De Staat van het Onderwijs 2025 voor bibliotheken in vier grafieken

Je zal maar minister van Onderwijs zijn, dacht ik na het lezen van de Staat van het Onderwijs 2025.  De Staat van het Onderwijs is eigenlijk het jaarlijkse schoolrapport over het hele onderwijs. Want tjonge, wat een opgave heeft dat onderwijs! En dat bedoel ik niet negatief. Ik bedoel dat dat onderwijs zo ontzettend veel moet doen en ook nog in heel veel varianten moet bestaan. Ik neem bij voorbaat mijn petje af voor die hele sector inclusief de bestuurders die de lijnen mogen uitzetten. 

Maar ok, daar houden de complimenten ook op. Want ja, er ligt voor dat onderwijs nog een flink aantal opgaven. Overigens is de inspectie - die de Staat van Onderwijs opstelt - milder dan voorgaande jaren over het handelen van het onderwijs. Kregen scholen in vorige rapporten nog wel flink ervan langs, nu is er waardering voor de resultaten die zijn bereikt, terwijl ook helder is dat er nog veel te doen is. Het satirisch programma 'Even tot hier' maakte er zelfs een lied over deze aanpak.  

En omdat bibliotheken steeds vaker samenwerken met het onderwijs in de Bibliotheek op school is het toch goed om dit soort rapporten te volgen. Ik las het voor u en pikte er vier grafieken uit waarvan het handig is dat u ze als bibliotheekdirecteur of onderwijsspecialist ze eens gezien hebt. Uw onderwijspartner kan in ieder geval de indruk krijgen dat u de sector toch redelijk op de voet volgt met deze grafieken. Dus doe er uw voordeel mee. 

Grafiek 1: Het lijkt best goed te gaan met taal en lezen

De eerste grafiek is bovenstaande over taal, lezen en rekenen. Basisvaardigheden is een belangrijk onderwerp in het rapport. Maar bij de grafiek is wel wat ondertiteling bij nodig. Ik neem u even mee. Het basisonderwijs moet ervoor zorgen dat leerlingen het 1F-niveau halen. Dat is het meest fundamentele niveau als het gaat om lezen en schrijven. 99% van de leerlingen haalt dat ook in het reguliere basisonderwijs (bo) als het gaat om lezen. De percentages bij het speciaal basisonderwijs (sbo) en speciaal onderwijs (so) liggen gezien de extra opgave in dit type onderwijs logischerwijs lager.  

Het 2F-niveau wordt gezien als basisniveau om in te stromen op vmbo-t, havo en vwo. Ook hier zien we dat dat bij lezen best goed lukt in het reguliere basisonderwijs. 75% behaalt bij lezen ook dat niveau. 

In die zin is er bij rekenen en taalverzorging meer werk aan de winkel. Maar dan kijken we toch te oppervlakkig. 

Grafiek 2: Want kwetsbare groepen blijven achter

Deze grafiek geeft de uitsplitsing van bovenstaande tabel. Hier wordt alleen gekeken naar de leerlingen die het schooladvies Praktijkonderwijs (Pro) of Vmbo-basis (Vmbo-b) krijgen. Van de 164.479 leerlingen in het reguliere basisonderwijs die we in de eerste tabel hadden, blijven er nu nog 3.622 over. Het gaat hier dus over de kinderen die het meeste moeite hebben met leren en ja, ook met lezen. 

Hier zien we dat 55% van de kinderen  die Praktijkonderwijs geadviseerd krijgen, het 1F-niveau niet halen bij taalverzorging en 35% van de leerlingen die Vmbo-b geadviseerd krijgen.  Voor lezen liggen de percentages met 30% en 12% wel wat lager. Nu gaat het hier om een kleine groep die aan de onderkant van het schooladvies zitten maar wie verder zou kijken naar bijvoorbeeld Vmbo-kader en Vmbo-gt dat we ook dan nog altijd redelijke hoge percentages zie van kinderen die met een te laag taal of leesniveau doorstromen. Met andere woorden: er is een grote spreiding tussen leerlingen in de de resultaten. 

