Ik denk zelf nog altijd terug aan de speech die de prinses hield op het Bibliotheekcongres in 2014. Ze presenteerde de leescoalitie met ambities voor 2025:
In 2025 verlaat geen enkel kind de basisschool met een leesachterstand, en
In 2025 is elke volwassene geletterd of bezig dat te worden.
Een prachtige droom. Maar ja, tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren... Eén van die 'ja, maars' is natuurlijk dat we geen geld hebben.
Dan heb ik misschien goed nieuws. Want wie de financiële cijfers van bibliotheken ziet zou zo maar kunnen denken dat er een startkapitaal bij bibliotheken is van 100 miljoen euro om investeringen te doen voor een actieplan basisvaardigheden en de ambitie van de leescoalitie te verwezenlijken. Ik hoor u denken: 'Ja, ja, maak dat de kat wijs. We zijn net door de bezuinigingen heen! Waar zouden we dat vandaan moeten halen?'
Nou, kijk even mee naar het volgende.
Dwars door de crisis toch gegroeid
Net voor de zomervakantie publiceerde het CBS de bibliotheekstatistieken over 2015. Enkele dagen later kwam de KB met een mooie toelichting op die cijfers, een must-read voor elke bibliotheekdirecteur. Hoofdconclusie: het aantal uitleningen en het aantal leden stabiliseert. Mijn felicitaties aan de bibliotheken die dwars door crisis zo goed presteerden. Want ondertussen moesten we op veel plekken vestingen sluiten en afscheid nemen van personeel.
60 miljoen euro minder
Elk jaar kijk ik opnieuw naar die statistieken. Ik kan het format van het excelsheet ondertussen dromen. Elk jaar zoek ik naar feiten die we wellicht over het hoofd zien. Zo keek ik dit jaar eens naar hoe het financieel ging met de bibliotheken. Dat levert bovenstaande grafiek op. Daarin ziet u hoe de crisis heeft toegeslagen en hoe er is bezuinigd. Sinds 2010 zijn de baten met zo'n 60 miljoen euro gedaald. Subsidies zullen gemiddeld met zo'n 10 procent gedaald zijn bij bibliotheken.
Huh, elk jaar een overschot?
Maar kijk nog eens goed. Elk jaar zijn de baten hoger dan de lasten. Dwars door de crisis wisten bibliotheken hun begrotingen sluitend te houden en zelfs nog wat over te houden. Die bedragen stoppen bibliotheken in bestemmingsreserves of weerstandsreserve. Wie het overschot sinds 2005 op een rijtje zet ziet dat deze de volgende vermogensgroei kenden.
Elk jaar hield het bibliotheekwerk kleine bedragen over. Vanaf 2011 groeit het overschot om richting 2015 weer te dalen. Dat ziet u in de blauwe balkjes. Wie de bedragen echter optelt, de rode balkjes, komt in die periode tot een bedrag van bijna 100 miljoen euro!
Hoe kan dat? Er was toch een crisis? Ook naar die verklaring ben ik op zoek geweest. En ik denk dat ik hem gevonden heb.
Bibliotheken zagen de bezuinigingen aankomen
Waar ik vervolgens naar gekeken heb is hoe de subsidie van bibliotheken zich ontwikkelde ten opzichte van de totale begroting. Dat levert het volgende opvallende beeld op.
Mijn aanname is dat bibliotheken in 2009 al de conclusie trekken dat er bezuinigd gaat worden. De kosten vlakken af en stijgen niet meer terwijl de subsidie nog wel stijgt. Bibliotheken anticiperen al op wat komt, is mijn conclusie. De oorlogskassen werden vanaf dat jaar sneller gevuld.
Opvallend is dat in 2015 de lasten alweer stijgen terwijl de subsidie nog daalt. Als ook nu bibliotheken anticiperen op wat komen gaat, dan betekent dat, dat men verwacht dat ook de subsidie weer gaat groeien. En dat komt overeen met mijn eigen waarneming dat veel gemeenten weer gaan indexeren op hun subsidiebedrag en dat her en der zelfs geïnvesteerd wordt. Ergo: we raken uit de crisis.
Is er inderdaad 100 miljoen?
Bibliotheken hebben in ieder geval als verstandige rentmeesters geacteerd. Ze hebben geanticipeerd op wat kwam en hebben hun maatregelen genomen. En ja, her en der zijn dat pijnlijke beslissingen geweest voor personeel, gebouwen en collectie.
