Trendcurve: 21 trends voor gemeenten en waarom 2018 een goed jaar voor bibliotheken wordt

Hij lag al een tijdje op mij te wachten, het rapport 'Trendcurve, een overzicht van 21 trends voor de gemeenteraadsverkiezingen 2018 in Overijssel'. De afgelopen dagen waren een goed moment om weer eens bij te lezen. En voorwaar, een rapport waar bibliotheken - ook buiten Overijssel - hun voordeel mee kunnen doen.

Het rapport  - opgesteld door het trendbureau Overijssel - beschrijft 21 trends waar gemeenten rekening mee moeten houden rond de gemeenteraadsverkiezingen. Thema's die dus terug zullen komen in de college-akkoorden.  Die 21 trends ziet u hierboven gepresenteerd. De trends zijn gerangschikt naar de mate van volwassenheid in het perspectief van gemeenten.

Hoe werken trends?

Het model dat het trendbureau gebruikt, lijkt wel wat op de Gartner Hype Cycle. Het plot trends in de mate van volwassenheid van het onstuimige ontstaan en (over)enthousiasme dat rond nieuw ontwikkelingen ontstaat via  weerstand naar overwinning en wasdom. Veel trends halen de fase van wasdom niet. Die sneuvelen in één van de eerdere fases.

Niet de meest kinky trends zijn het meest relevant maar de trends die doorbreken
Het trendbureau wijst erop dat niet achter elke trend aan gegaan moet worden. Als trends zich nog in de beginfase zitten, is er een zeer groot afbreukrisico. Hoe verder naar rechts de trend op de trendcurve staat, hoe relevanter hij de komende jaren zal zijn. Feitelijk zijn de trends die in het stadium van 'reactie' en  'overwinning' zitten het interessants want die  zijn bezig om daadwerkelijk door te breken en het heden te veranderen.

De 21 trends worden toegelicht en hun relevantie voor gemeenten wordt benoemd. Ik pik er vijf uit waarvan ik vind dat ze voor bibliotheken relevant zijn. Maar toegegeven: u kunt zelf tot een ruimere of  minder ruim aantal komen.

Trend 1: Vergrijzing
In 2012 was 7,1% van de bevolking ouder dan 75 jaar. In 2040 zal dit aandeel verdubbeld zijn. Vergrijzing lijdt tot veel aanpassingen in gemeentelijk beleid: vraag naar een ander type woningen, meer niet-werkenden die onderhouden moeten worden door werkenden, andere vraag naar zorg en last but not least: een opwaartse druk op recreatie.

Als voordeel van de vergrijzing wordt door het rapport een groot potentieel voor vrijwilligerswerk. Het stijgen van de pensioenleeftijd wordt gecompenseerd door het grote aantal mensen dat met pensioen gaat en een verbeterde gezondheid.

In de jaren '60 steeg het gebruik van bibliotheken onder andere door de gestegen vrije tijd. Bibliotheken zijn een aantrekkelijke plek waar op recreatieve wijze invulling kan worden gegeven aan een leven lang leren.

Vergrijzing biedt zowel aan de aanbod- als aan de vraag-kant goede kansen voor bibliotheken. Niet de jeugd heeft de toekomst, maar de oudere!

Trend 2: Maatschappelijke polarisatie

Het Nederland van na de verzuiling leek een egalitair land te worden waar de verschillen tussen verschillende groepen klein waren. In het afgelopen decennium lijkt er echter verschillende nieuwe tweedelingen te ontstaan. Eén daarvan is die van de maatschappelijke polarisatie. Het SCP en de Wetenschappelijke Raad van het Regeringsbeleid onderscheiden twee 'families': de universalisten en de particularisten. Beide denktanks menen dat er sprake is van een grotere scheiding tussen deze twee groepen. Kenmerk is dat beide groepen zich 'ingraven' in hun eigen mening.

Gemeenten krijgen te maken met gepolariseerde meningen en meer schuring tussen bevolkingsgroepen. Er ontstaat behoefte aan 'verbinders' en 'gewetens' van de samenleving.

De ontwikkeling van de 'community librarian' zoals Lankes die omschrijft kon wel eens een antwoord zijn op die ontwikkeling. Zeker een punt om met uw gemeente over in gesprek te gaan.

Trend 3: Meer aandacht voor kwetsbare wijken
Hoewel de aandacht voor kwetsbare wijken niet nieuw is, zien we wel dat er een geheel nieuwe aanpak ontstaat. De tijden van grote extra budgetten voor 'krachtwijken' is voorbij en woningcorporaties worden steeds strakker financieel gebonden en zijn er minder mogelijkheden om 'gemengd' te bouwen. Daardoor ontstaan steeds vaker homogene wijken die segregatie in de hand werken.

Kenniscentrum voor steden en platteland,  Platform31, waarschuwt  zelfs voor ondermijning: criminele netwerken die de sfeer in een aantal wijken domineren waarbij de gesloten cultuur van de gemeenschap het lastig maakt om daartegen op te treden. In feite zien we hier de polarisatie in fysiek zin optreden.

Het gebrek aan beleidsmiddelen en -ruimte vraagt om een andere aanpak dan voorheen: minder grootschalig, meer voortbouwend op het bestaande en meer aansluiten bij de waarde voor bewoners, ondernemers en instellingen in de buurt. Bibliotheken in dit soort wijken kunnen daar van vitaal belang zijn omdat ze een veilig punt zijn vanaf waar verschillende partijen kunnen bouwen aan een oplossing.

Trend 4: Deeleconomie
Een hype waar nu de eerste weerstand op ontstaat is die van de deeleconomie. Het eerder bejubelde AirBnB blijkt een rolkofferterreur op gang te hebben gebracht. Uber werkt ultra-flexibilisering van de arbeidsmarkt in de hand en sommigen spreken al over de nieuwe 'slavenhandel van de deeleconomie'.

En toch is dit een trend die niet weg zal gaan. Deze keerzijde van de medaille is nodig om deze trend tot volwassenheid te brengen. Er moeten nieuwe regelgeving komen waardoor deze trend op een goede manier kan beklijven.

Tegelijkertijd zetten op andere terreinen allerlei nieuwe apps stappen op de Nederlandse markt en verbinden burgers aan elkaar op allerlei terreinen. De gemeentegrens is daarbij absoluut niet heilig en groter denken is dan ook noodzakelijk. Community's zijn daarmee niet alleen meer geografisch geconcentreerd maar ook virtueel. Bibliotheken kunnen gemeenten ondersteunen in het creëren van community's.

Trend 5: Leegstand centra en binnensteden
Hoewel de financiële crisis voorbij lijkt te zijn is er op veel plekken in winkelcentra en binnensteden nog een bovenmatige leegstand. Dit heeft effect op het leefklimaat: plaatsten met veel leegstand worden minder aantrekkelijk om te vestigen waardoor een zichzelf versterkend effect kan optreden.

Aan de andere kant blijken - volgens een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving - binnensteden veerkrachtiger te zijn dan we denken. Er is sprake van een veranderingsproces waarbij nieuwe functies de plek van de oude innemen. Binnensteden krijgen minder een distributiefunctie voor inwoners en meer een verblijf- en beleeffunctie. Er is een groei zichtbaar in het aantal ontmoetingsplekken: restaurants, lunchrooms maar ook creatieve plekken waar werk en recreatie samen komen.

Vitale bibliotheken in het centrum van dorp of stad kunnen hier een stevige bijdrage aan leveren. Kijk maar naar bibliotheken als Amsterdam, Almere, Amersfoort, Den Helder, Zwolle en Arnhem. Op al deze plekken zijn alle studieplekken bijna continue bezet. Op als deze plaatsen heeft de bibliotheek een grote rol gespeeld in de revitalisering van een stadsgebied.

Trend 6: Participatiesamenleving
De participatiesamenleving.... wat moeten we daar nog van zeggen? Opvallend is in ieder geval dat de trendcurve deze trend absoluut nog niet volwassen vindt. Dat we van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving (de bekende quote uit de troonrede van 2013) gaan is helder. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid waarschuwde afgelopen jaar nog dat het doen- en denkvermogen van burgers niet overschat moet worden. Men spreekt daarover dat er met een realistische blik naar gekeken moet worden. Met andere woorden: die participatiesamenleving is lang  niet voor iedereen weggelegd. Wie af en toe in een bibliotheek meeloopt bij een training voor digitale vaardigheden weet dat deze raad daar volledig gelijk in heeft. Zelfredzaamheid gaat niet vanzelf.

Het rapport Trendcurve sluit deze trend af met woorden die ik zelf niet mooier kan formuleren:

Op het moment dat de focus van beleid minder op de zelfredzaamheid komt te liggen en er meer aandacht zal zijn voor de beperkingen van het denk- en doenvermogen van mensen, zal dit het beleid op tal van terreinen veranderen. Het gaat daarbij wellicht in eerste instantie om het sociale- en gezondheidsbeleid, maar feitelijk raakt het hele handelen van de overheid ten opzichte van zijn burgers: die zal meer empatisch en minder afstandelijk zijn, minder gericht op regels en meer op persoonlijke omstandigheden. Systeem- en leefwereld komen dichter bij elkaar

Bibliotheken kunnen plekken zijn waar deze systeem- en leefwereld bij elkaar kan komen. Enerzijds door burgers met burgers te verbinden en elkaar te laten helpen en anderzijds door burgers te helpen met het verwerven van vaardigheden voor deze systeemwereld.

Zo maar wat trends
Een mooi rapport dus van het trendbureau en ik denk dat u ook ziet dat deze trends helemaal niet alleen voor Overijssel gelden. Een mooie eye-opener dat trends tijd nodig hebben om door te breken. Dat geeft lucht om goed naar trends te kijken en niet achter elke hype aan te gaan. Maar de trends geven ook aanleiding om als bibliotheken volle bak aan de slag te gaan. Onze koers is goed en er liggen kansen te over.

Het kan niet anders dan 2018 wordt een goed jaar. De besten wensen dus.