Hoewel in de breedte scholen dus goed scoren is er een smaldeel waar het echt niet zo goed mee gaat. En dat is ook wat de inspectie zelf constateert. Die conclusie geef ik u aan het eind. Want eerst kijken we we nog naar het Voortgezet Onderwijs.

 

Grafiek 3: De onderbouw van het VO leest steeds slechter 

Als u dit artikel leest op een mobiel - grote kans - dan is dit waarschijnlijk een slecht leesbare grafiek. Maar het toont de gemiddelde leesvaardigheid door de jaren heen in de verschillende onderwijsvormen. Maar wat u zeker kunt zien: de weg leidt naar beneden. Waar de inspectie door veranderde toetsvorm geen vergelijking door de jaren kan maken bij het basisonderwijs, is dat wel mogelijk in het voortgezet onderwijs. En dan zie je toch een zorgelijk beeld. In een paar jaar tijd daalt het leesniveau met zeker een leerjaar. 

Ik geef u ook even de ambtelijke tekst van de inspectie bij deze grafiek: 

'De conclusie uit het peilingsonderzoek dat leerlingen in vmbo-g/t, havo en vwo

functioneren op het niveau dat past bij de schoolsoort is positief. Maar tegelijkertijd

constateren we dat die vaardigheid in elk geval sinds 2018 afneemt. Dat blijkt onder meer

uit gegevens uit het leerlingvolgsysteem van Cito voor het vo (figuur 2.2.2b) (Seton et al.,

2024). Die laten zien dat de leesvaardigheid van de leerlingen in de onderbouw al sinds

het schooljaar 2018-2019 daalt. Datzelfde geldt voor de woordenschat van de leerlingen.

Ook in internationaal onderzoek (PISA) onder 15-jarigen werd een afname geconstateerd

van de leesvaardigheid in vergelijking met 2015 en 2018 (Meelissen et al., 2023). De PISAtoets meet meer dan de Nederlandse toetsen hogere-ordeleesvaardigheden, zoals het

reflecteren op en het evalueren van teksten. Nederlandse leerlingen presteren juist in die

vaardigheden internationaal gezien slechter.'

Het is fijn dat de inspectie constateert dat het niveau voldoet voor de onderwijssoort. Maar wie de daling tussen 2018/2019 tot 2023/2024 ziet, die kan ook constateren dat wat in 2018/2019 nog het startniveau was in leerjaar 1, dat dat in nu soms dicht bij het eindniveau zit in leerjaar 3. Met andere woorden: ondertussen moet je in leerjaar 1 dus nu eigenlijk het programma van groep 8 van de basisschool draaien... 

En aan de bovenkant van de onderwijspiramide kan men wellicht wel met een paar woorden minder in het vocabulaire maar aan de onderkant is iets missen in de woordenschat of taalvaardigheid natuurlijk sneller een belemmering. En dat brengt ons dan ook bij de conclusie van de inspectie.  

Conclusie inspectie: Kwetsbare groepen leerlingen lopen grote kans op laaggeletterdheid

En die conclusie op van de inspectie op dit vlak luidt dan ook: 

'We maken ons zorgen over de beperkte groei in taalvaardigheid van leerlingen die

vanuit het bo en speciaal basisonderwijs (sbo) met een leesvaardigheidsniveau onder

1F naar het vo gaan. In alle lagen van het reguliere vo dalen de taalvaardigheidsniveaus

in de onderbouw. Deze zijn vooral te laag in vmbo-b en vmbo-k. Zeker deze

opleidingen moeten zorgen voor uitstekend taalonderwijs zodat leerlingen voldoende

taalvaardig kunnen starten in het mbo op niveau 2. Ook is het van groot belang dat

het praktijkonderwijs (pro) blijft streven naar 1F voor hun leerlingen. Op deze manier is

niveau 2F voor leerlingen aan het eind van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) op

niveau 2 haalbaar. Dit niveau is absoluut noodzakelijk om in de maatschappij te kunnen

functioneren of om door te kunnen stromen naar hogere mbo-niveaus met betere

kansen op de arbeidsmarkt. Het risico op laaggeletterdheid wordt daarmee aanzienlijk

verminderd. Toch verlaat een groot aantal studenten het mbo zonder het niveau 2F lezen

en luisteren te beheersen. De groep laaggeletterden in onze samenleving is nog altijd te

groot. Daarom moet goed taalvaardigheidsonderwijs in het funderend onderwijs en het

mbo een prioriteit blijven.'

