zondag 1 september 2019

Bizarre geschiedenissen tijdens de vakantie


Mijn vakantie zit erop en ik ben alweer een weekje aan het werk. Toch kijk ik nog even terug op de vakantie. Net zozeer op die mooie tijd, zoals hierboven op een blokart maar door weer een paar boeken aan te bevelen. Want hoe spannend ook is wat we doen, de spannendste verhalen lees je natuurlijk in boeken.  Hoewel ik altijd wel lees, zorgt de vakantie er altijd wel voor dat ik een gat sla in mijn voorraad te lezen boeken. Naast een paar romans (Aanrader: Heilige Rita van Wieringa) en wat vakliteratuur (afknapper: The game van Baricco) vooral veel bizarre geschiedenissen.  Want als u me al een tijdje volgt, weet u dat ik daar van hou. De geschiedenis herbergt altijd bijzondere verhalen. Ik neem u mee langs vier aanraders. 

Laatste getuige door Frank Krake
Dit boek stond al een tijdje op mijn verlanglijstje. Het is geschreven door Frank Krake die ik nog kende van die andere bizarre geschiedenis over Menthol, de eerste 'zwarte' man in Hengelo. De laatste getuige vertelt de oorlogsgeschiedenis van Wim Aloserij. Wim Aloserij overleefde drie concentratiekampen en de scheepsramp met Arcona aan het eind van de oorlog. Wim Aloserij is eigenlijk een hele gewone Nederlander.  Hij heeft alleen de pech dat hij moet deelnemen aan de 'arbeitseinsatz'. Dat doet hij maar ma verloop van tijd vlucht hij hier uit weg. Dan begint een leven van onderduiken, gepakt worden en kampleven. Frank Krake laat beeldend zien hoe Wim zich staande hield. Hoe hij wist te overleven en hoe hij ongelofelijk vaak door het oog van de naald glipte. Maar ook een verhaal over hoe Wim Aloserij zijn eigen leven eerst moest organiseren om vervolgens ook anderen te kunnen helpen. Het is bijzonder om te zien hoe Aloserij toch veel van zijn waardigheid en normen wist te handhaven. Aloserij overleed kort na het verschijnen van het boek. Frank Krake is een meester in dit soort boeken: veel illustratiemateriaal en een schrijfstijl die echt heel lekker leest. 

Lutine door Martin Hendriksma
De Lutine is een Engels schip dat in 1799 zonk voor de kust van Terschelling.  Een zeer toepasselijk boek om te lezen als je daar op vakantie bent. De Lutine was een Engels oorlogsschip maar werd eenmalig ingezet voor het vervoer van heel veel goud en zilver. Het goud en zilver was bedoeld om de Hamburgse en Duitse economie te stutten die in een enorme financiële crisis terecht was gekomen. Vergelijkbaar met onze financiële crisis een kleine tien jaar geleden. Het schip loopt op onverklaarbare wijze op een zandplaat en alle bemanningsleden (op één na) komen om het leven. Martin Hendriksma maakte een reconstructie van de reis maar vooral van alle pogingen om het goud weer terug te vinden van het schip. Poging na poging mislukt. Slecht mondjesmaat wordt het goud teruggevonden. Fantastische bizarre geschiedenis met excellent archief- en speurwerk van Hendriksma. Stap voor stap ontrafelt hij het mysterie. Of hij het oplost? Dat verklap ik niet. 

Arnold Douwes, jodenredder door Johannes Houwink ten Cate en Bob Moore
Een andere geschiedenis over de Tweede Wereld 
Oorlog is die van verzetsman Arnold Douwes. Douwes woonde enige tijd in Nieuwlande  (Drenthe) en leidde daar min of meer de onderduik van honderden joden. Douwes werd daar tijdens zijn leven al voor onderscheiden voor met de Yad Vashem-onderscheiding. Maar Douwes zorgde er ook voor dat heel het dorp Nieuwlande werd onderscheiden met die eer. Het enige dorp dat ooit die onderscheiding kreeg.

