zondag 15 maart 2015

Spinoza

Met veel respect kijk ik naar de deelnemers van 'BoekPerWeek'. Ik ben geen supersnelle lezer en het zou bij mij de druk te groot maken om vooral dat 'BoekPerWeek te halen. De afgelopen maand las ik de biografie van Spinoza van Steven Nadler. Ergens was ik dit boek - uit 2001 - tegenkomen als de beste biografie over Baruch Spinoza.

Spinoza kwam uit een familie van gevluchte Portugese joden. Nadat de Spanjaarden in 1580 Portugal annexeerden werd ook de inquisitie in Portugal ingezet. Voor iedereen die niet katholiek was, was het beter het land te verlaten. In 1632 wordt Spinoza in de joodse buurt in Amsterdam geboren. Op steenworp afstand trouwens van Rembrandt.

Hij groeit op in het Amsterdam dat zich verlost van de 80-jarige oorlog en waarna de Gouden Eeuw definitief een aanvang kan nemen en handel allesoverheersend wordt. In die context zie je de Joden worstelen: ze mogen hun godsdienst belijden maar ze mogen de Nederlanders op geen enkele wijze voor de voeten lopen. Joden mogen geen deel uitmaken van een gilde en lange tijd is ook het praktiseren van het joodse geloof aan allerlei regels gebonden.

Spinoza was een fervent aanhanger van Descartes, voor velen bekend van 'Ik denk dus ik ben'. De rede kreeg een plek naast de godsdienst waarin juist ruimte was voor het mysterie. Met die rede, de ratio, werd steeds vaker getwijfeld aan allerlei waarheden: was de Bijbel inderdaad het woord van God? In de biografie zie je Spinoza bijna als een wiskundige het geloof benaderen: alles moet beredeneerbaar zijn en als dat niet zo is, is het niet waar.

Spinoza ontwikkelt zich als een echte intellectueel met dito vriendenkring. Het studeren heeft veel meer zijn interesse dan de handel. In 1656 wordt hij uit de joodse gemeenschap gezet met een banvloek. Niet veel later verruilt hij Amsterdam voor Rijnsburg. Als lenzenslijper voorziet hij in zijn levensonderhoud en ondertussen blijft hij zich bezig houden met filosofie.

Wat duidelijk wordt uit zijn biografie is dat in vrijheid filosoferen in die tijd geen veilige bezigheid is. Hij is telkens bezig of hij wel of niet iets moet publiceren en of daar dan wel of niet zijn naam op moet staan. De gereformeerde kerk censureert telkens boekwerken die niet verkocht mogen worden.  Spinoza krijgt aanbiedingen van het Franse en het Duitse hof om daar tegen een goede vergoeding huisfilosoof of hoogleraar te worden. Beide slaat hij af. Dat blijken juiste keuzes, beide instellingen worden vernietigd na weer de zoveelste oorlog.

Hoewel Nederland dus bekend stond om zijn godsdienstvrijheid was dat dus zeker geen vrijheid zoals we die nu kennen. Tegelijkertijd: in vergelijking met het Spaanse rijk was het in Nederland inderdaad een zeer vrij land.

Het grote werk van Spinoza 'de ethica' komt om die reden pas na zijn dood uit. Hij heeft het niet aangedurfd om het gedurende zijn leven te publiceren. Na publicatie is dat boek overigens 200 jaar verboden geweest in Nederland. Publicatie zou hem inderdaad zijn komen te staan op gevangenschap of doodstraf. De echte waarde van Spinoza hebben we dus pas ontdekt na zijn dood. Tijdens zijn leven was hij zeker geen onbekend filosoof maar zijn invloed tijdens zijn leven was beperkt.

De biografie is mooie aanvulling op bijvoorbeeld het boek van Russel Shorto over Amsterdam waar Spinoza overigens ook in voorkomt of het boek 'Het web van Spinoza' van Smilesvki. Wie overigens een keer wat wil lezen over Spinoza, raadt ik toch eerder het boek van Smilevski aan dan dat van Nadler. Het moet gezegd: Nadler is veel getailleerder en wetenschappelijker. Maar wie een boek per week wil doen: Lees Smilevski!

Reserveer dit boek via Literaruurplein.nl

1 opmerking:

Zomer65 zei

Voor als je nog meer achtergrond over die tijd in Nederland wilt lezen kan ik je De Republiek van Jonathan Israƫl aanraden. Ook geen aanrader voor een boek per week want over de 1.200 pagina's. Wel erg interessant!