Een paar jaar geleden schreef de inspectie bij soortgelijke uitkomsten nog dat scholen die binnen een paar jaar op orde moesten hebben. Nu wordt iets diplomatieker gezegd dat het een prioriteit moet blijven. Maar de insteek is hetzelfde: niet achterover leunen maar hard aan het werk met zijn allen! Niet alleen als scholen, ook als bibliotheken. Het zijn beleidsteksten die goed passen bij alle investeringen die we als bibliotheeksector nu doen in de Bibliotheek op school. Ook dit rapport is weer een onderbouwing dat hier inspanningen nodig blijven en dat - naast een samenwerking met alle basisscholen en speciaal onderwijs - juist ook dat Vmbo erg belangrijk is. En dat sluit aan bij de impulsregelingen die nu actief zijn. 

Dus hup, aan de slag! Doe er uw voordeel mee zou ik zeggen.

Maar eh....

Ja?

Je zou toch vier grafieken doen?

Oja. Daar komt ie.

Grafiek 4: Boeken, handelperspectief en burgerschap 

Ja, ook dit grafiekje zal op uw mobiel nog niet al te best te lezen zijn. Maar het geeft aan wat thema's zijn rond sociale veiligheid in scholen en waar scholen vaak niet goed in weten te handelen. Het gaat dan om thema's als pesten op social media, (offline) pesten, discriminatie, polarisatie en nog zo wat  thema's. 

Scholen weten vaak niet goed hoe te handelen, blijkt uit het onderzoek van de inspectie. Ik zie hier gelijk een lijst in van thema's die tegenwoordig met regelmaat in kinderboeken en young adult literatuur voorkomen. Boeken moeten op dit vlak zeker wat kunnen betekenen. Ik zeg niet dat je pesten oplost met boeken maar ik ben er wel van overtuigd dat verhalen en boeken zeker wat kunnen betekenen in de bewustwording van kinderen. En wellicht worden thema's op die manier wel beter bespreekbaar. 

Het bijzondere is dat de inspectie in het rapport ook burgerschap als thema noemt waar beter invulling aan gegeven moet worden. Volgens mij liggen beide onderwerpen in elkaars verlengde en kun je met boeken en praten over boeken juist op deze thema's veel met elkaar doen. 

Nou, ook dat lijkt me dus een grafiekje om als bibliotheek even in je achterzak te steken. 

Grafieken in de rugzak en aan de slag

De inspectie heeft zijn goede werk weer gedaan. Ik benijd ze niet. Eerst zijn ze niet streng genoeg en nu wordt weer gezegd dat ze te soft zijn. Nou, u en ik weten dat er op al die plekken in het onderwijs gewoon knetterhard gewerkt wordt. En u en ik weten ook dat bibliotheken met leesplezier kunnen bijdragen aan de grote opgave die er ligt. 

Het is fijn dat het ministerie dat ook ziet en met stimuleringsbijdragen hier tot 2026 op inzet. Het wachten is natuurlijk nog op de structurele financiering voor bibliotheken op dit vlak. Maar wie de opgave ziet en de goede inzet van bibliotheken, moet toch hoop hebben dat ook dat binnenkort wel een keer aan de orde is. 

Tot die tijd: deze grafieken in de rugzak en hop: aan het werk! 

Kijk niet weg...

Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En deze keer doe ik dat niet.  

Een paar weken geleden werd ik gebeld door Math Göbbels - bekend van al zijn podcasts over bibliotheekwerk. Hij vroeg mij wat ik wist van de ontwikkelingen in de Verenigde Staten en waarom ons dat eigenlijk niets doet? Ik zei: 'Het is voor velen een ver-van-mijn-bed-show'. En dat was het voor mij eigenlijk ook. 

Math legde me uit hoe hij geschrokken was van de berichten van wetenschappers die de Verenigde Staten ontvluchten omdat ze verwachten daar niet meer goed te kunnen werken. Door complotten en desinformatie wordt een wetenschappelijk bewijs niet meer automatisch voor waar aangenomen. Bekijk het toch wat dystopische video-interview met bibliotheekgoeroe David Lankes van 2 april hier nog eens terug. 

En we kenden natuurlijk al langer de verhalen van allerlei 'Book bans' in Amerika. Op Wikipedia vind je zelfs een pagina met de meest geweerde boeken en waarom deze geweerd worden. Bekijk de lijst maar eens. Je schrikt ervan. Eén van mijn lievelingsboeken, 'The great Gatsby' van F. Scott Fitzgerald, staat op de lijst. Het zou teveel sex bevatten terwijl het toch vooral een boek is dat gaat over een obsessief verlangen. Die sex is me duidelijk niet bij gebleven. In de lijst veel titels die verboden zijn omdat ze over de LHBTI-gemeenschap gaan, omdat er drugsgebruik in voorkomt, obscene taal of bovennatuurlijke verschijnselen. 

2.452 titels verboden in 2024

Ik besloot verder te speuren. En ik ontdekte dat in Amerika bibliotheken zwaarder onder vuur liggen dan ik zelf dacht. De verboden verschillen van plaats tot plaats en van staat tot staat. De American Library Association, zeg maar de Amerikaanse VOB, maakte bekend dat er vorig jaar 2.452 titels op verschillende plekken verboden werden verklaard. Ook onderzocht men wie het was die vroeg om verwijdering uit de bibliotheek. In 72% van de gevallen was dat een overheid zelf of een belangengroep. Dat betekent dat belangengroepen en de overheid er zelf op uit zijn om censuur te plegen in collecties.

Waarom is dit gegeven belangrijk? Nou, omdat voor een goed functioneren van een democratie het noodzakelijk is dat iedereen toegang kan krijgen tot alle denkbeelden. Op basis van die denkbeelden mag je je eigen mening vormen. Maar als bij voorbaat informatie wordt geweerd of achter gehouden, juist om reden dat deze informatie iets verkondigt dat je zelf niet aangenaam vindt, ontneem je de ander het recht om goed zijn of haar eigen mening te vormen. 

Een bekend voorbeeld is de in Florida geldende 'Stop Wake Act' die al begin 2022 werd aangenomen. Die wet geeft aan dat ongemakkelijke onderwerpen niet meer op school behandeld mogen worden. Boeken over slavernij, burgerrechten, onderdrukking, genderidentificiatie en dergelijke worden daarom nu geweerd. Het dagboek van Anne Frank mag daar in schoolbibliotheken niet meer uitgeleend worden evenals werken van Martin Luther King. Gouverneur DeSantis van Florida had het bij deze wet over 'cultureel marxisme van verderfelijke ideologieën die ons tegenwoordig worden opgedrongen'.  Hier grijpt een overheid dus actief in. Dit is geen oppositie meer of 'een geluid in de samenleving' maar de overheid zelf. Het is beleid. 

Langdurige blootstelling aan informatie die niet juist of onvolledig is, laat grote groepen uiteindelijk toch geloven dat dat de waarheid is.  En daarom is die inmenging van de overheid dus zo fnuikend: burgers moeten vrij hun mening kunnen vormen op basis van alle informatie. Een overheid die op voorhand daar onderdelen uit haalt, pleegt censuur. 

