donderdag 11 juli 2013

Een 'cordon sanitaire'?

UK - London (Occupy the London Stock Exchange)

In Nederland kennen we enkele gemeenten die in het geheel geen bibliotheek subsidiëren. En de verwachting op basis van de laatste brief van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten is dat dit aantal de komende jaren wel eens snel zou kunnen toenemen.

In de nieuwe bibliotheekwet is opgenomen dat als een gemeente ingrijpende veranderingen wil aanbrengen in het bekostigingsniveau van de bibliotheek, dat dan overleg met de omliggende gemeenten vereist is. Hier staat met nette bewoordingen: je stopt niet zomaar met het financieren van je lokale bibliotheek.

Als een gemeente stopt met financieren, is er echter niet meer nodig dan overleg. Er staat niet dat men overeenstemming moet hebben met deze omliggende gemeenten. Vandaar dat ik via Twitter de vraag maar eens uitzette hoe gemeenten dat regelen als ze willen stoppen met het financieren van een lokale bibliotheek.

Gemeenten in een basisbibliotheek
Ik kreeg daarop een aardige reactie van Theodoor de Lange van Longus. Hij gaf op de eerste plaats aan dat het niet de gemeenten zijn die stoppen met de bibliotheek maar bibliotheekstichtingen zelf. En daar heeft hij wel een punt 20% van de begroting van bibliotheken bestaat uit gebruikersinkomsten (contributies en boetes). Daarnaast gaf hij aan dat hij de laatste tijd veel met productbegrotingen bezig is geweest om gemeenten inzicht te verschaffen in wat welke dienstverlening kost. Hij gaf aan dat zeker in constructies met basisbibliotheken (dus meerdere gemeenten betalen samen een bibliotheek) het nog lastig is om je als gemeente zomaar terug te trekken. Want in gezamenlijkheid worden vaak alle bovenlokale kosten als die van management, ICT en back-office gedeeld. Als een gemeente stopt met fiancieren staan de andere gemeenten dus in de kou. De gemeenten zitten dus samen in een badkuip met warm water. Als er één uitstapt wordt het water van de anderen snel koud. Nou ja, figuurlijk dan.

Free riders
Een andere reactie kreeg ik van Erica de Winter, manager bij Bibliotheek Rivierenland. Zij gaf aan hoe de gemeente Buren - medefinancier van deze basisbibliotheek - had aangegeven niet meer te willen bijdragen aan de bibliotheek. Hoewel de zaak heel genuanceerd ligt (men betaalt nu weer wel voor Bibliotheek op School bijvoorbeeld) heeft dit er wel toe geleid dat inwoners van Buren niet meer tegen gelijke condities lid kunnen worden van een bibliotheek in omliggende gemeenten. Kinderen uit Buren betalen in omliggende gemeenten € 25,- contributie per jaar en volwassen betalen € 100,- per jaar. De omliggende gemeenten passen er dus voor om hun lokale subsidie uit te geven aan inwoners van Buren.  Hiermee wordt zogeheten 'free ridersgedrag' van gemeenten voorkomen.

Cordon sanitaire?
En mijn vraag is dan ook of je daar nu niet al een gezamenlijk standpunt als bibliotheken over moet innemen. Als de gemeente bij de buren stopt met financieren, lijkt het mij niet logisch dat die inwoners dan wel tegen hetzelfde tarief gebruik kunnen maken een bibliotheek een plaats verderop.
Als je dat wel doet, krijgen gemeenten een vrijbrief om hun financiering terug te draaien en omliggende gemeenten voor kosten te laten opdraaien. Met andere woorden: moet je niet een 'cordon sanitaire' opwerpen tegen gemeenten die niet meer meefinacieren?

Zo'n cordon sanitaire zou eruit kunnen zien zoals de regeling van Buren. Maar er zijn vast nog creatievere oplossingen te bedenken. Ik ben daar eigenlijk wel benieuwd naar. Maar een statement lijkt me niet verkeerd. Nu kunnen bibliotheken daar nog redelijk vrij met elkaar over denken. Straks in de hitte van de bezuinigingsstrijd is dat misschien lastiger.

Voorkomen beter dan genezen
Blijft natuurlijk staan dat we hopen dat we zo'n regeling nooit nodig hebben. Maar ik heb toch liever de achterdeur dicht voor het geval dat.

Want voor het overige toont ook dit geval aan dat wij in onze klassieke bibliotheekfunctie stevig opnieuw (lees: efficiënter) moeten organiseren: samenwerkingsconstructies, gezamenlijke huisvesting, burgerkracht, co-creatie, inkoopbundeling en alle andere oplossingen zullen we pro-actief moeten inzetten. En zoals ook in de brief van de VNG stond, tegelijkertijd een nieuwe lijn opzetten rond leesbevordering en laaggeletterdheid.

Nou, wat denkt u, moeten we iets afspreken over een 'cordon sanitaire'?