Ik heb ook de statistieken voor 2005 bekeken om te kijken of daar wellicht grote financiële tekorten zaten die wellicht nog gecompenseerd moesten worden. Nee, dat bleek niet het geval. Ook de cijfers voor 2005 geven een stabiel beeld in de exploitatie.
Het enige wat ik nog heb kunnen verzinnen is dat bibliotheken reserves hebben aangelegd als frictiekosten bij ontslag. Budgetten voor een sociaal plan dus. Maar die gaan in omvang zeker geen 100 miljoen halen maar hooguit een fractie daarvan.
De financieel expert die ik raadpleegde gaf aan dat mijn gedachtengang klopt als je bovenstaande maar in acht neemt. Met andere woorden: wie het zeker wil weten, moet er toch nog eens goed naar kijken.
Een flinke startinvestering voor actieplan basisvaardigheden
Maar toch, wat zou je er mee kunnen doen? We raken uit de crisis en kiezen koers voor de maatschappelijke en educatieve bibliotheek. Daar passen investeringen bij op dat gebied.
Leg dat eens naast de roep om een deltaplan voor basisvaardigheden: laaggeletterdheid en digibetisme bestrijden.
Stel je toch eens voor dat die 100 miljoen er echt is . Zouden we dat geld dan niet samen op tafel kunnen leggen als startinvestering voor een actieplan basisvaardigheden? Langs twee lijnen: preventief en curatief. Een actieplan dat onze positie op zowel de educatieve als de maatschappelijke functie versterkt.
Nou, even op grote lijnen doordenken: preventief en curatief.
Nou, even op grote lijnen doordenken: preventief en curatief.
75 miljoen preventief: schoolbibliotheken en fablabs
Voorkomen is beter dan genezen. Ik stel voor dat we dan 75 miljoen besteden aan investeringen in schoolbibliotheken en fablabs en aan samenwerking met partijen als VoorleesExpress.
25 miljoen curatief:
Curatief zijn niet zozeer allerlei investeringen nodig maar programma's: taalhuizen, oefenen.nl, Walk en Talk en dat soort zaken. Maar wel zie ik dat bibliotheken voor die functies nog niet altijd toegerust zijn. We hebben meer cursuslokalen nodig, meer computerruimtes, meer studieplekken en koffiefaciliteiten. En niet te vergeten investeren in partijen als ETV.nl. Alles wat nodig is om de bibliotheek tot een plek voor een Leven Lang Leren te maken. Daar reserveren we 25 miljoen voor.
Nou ja, zomaar een voorschot. Ik lever hem graag in voor betere ideeën.
Convenant met ministeries, provincies en gemeenten
Als wij 100 miljoen investeren zijn we een serieuze partner voor overheden. Ik stel dan ook voor dat we het voortouw nemen om met een soort Deltaplan Basisvaardigheden te komen. Een Tel Mee Met Taal 2.0 waarin we die inspanningen gaan vermenigvuldigen. Wij bieden aan om in onze exploitatie ruimte te maken en 100 miljoen te investeren. Tegenprestatie: ministeries, provincies en gemeenten verdubbelen het investeringsbedrag en doen een structurele bijdrage in de programma's. Wat betreft die structurele bijdrage: ook die is tweeledig. Op de eerste plaats zijn er meer leesconsulenten nodig op basisschool en is extra inzet gewenst bij kinderopvang. Voor de curatieve programma's voor volwassen geldt veel meer dat bibliotheken in staat moeten worden gesteld om de kracht van de samenleving aan te boren. Niet alle programma's zelf doen maar de juiste partners verbinden en burgers betrekken. Ook hier een 2.0-aanpak.
Durven bibliotheken het aan?
Durven we het aan om onze reserves aan te spreken? Durven we het aan om samen op te trekken? Durven we het aan om samen met verschillende overheidslagen een afspraak te maken? En durven we het aan om bescheidenheid van ons af te werpen en offensief te reageren naar de samenleving?
Ik zie veel enthousiaste collega's die hier al mee bezig zijn: vluchtelingen, basisvaardigheden, belastingdienst, UWV. We kunnen meer dan we denken. En deze aanpak zou ons een geweldige steun in de rug geven.
In 2025 verlaat geen enkel kind de basisschool met een leesachterstand en is elke volwassene geletterd of bezig dat te worden.
Ik geloof dat die droom werkelijkheid wordt!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten