld die in 2023 was begonnen. Het is een prachtig utopisch verhaal over de redding van de wereld uit de crises waar we ons nu in bevinden. We reizen naar het jaar 2130 en ook hier wordt de zaal gevraagd om vanuit hun fantasie bouwstenen aan te leveren voor de toekomst.
10.30 Kees Klomp
En dan komt de eerste "key-note"-spreker. Dat is Kees Klomp in het dagelijks leven lector betekeniseconomie bij de hogeschool van Rotterdam. En Kees slaat het optimisme van de sprekers voor hem maar even de bodem in. Want het gaat niet goed met de wereld. En dan kijkt hij vooral naar de economische systemen die de oorzaak zijn van alle crises waar we nu mee te maken hebben: asielcrisis, milieucrisis en zelf je individuele crisis. En hij zegt dat de crisis existentieel is omdat het ons raakt wat ons ten diepste mens maakt. Steeds meer mensen hebben moeite met het wereldbeeld dat we voor onze ogen zien. We begrijpen de wereld voor ons gevoel steeds minder. Dat levert een fundamentele levensonzekerheid op.
Voor wie een beetje een beeld wil hebben van Kees Klomp zonder bij het symposium te zijn, moet eens kijken naar zijn filmpje over de boerencrisis hierboven.
Maar die crises raken ons dus op dit moment persoonlijk. Wie zich in deze tijd ongemakkelijk voelt, is dus eigenlijk kerngezond. Wie zich nu nog geen zorgen maakt, moet zich wellicht toch achter de oren krabben.
Maar ja, hoe los je het op. Velen denken dat je het systeem moet veranderen. Maar dat werkt niet. Want het systeem zit in onszelf. Het woord systeemverandering verkoopt goed maar is naar zijn mening niet meer dan symptoombestrijding.
Kees Klomp heeft over deze gedachte een boek geschreven: 'De regenmaker'. Dat boek is geschreven voor zijn zoon van 10.
Hij leest het verhaal voor aan de zaal. Het is het verhaal van vogeltje Olla dat probeert als enkel vogeltje een bosbrand probeert te blussen. U kunt zich voorstellen hoe dat gaat en wat de andere dieren tegen hem zeggen. Maar langzaam kantelt het. Dier na dier gaat helpen. En er ontstaat een moedige brandweerbrigade van dieren. Wat begon als één druppel water werd een grote regenbui.
Hij legt uit wat hij deed met dit verhaal en welke theorie er achter zit. In plaats van Fight, Fligth, Freeze moeten we naar Face, Free en Feed. Bij de Immersie gaat het om geraakt worden. Hij onderzocht vele idealistische ondernemers en al die ondernemers hadden één ding gemeen: ze waren allemaal een keer persoonlijk geraakt waardoor ze tot ondernemen kwamen. Dat is bijzonder want meestal gaan we weg bij pijn. Het gaat dus niet om weten maar om voelen dat je moet veranderen. En wat doen wij: wij zetten in op weten. We proberen iedereen te leren wat er aan de hand is in de wereld. Maar willen wij veranderen moeten we het dus voelen.
Wil je onverschilligheid dus bestrijden dan heeft informatie rondpompen dus geen zin.
Zijn tweede punt is hoe je beweging in gang zet. En dat gaat over macht. En hoe macht, macht wordt. En hoe ook het individu als ze samenwerken tot macht kunnen komen. Hij noemt dat dissolutie. Het lasten oplossen en laten overgaan. Ons egocentrische denken moet overgaan naar wereldcentrisch en levenscentrisch. Het rapport van de Club van Rome, begin jaren '70 van de vorige eeuw, was de eerste keer dat dat denken kantelde. Onlangs werd bekend dat als de bij uitsterft, dat de mensheid maximaal vierenhalf jaar overleeft. In dat opzicht bestaat het individu niet meer maar alleen nog een wij.
Hij haalt de Maslowpiramide aan. En hij laat zien hoe het beeld van die piramade eienlijk niet meer dan een religie is. Het is een model dat niet bewezen is. Tenminste niet op de manier met de kracht waarmee deze piramide gebruikt. Hij draait de piramide volledig om en betoogt dat je ook dat beeld nog steeds kunt onderbouwen. Het gaat niet om de ene of de andere piramide maar hij wil laten voelen dat je het beeld dat je hebt mag betwijfelen.
Hij sluit af met de Amplitie. Hij gebruikt daarvoor het voorbeeld van ziekte. We zijn pas geïnteresseerd in gezondheid op het moment dat we ziek zijn. Terwijl we natuurlijk daarvoor al iets aan onze gezondheid moeten doen. Hij haalt daarvoor het ik- en het zij-narratief aan. 'Zij' zijn schuldig en 'zij' moeten veranderen. Ook het 'ik'-narratief wordt veel gebruikt: 'ik' kan het systeem niet veranderen maar ik kan wel mijn steentje bijdragen. Maar tussen het 'zij' en het 'ik' zit het 'wij'. Er is geen betere methode om gedrag te veranderen is om in groepen het goede gedrag te vertonen. Je moet voorleven.
11.18 uur Sander van Duijn
Na weer een krachtig intermezzo van Gershwin Bonevacia komt Sander van Duijn van Storydiggers
aan het woord. Storydiggers is een bedijf dat gespecialiseerd is in 'storytelling'. Waar het om gaat is dat je niet alleen feiten brengt maar ook verhalen vertelt om gevoelens te raken. De techniek laat Sander even in de steek maar acht, dus hij moet als spreker zelf ook de kracht van het verhaal inzetten om zijn verhaal verder te brengen.
Hij noemt de bibliotheek het huis van verhalen, dus hij is benieuwd of wij al die theorie al niet kennen. Hij vertelt dat het vertellen van verhalen zo oud is als de mensheid en dat het vertellen van verhalen 65% van onze communicatie uitmaakt en dat zeven hersendelen nodig zijn om een verhaal te verwerken. Een verhaal dringt dieper door in onze hersenen dat platte feiten.
Hij vertelt waaraan een verhaal moet voldoen aan de hand van de theorie van Joseph Campbell. De basisprinicpes zijn 1) conflict en 2) connectie. Het gaat over spanning en herkenbaarheid. Hij laat daarbij een filmpje zien dat lijkt op onderstaande.
Dit model is natuurlijk herkenbaar op heel veel filmplots. Elk verhaal heeft vier grote rollen: 1) een held, 2) een schat, 3) een monster en een 4) een helper. Het verhaal begint in de gewone wereld maar verdwijnt in een speciale wereld door de opdracht die hij krijgt.
Hij laat voorbeelden zien van de Efteling, van het festival Burning Man en Tomorrow Land en fotograaf Brandon Stanton. Wellicht aardig om daar dit filmpje nog eens van te zien.
Toch puzzelt mij even waar hij nu naar toe wil met dit verhaal. Maar dan stapt hij over naar voorbeelden in de bibliotheek. Hij haalt de uncensored library op Minecraft aan. Een initiatief om verboden teksten onder de aandacht te brengen. En het voorbeeld van de Living Library, een concept waar al veel bibliotheken mee werken.
De conclusie van de ochtend? Wil je iets veranderen in de samenleving dan moet je mensen raken. En wil je mensen raken, vertel dan een verhaal.
Verborgen Stad, ik vind het een fantastische naam voor een stichting. De Verborgen Stad wordt wel omschreven als de historische Google Streetview. Lang werkt Theo Pronk bij een universiteit en besloot een aantal jaren geleden om samen met een vriend in de techniek te duiken.
We zijn ondertussen gewend om in het heden met Google Streetview te werken. Maar ja, dat is alleen in het heden. Je kunt niet zien hoe het vroeger was. Een aantal jaren geleden maakte Theo Pronk een project rond de herdenking van de Synode van Dordecht. Samen met partners in de stad, zoals het museum zette hij dat toen op. Met als doel: kunnen we mensen laten zien hoe het vroeger was en je als het ware door de stad van vroeger kon lopen. Dat is wat hij deed.
Hij maakte, wat hij noemt, een 5D-omgeving. Naast de drie gewone dimensies, voegde hij de dimensie tijd (verschillende jaren) en informatie toe. Met je telefoon kun je zo op locatie zien hoe het vroeger was maar je kunt het ook gewoon thuis bekijken. En waarom doet hij dat? Nou, als mensen snappen hoe het vroeger was, zal men er voorzichtiger mee omgaan in de toekomst?
Zo begon hij met Dordrecht en breidde dit uit naar andere plekken. Telkens aan de hand van tal van verhalen. Zo pakt hij project voor project aan. Hij legt uit hoe het werkt en hoe het wordt ingevuld.
Hij begint met de kadasterkaarten uit 1832. Dat is het uitgangspunt en vervolgens wordt dit verder uitgewerkt met andere bronnen. Ook tal van oude kaarten en schilderijen worden gebruikt. Overigens laat hij ook zien hoe vaak een kaart of schilderij niet helemaal klopt. Het is vermakelijk om te volgen.
Vanuit die kaarten werkt hij het uit naar een 3D-wereld. De huizen worden ingekleurd, de straten geplaveid etc. Echt leuk om te zien hoe hij de geschiedenis tot leven brengt. Overigens wie wil zien hoe zijn eigen stad zich ontwikkelde in 2D kan al terecht op deze site van het RCE.
De omgeving die hij ontwikkeld kan vervolgens gebruikt worden door tal van devices: mobiele telefoon, kijkpalen of gewoon op de pc.
Theo Pronk legt vervolgens uit hoe hij nu bezig is met een project over de Pilgrim Fathers. Dit waren geloofsvluchtelingen uit Engeland die later naar Amerika vluchten. En zo gaat hij door tal van beelden en projecten.
Tot slot laat hij de zaal nadenken over hoe je zelf zo'n project zou kunnen opzetten en dan kijkt hij naar welke verhalen bij elkaar horen. En vervolgens laat hij zien hoe je er daarnaar weer activiteiten aan kunnen koppelen.
Wat een heerlijke verteller is Theo Pronk en een mooie eye-opener hoe hij techniek, historie en verhalen met elkaar combineert.
15.15 uur Beste bibliotheek en beste jeugdspecialist
Een leuk element dat dit jaar is toegevoegd aan Bibliotheekplaza is de uitreiking van de prijs voor Beste Bibliotheek en Beste Jeugdspecialist. Bibliotheekplaza is daar inderdaad een mooie plek voor. In de bankjes zien we ondertussen zenuwachtige bibliotheekdirecteuren en genomineerde jeugdspecialisten.
Nina Nannini van NBD|Biblion licht nog een keer toe waarom de prijzen belangrijk zijn voor de sector en waarom NBD dit goede initiatief steunt.
Voor wie hem straks niet wint, zeggen we natuurlijk dat de nominatie ook al een prijs is. Maar goed, natuurlijk wel een poedelprijs.
Als eerste zijn de jeudspecialisten aan de beurt.
Beste jeugspecialist: Merel Kuitert
Genomineerden zijn:
Monique Dijkgraaf, leesconsulent voortgezet onderwijs bij Bibliotheek Noord-Veluwe
Astrid Goedknegt, consulent lezen en media bij Bibliotheek Kennemerwaard
Merel Kuitert, jeugdbibliothecaris bij Noord Oost Brabantse Bibliotheken
Toos van den Beuken, die vorig jaar deze prijs won, mag dit jaar de prijs uitreiken. Elk van de genomineerden krijgt een prachtig juryrapport. Maar wie wint?
Tromgeroffel...... Merel Kuitert!
Beste bibliotheek:
Dan door naar de Beste Bibliotheek. Daar waren genomineerd:
Barendrecht Carnisselande (De Bibliotheek Aanzet)
Huiskamer van Heteren (de Bibliotheek Gelderland Zuid)
Katwijk Schelpendam (Bibliotheek Katwijk)
Purmerend (de Bibliotheek Waterland)
Son en Breugel (Bibliotheek Dommeldal)
Elk van de bibliotheken krijgt nog een korte introductie met een filmpje.
Nee, ook deze prijs wordt natuurlijk niet zomaar uitgereikt. Hier is een heuse jury actief en Chris Wiersma is daar de voorzitter van. Chris Wiersma legt uit dat dit jaar met een thema is gewerkt. Dat was dit jaar programmering. Dat geeft de mogelijkheid dat niet de meest nieuwe, meest grote of archiectonisch mooiste bibliotheek zou winnen.
Zangeres Sophie van Hoytema zingt het juryrapport. Wat een leuke uitvoering! Zo wil ik altijd wel het juryrapport willen hebben. Na dat prachtige juryrapport komt Nina Nannini nog een keer terug met een gouden envelop.
Zingend had je het misschien al kunnen concluderen....
De beste bibliotheek 2023 is..... Dommeldal!
Tot slot... Moonshot
Douwe komt nog één keer terug. Weet u nog: die input die vooraf werd gevraagd? Daar is Douwe met zijn team aan de slag gegaan. Er komt een optreden met acteurs.
Maar, vraagt Douwe zich af... waar zijn de acteurs. Het is geen onderdeel van de act zegt hij... Er komt een muzikaal intermezzo. Of dit bij de act hoort of dat dit toch een nummer is, wordt niet geheel duidelijk maar ach, wat zou het?
We worden deelgenoot van.... een verhaal. Natuurlijk.
Een verhaal over de bibliotheken in de toekomst. Een toekomst die zich beweegt naar de oplossingen die deze samenleving nodig heeft. Het verhaal gaat over een toekomstige donateur die veel geld heeft geschonken en waarbij de bibliotheekmedewerkers moeten beslissen om het in te zetten zodat het bijdraagt aan een betere wereld. De ene na de andere medewerker komt met een goed idee. Er komt een toneelstuk te voorschijn over de ongedachte bibliotheek.
Tot ziens en het einde van een traditie?
En dan maken we toch de landing. Saber Benjah vraagt rond wat mensen geleerd hebben. Ik vind dat altijd wel knap dat mensen na zo'n dag dat toch altijd zo voor zichzelf dat kunnen formuleren. Het is dat ik zo'n dag meetyp en dus makkelijk teruglees maar in de veelheid van verhalen ben je toch ook zomaar wat kwijt.
Mijn topper? Dat was Kees Klomp. Echt steengoed verhaal. Maar de hele dag was weer prima en ik zie uit naar de volgende. Dat wordt voor mij dan wel een andere versie. Voor mij komt aan een traditie een eind. Al die jaren met heel veel genoegen gedaan. Dank Probiblio voor al die jaren gastvrijheid en.. verhalen!