Foto: xpgomes8

5 opmerkingen:

Zomer65 zei

ik moet zeggen dat ik zeer terughoudend ben over het instellen van een cordon sanitair. Er zijn wel wat voorbeelden uit andere sectoren, en daar kom ik mondjesmaat (lees zeer zelden) tegen dat leden/gebruikers uit andere gemeenten meer zouden moeten betalen. Denk aan zwembaden, sportverenigingen, theaters. Voor een aantal van die voorzieningen (theater) telt dat de gemeente er soms via een soort omslagstelsel extra geld voor krijgt vanuit VNG/Rijk (potje weet ik niet precies) als ze aan kunnen tonen dat ze hiermee een centrumfunctie op zich nemen voor omliggende gemeenten.
Bij ons is in het bestuurlijk overleg tussen de wethouders ook over dit fenomeen gesproken. Daar was de consensus dat het niet zo kan zijn dat gebruikers de dupe worden van exitgedrag van gemeenten. En dat zij er dus in overeenstemming op gemeentelijk niveau uit moeten zien te komen. Bijvoorbeeld een bedrag bijdragen aan het in stand houden van een bibliotheekvestiging in een naburige gemeente. Dat vond ik eerlijk gezegd een plezierige uitspraak van de wethouders.
Verder hebben wij in Kennemerwaard al een ruime historie van leners uit andere gemeenten dan ons werkgebied. Daar is nu nog wel sprake van bibliotheekvestigingen, maar vaak kleine dorpsvestigingen en beperkte collectie/openingstijden. Het is vind ik ook de vraag of bij het sluiten van een bibliotheek in een naburige gemeente de druk op een andere vestiging zo enorm toeneemt dat je dat in je collectie ook echt zo kunt merken. En als dat zo is, dan heb je er ook inkomsten tegenover staan.
En als laatste: ik vind de opmerking van Theodoor iets te kort door de bocht. Wij hebben het wel eens doorgerekend. Als we het gebouw als gegeven rekenen (maar dat zijn wel forse kosten) dan kunnen we met de inkomsten van de abonnementstarieven met enig kunst- en vliegwerk de kosten van de collectie en de bemensing dekken. Maar dan wel in zeer minimale vorm, geen ruimte voor innovatie, extra ondersteuning etc. Precies dat waar een meerwaarde van bibliotheekpersoneel in zou moeten zitten.

Mark Deckers zei

@Erna: dank voor je goede reactie. Je hebt helemaal gelijk. Er zijn echter ook nog wel bibliotheken die niet in een basisbibliotheek zitten en waar gemeenten elkaar dus niet in evenwicht hoeven te houden. Erika de Winter wist mij nog te melden dat in Buren 10% van de bevolking nu naar een andere gemeente gaat voor bibliotheekwerk. Dit ondanks die forsere tarieven. Dat zijn dus forse aantallen.

Zomer65 zei

Ik weet het van Buren en Rivierenland. En ik begrijp het wel, maar het raakt me ook in mijn idealistische hart. Waren wij niet van vrije toegang tot informatie ongeacht iemands achtergrond? Dan vind ik iemand op basis van zijn woongebied een drie of viervoudig abonnementstarief voorschotelen nogal heftig. Overigens hoorde ik dat HKA van plan is om inschrijven van leners uit gemeenten die geen bibliotheek meer hebben bij een naburige bibliotheek onmogelijk te willen maken in het systeem. Dat lijkt me een inmenging van een leverancier op de bedrijfsvoering van een bibliotheek die zeer ongewenst is. Weet jij daar meer van?

Mark Deckers zei

@ErnaWinters: In je idealisme ga ik graag mee. Tegelijkertijd constateer ik dat je ene opdrachtgever niet bereid is om structureel bij te dragen aan het gat dat de andere opdrachtgever laat vallen. Wat betreft HKA: dat weet ik niet. Maar ik vermoed dan dat er waarschijnlijk een bibliotheek bij HKA om heeft gevraagd...... Het geeft in ieder geval aan dat er nog wel wat verschillende kanten aan zitten en dat het lastig is om daar een eenduidige lijn in te trekken.

Zomer65 zei

Eens. En daarmee is het dus misschien wel lastig om branchebreed afspraken te maken. Misschien een richtlijn hoe er mee om te gaan op het moment dat gemeenten niet hun verantwoordelijkheid willen nemen. Als ze dat wel willen denk ik dat in onderling overleg te prefereren valt.
En wat betreft HKA heb ik horen vermelden dat het met het verdienmodel van HKA te maken heeft, nl op basis van het aantal inwoners van het werkgebied van de bibliotheek. En at ze dus niets vangen voor leners uit gemeenten die geen bibliotheek hebben. Om nou de deur dicht te gooien vind ik kort door de bocht, dan zou ik me kunnen voorstellen dat je aanvullend betaald voor leners uit die gemeenten. Oid.