Douwes hield gedurende zijn verzetstijd een dagboek bij. Levensgevaarlijk maar hij begroef na het schrijven telkens zijn bladen en deze zijn na de oorlog opgegraven. Douwes laat een beeld zien van hoe een heel dorp meehelpt, hoe het verzet zorgt voor distributiekaarten, hoe boeren helpen met voedsel, hoe de politie waarschuwt als er onraad of acties dreigen en hoe de dominee mensen oproept om vooral mee te doen. Elke keer krijgt Douwes weer nieuwe verzoeken voor onderduikers en telkens luidt zijn antwoord: 'laat maar komen'. Als de invasie van de geallieerden dichterbij kimt gaat het mis. Er zijn zoveel Duitsers en NSB'ers die naar het noorden vluchten dat het wel een keer mis moest gaan. Douwes reist onvermoeibaar rond, slaapt de helft van het jaar in hooibergen of onder de grond en moet ondertussen dealen met onderduikers die het niet kunnen vinden met de mensen die hen onderdak bieden of vind versa. net als het boek van Wim Aloserij laat het zien met welk ondernemerschap mensen wisten te overleven. Het boek van Douwes is uniek in zijn soort. Er zijn nauwelijks dagboeken van mensen bekend die onderduikers faciliteerde. Het boek zelf zet zij op één lijn met het dagboek van Anne Frank. Zelf drong bij mij vooral de vergelijking op met het dagboek van Philip Mechanicus die gedurende een jaar een dagboek bijhield van het kampleven in Westerbork. 

Vrijwillig naar Auschwitz door Jack Fairweather
De titel triggert je gelijk: vrijwillig naar Auschwitz? Ja, inderdaad. De pool Witold Pilecki besluit om zich in september 1940 op te laten pakken en op te laten sluiten in Auschwitz. Pilecki was voor de oorlog een kleine herenboer en vocht als officier in het Poolse leger toen de de Duitser met overmacht Polen binnenvielen in 1939. Hij sluit zich aan bij het Poolse verzet. Het kamp Auschwitz wordt dan al snel opgezet en het verzet wil graag van binnenuit informatie over wat er in het kamp gebeurt. Pilecki wordt min of meer als vrijwilliger aangewezen.

Auschwitz is in september 1940 nog een werkkamp. In die zin dat mensen zich er letterlijk doodwerken. Het regime is barbaars maar vooral nog een kamp voor Poolse mensen. Het is dan nog niet het vernietigingskamp dat wij kennen. Pilecki verblijft tot 1943 in het kamp en laat zien hoe langzaam het karakter van het kamp verandert. Hoe experimenten worden uitgevoerd in ziekenbarakken en hoe de eerste gaskamers worden uitgetest. En hoe vervolgens een tweede veel groter kamp wordt gebouwd en hoe transporten vanuit vele plekken uit Europa met Joden op gang komen. Ook de bekende trein uit Westerbork komt voorbij.

Pilecki weet vanuit het kamp het interne verzet te organiseren, weet informatie door te spelen nar geallieerden en verzoekt meerdere malen om bombardementen op het kamp. Fairweather laat zien hoe de geallieerden een groter machtsspel spelen waarin de algehele bevrijding centraal staat en hoe Stalin beloofd wordt dat hij Oost-Europa mag gaan beheersen. Wat ook direct gebeurt na de bevrijding van Polen.

Pilecki weet in 1943 zelf uit het kamp te ontsnappen - na 10 andere vluchtpogingen voor anderen te hebben georganiseerd - en zet zich tot het eind in om het kamp Auschwitz met verzetstrijders aan te vallen. Telkens krijgt hij nul op het rekest. Na de oorlog wordt Pilecki opgepakt door het communistische regime en ter dood veroordeeld voor hoogverraad. Hij weigerde te dansen naar de pijpen van de communistische overheerser.

Pas na de val van de muur komen de notities van Pilecki, die gelukkig zijn bewaard, beschikbaar en zijn dan 60-jarige zoon leest dan voor het eerst wat zijn vader allemaal heeft meegemaakt. Fairweather maakt op basis hiervan een meer dan indrukwekkend boek.

Terug naar het gewone leven
Ik pak de draad weer op en ga me weer inzetten voor bibliotheken. Dat kan klein en onbeduidend lijken als je de bovenstaande geschiedenissen leest. Natuurlijk zetten wij ons - gelukkig - niet meer met gevaar voor eigen leven in. Maar bibliotheken hebben wel degelijk een belangrijke rol om mensen bewust te maken en te helpen zichzelf goed te informeren. Het maatschappelijk debat organiseren en zorgen dat verschillende groepen in de samenleving elkaar blijven zien en elkaar ook blijven verstaan. Mensen gelijke kansen geven en zorgen dat ze regie kunnen houden over hun eigen leven. Nou, dat noem ik zeker niet niks! The war on ignorance, noemde ik het ooit. Moedig voorwaarts met dat bovengronds verzet!

Geen opmerkingen:

Een reactie posten