In Nederlandse bibliotheken is geen enkel boek verboden. Zelfs Hitler's Mein Kampf - in het Nederlands beschikbaar als Mijn Strijd - is in een geannoteerde en toegelichte versie verkrijgbaar in Nederlandse bibliotheken. U en ik zullen het boek verwerpelijk vinden maar we kunnen onszelf informeren waarom dat zo is. Elk boek is zo beschikbaar. Zeker niet in elke bibliotheek - we hebben geen bewaarcollectie en schaffen aan op wens van onze gemeenschap - maar wie wil kan via het netwerk van bibliotheken alles vinden. De KB Nationale Bibliotheek heeft de wettelijke taak om alle Nederlandse publicaties te bewaren en beschikbaar te stellen. Alleen met die vrije toegang tot informatie is vrije meningsvorming geborgd. 

Het Unesco-manifest over de bibliotheek - dat in 2022 opnieuw bekrachtigd werd - stelt daarom zonder omhaal van woorden:

'Collecties en diensten mogen niet onderworpen zijn aan enige vorm van ideologische, politieke of godsdienstige censuur of onder druk staan van commerciële belangen.'

Het lijkt zo logisch maar dat is het dus niet. 

Verboden woorden

En niet alleen de boeken worden in de VS geweerd maar ook de woorden zelf. De regering Trump liet een lijst met woorden opstellen die niet meer gebruikt mag worden op overheidswebsites.  

En deze lijst is niet compleet. 

Moderne vorm van boekverbranding

Martijn Kleppe, directielid van de KB Nationale Bibliotheek gaf zondagavond in Nieuwsuur (vanaf minuut 23) aan dat het Amerikaanse beleid een moderne vorm van boekverbranding is. Hij duidt daarbij op het verdwijnen van onderzoeksdata en websites van de Amerikaanse overheid. Ook hier gaat het weer om informatie  die in lijn ligt met de verboden woorden zoals we hierboven zien.

Afbraak van structuren

Maar het gaat verder dan dat. Wie de tijdlijn op LinkedIn van David Lankes eens doorkijkt, schrikt van de hoeveelheid negatieve berichten op lokaal, staats- of federaal niveau. Wie ziet wat hier gebeurt, zie hoet een culturele en educatieve infrastructuur - noem het beschaving - wordt afgebroken. Resoluut en zonder aarzeling.  

Het is dan ook niet zo gek dat de Amerikaanse bibliotheekvereniging ALA dan ook een rechtzaak is begonnen tegen president Trump. Dit om de afbraak van de bibliotheken en musea (die in één stichting vertegenwoordigd zijn) te voorkomen.  

En in Nederland? Bibliothecarissen die niet wegkijken

Nu kun je denken: ach, dat is in de Verenigde Staten. Dat gebeurt bij ons niet.... Maar de Verenigde Staten zijn geen dictatuur, het is een open democratie die in veel zaken Europa's grootste bondgenoot is. Veel van wat politiek onmogelijk leek voltrok zich  de afgelopen jaren voor onze ogen. 

Bibliotheken begonnen ooit toen boeken nog duur en schaars waren. We leven inmiddels in een wereld waarin we een overvloed aan informatie hebben en waarin desinformatie wordt ingezet als machtsmiddel. Burgers helpen om fake-nieuws en desinformatie te herkennen worden basisvaardigheden voor de toekomstige democratie.  

Ondertussen is Bert Hogemans, directeur-bestuurder van Bibliotheek Gelderland-Zuid, op LinkedIn een besloten groep begonnen onder de titel: Librarians not looking away.  Doel is om internationaal uit te wisselen, solidariteit te creëren of om gedachten te scherpen. Of zoals Bert het zelf zegt in zijn eerste post:

'We'd like this group to become a 'brave space' for everyone who thinks stories and sharing are important tools for democracy. A brave space where support can be asked and given and actions can evolve.

Think banned book clubs, democracy toolsheds and demonstrations. Maybe it will work, maybe it will turn to nothing. It is up to us.'

Hogemans werd in Nijmegen in het verleden overigens al meerdere malen geconfronteerd met protesten door extreem-rechts bij een voorleesuurtje door een dragqueen.

Aanknopingspunten in de wet en het bibliotheekconvenant

Ook de bibliotheekwet en het bibliotheekconvenant bieden aanknopingspunten overigens.

Artikel 4 van de Bibliotheekwet luidt: 'Een openbare bibliotheekvoorziening heeft een publieke taak die zij voor het algemene publiek vervult op basis van de waarden onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit.' 

Op basis van de toegankelijkheid en pluriformiteit is een brede collectie en een programma met een waaier aan meningen noodzakelijk. De memorie van toelichting bij de wet wijst ook bij dit artikel op de vrijheid van meningsuiting. Als een boek verkocht mag worden, mag het dus in een bibliotheek zijn. 

Het convenant met de drie maatschappelijke opgaven, heeft onder de opgave Partcipatie in de  (informatie)samenleving een doelstelling rond democratie:

'Partijen gaan de rol van bibliotheken op het gebied van het versterken van de democratie en digitaal burgerschap uitbouwen en bestendigen.'

Dit is een doelstelling waar niet alleen bibliotheekpartijen zich achter geschaard hebben maar ook Rijk, provincies en gemeenten. En laten we wel zijn: iedereen ziet dat er stappen nodig zijn om de democratie te versterken. Van dialoog en luisteren naar elkaar wordt niemand slechter. 

Wie aan de leestafel van een willekeurige bibliotheek gaat zitten, ziet hoe elke dag mensen de krant lezen, met elkaar in gesprek gaan en meningen wisselen. Een bibliotheek is dus - met bijna 60 miljoen bezoeken per jaar - dan ook een prima plek om meer te doen met democratische vaardigheden. Want alleen als we elkaar zien, horen en proberen te begrijpen kunnen we verschillen overbruggen en wantrouwen wegnemen. 

Maar hoe? Daar zijn veel bibliotheken natuurlijk al op vele manieren mee bezig met tal van programma's, workshops en lezingen. Maar dat het nodig is dat er meer mee gebeurt, onderschrijft het convenant dus ook. En om eerlijk te zijn: we zoeken ook wel met elkaar naar de goede voorbeelden. 

Wat kan ik doen?

Tja, dat vroeg ik me ook af. Want hoe snel principes in een moderne democratische staat lijken te vervliegen, baart mij zorgen. Nou ja, je zou je kunnen aanmelden voor de LinkedIn-groep. 

En ik zou het mooi vinden om hier met een bredere groep van bibliotheekcollega's eens verder over door te praten. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de invulling van onze programma's rond democratische vaardigheden en burgerschap? Moet dat intensiever?  Moeten we ons voorbereiden op verbod van boeken in Nederland?  En hoe kunnen we solidair zijn met collega's in de Verenigde Staten en kunnen we wellicht iets voor ze betekenen? 

Alles begint met vragen stellen. Ik zoek ook maar. En ik heb de antwoorden ook niet. 

Ik ben geen activist

Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En dit keer deed ik dat niet. Omdat ik denk dat het tijd is dat we elkaar bij de hand grijpen. En omdat ik - net als Bert Hogemans - niet weg wil kijken.

En omdat ik geloof dat we ook zelf een verantwoordelijkheid hebben om te proberen deze wereld mooier te maken.

Het leven is niet alleen groots en meeslepend... meestal niet zelfs.

Soms word je heen en weer geslingerd tussen groots en meeslepend en klein en dapper. 'Denk groot!' roepen alle goeroes maar de realiteit is toch vaak dat we maar wat staan te knokken op de vierkante centimeter. Ik neem u mee naar mijn observaties bij de afgelopen week. 

Groots en meeslepend: Gratis bibliotheeklidmaatschap in enkele weken op de politieke agenda

Op dinsdag 1 april - geen grap - maakt de NRC een groot artikel over de stap in Rotterdam om een gratis basisabonnement voor alle inwoners beschikbaar te stellen. De NRC nam ongevraagd met een licht foute legenda mijn landkaartje over maar u snapt dat ik daar niet minder trots op was.  

Op 5 maart kwam de NOS eerder al met het nieuws dat bibliotheken steeds vaker een gratis lidmaatschap aanbieden. Ik had al langere tijd contact met de NOS over het onderzoek dat ik daar naar deed en dat ik ook diezelfde dag presenteerde.  Uit dat onderzoek kwam dat landkaartje ook voort.

Op 12 maart maakte Rotterdam bekend dat zij per 1 mei een gratis basisabonnement willen aanbieden aan alle burgers. Daar maakte RTL vervolgens weer de hele dag melding van. Een stoere stap die terecht veel belangstelling kreeg. 

Aan aandacht dus geen gebrek. En het was mooi om dat balletje mee aan het rollen te brengen. En telkens moet ik dan zeggen dat ik natuurlijk alleen maar degene was die het overzicht maakte. Het echte werk is vooral verricht door de Boekenberg in Spijkenisse waar Victor Thissen met zijn team al sinds 2017 werkt met een gratis lidmaatschap tot 30 jaar. Daar zijn de echte kastanjes uit het vuur gehaald en is ook al veel onderzoek gepleegd. 

Maar daar bleef het niet bij... 

Op woensdag 2 april kreeg ik een bericht dat Mohammed Mohandis (PvdA-GroenLinks) Kamervragen had gesteld over het gratis bibliotheeklidmaatschap. Goede vragen, niet alleen over het lidmaatschap, maar ook hoe het bredere gebruik van de bibliotheek ook aangejaagd kan worden. 

En zo stond dit punt dus binnen een maand op de politieke agenda.

Nou, om eerlijk te zijn, helemaal nieuw was dit punt natuurlijk niet helemaal. Martin Berendse, directeur van de Amsterdamse OBA,  schreef in 2023 al eens een opiniestuk hierover in de Volkskrant. En het punt staat ook in het landelijke bibliotheekconvenant.  Maar wat helder is, is dat de politiek tot actie maant en niet alleen tot onderzoek. 

En tot slot: inmiddels hebben zich bij mij in ieder geval al een paar bibliotheken gemeld die een gratis lidmaatschap overwegen zonder restricties: dus geen beperking op het aantal uitleningen. Ja, daar zitten nog wel wat voetangels zoals een fiscaal probleem en de online bibliotheek. Maar zelfs voor het fiscale probleem - de BTW-verrekening loopt gevaar als de eigen inkomsten dalen - heb ik al creatieve oplossingen gehoord. Het is dus niet de vraag óf er een eerste bibliotheek komt die dit gaat doen maar wanneer. 

Klein en dapper: bibliotheken die doorknokken voor kleine successen

Nou, mooi hoor al die media-aandacht. En heel fijn ook voor onze sector. Maar het leven is niet altijd groots en meeslepend. Meestal niet zelfs.  

Dat merkte ik ook deze week nog weer eens toen ik opnieuw met een groep wethouders om tafel zat om een bibliotheek te ondersteunen voor het goede gesprek over ambitie. De betreffende bibliotheek krijgt al jaren geen indexering en nu er wat extra geld komt van het Rijk, wil de gemeente dit niet aan de bibliotheek geven. Want de gemeente heeft zelf te kampen met een ravijnjaar. Ik snap de situatie van gemeenten maar het steekt wel. Al jaren zorgen wij voor creatieve oplossingen met meer samenwerking of meer vrijwilligers. Stel je toch eens voor dat wij tegen de gemeenten zouden zeggen dat ze wel met meer vrijwilligers kunnen werken of meer aan sponsoring moeten doen... 

Nee, het is hard werken om ook kleine successen te halen. En ik haal twee voorbeelden aan waar u zelf simpel bij kunt helpen. 

Klein en dapper no. 1: de mediatheek van Het Vlier

Het eerste voorbeeld is wel op het randje van het openbaar bibliotheekwerk. Het gaat namelijk om een mediatheek van een middelbare school. In dit geval de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum in mijn eigen stad Deventer. Die schoolmediatheken hebben het niet makkelijk. Ze moeten vaak met weinig middelen toch veel werk verzetten. De Stichting Lezen bracht hier in 2023 nog een onderzoeksrapport over uit waarin werd geconstateerd dat in de laatste drie jaar een kwart (!) van de schoolmediatheken was verdwenen.  

Om de aandacht voor goede schoolmediatheken te stimuleren wordt dit jaar de Nationale Mediatheek Trofee uitgereikt. Er zijn er drie mediatheken genomineerd: het Barlaeus in Amsterdam, Het Vlier in Deventer en Praktiq in Goes. Twee van mijn drie kinderen maakten met plezier gebruik van de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum dus kan ik met een gerust hart zeggen dat je daarop kunt stemmen. Dat stemmen kan via deze link en daar kun je ook de filmpjes zien van alle kandidaten. Stem! Kleine moeite, groot plezier. Dank alvast.

Klein en dapper no. 2: de Bibliotheek Nijkerk

Het tweede voorbeeld dat laat zien dat je wat moed en creativiteit nodig hebt om je spullen bij elkaar te krijgen komt van de bibliotheek Nijkerk. Zij gaan de bibliotheek vernieuwen maar missen nog € 20.000,-.  Dan kun je denken: jammer dan, het gaat niet door want we hebben het geld niet. Niet deze bibliotheek. Deze bibliotheek besloot daarom een crowdfunding te starten. Dat is niet zo heel gebruikelijk in onze sector en daarom des te interessanter om eens te bekijken. 

Als je deze link volgt kom je op de pagina van Nijkerk terecht. 

Op de speciale donatiesite meldt de bibliotheek het volgende over de actie:

We zijn dankbaar voor de subsidie die we van de gemeente Nijkerk ontvangen om onze wettelijke taken te kunnen uitvoeren. Dankzij deze subsidie kunnen we blijven inzetten op lezen, leren en verbinden. Tegelijkertijd zijn we als zelfstandige stichting ook zelf verantwoordelijk voor ons gebouw – en dus voor de inrichting, het onderhoud en de vernieuwing ervan. Vandaar dat we een beroep doen op onze relaties en de inwoners van de gemeente Nijkerk.

Om het laatste gedeelde van de verbouwing te realiseren, hebben we nog € 20.000,- nodig. Dit bedrag wordt direct geïnvesteerd in de herinrichting van de bibliotheek. We willen een instructieruimte creëren voor het geven van taallessen en workshops. 

Je kunt verschillende bedragen doneren waar ook een tegenprestatie tegenover staat. Dat is echt leuk gedaan door deze bibliotheek. Ik heb met liefde een donatie gegeven en als je dit ook een leuk initiatief vindt om te volgen, laat dan een bedragje achter dat je missen kan.

En even terug naar het voorbeeld van het ravijnjaar: ik moet de eerste gemeente nog vinden die het aandurft om zo het geld voor de verbouwing van het gemeentehuis bij elkaar te krijgen.  

Van groots en meeslepend naar klein en dapper

Het is mooi dat bibliotheken landelijk zo in de belangstelling staan. Het is prachtig dat er miljoenen worden gealloceerd. En het is fijn dat we telkens de landelijke media halen. Ja, dat lijkt groots en meeslepend. De sector heeft ontegenzeggelijk het tij mee. 

Dat dat tij zo mee zit, komt doordat op al die plekken van de kleinste schoolmediatheek tot de grootste bibliotheek zo hard gebikkeld wordt. Gebikkeld, gebuffeld en gezweet. De eindjes worden aan elkaar geknopt, knopen geteld en creatieve oplossingen verzonnen. En dat allemaal om voor inwoners van stad of dorp of voor leerlingen van een school relevante en waardevolle diensten te bieden die betekenisvol zijn in ieders leven. En dat gaat vaak niet met een knal maar gaat stap voor stap. En ik gaf u hier twee voorbeelden van kleine en dappere initiatieven. Maar u en ik weten dat in elke gemeente zo gebuffeld wordt. 

Klein en dapper en groots en meeslepend liggen dus dichter bij elkaar dan u denkt.