zaterdag 25 juni 2011

Is het leven onvermijdelijk?


‘Ik denk, dus ik besta’ is een wijze uitspraak van Descartes. Mijn werk bestaat veel uit denken, uit het verzinnen van oplossingen. Het zien van mogelijkheden of het zien van manieren waarop iets anders kan. Daarbij gebruiken we onze hersenen. Creativiteit is daarbij een prettige ontsporing in onze hersenen die we zelf kunnen veroorzaken. Vanuit die achtergrond ben ik geïnteresseerd in onze hersenen en de processen die zich daar afspelen.

Wij zijn ons brein
Een aantal maanden geleden kreeg ik van collega’s de dikke pil van Dick Swaab cadeau: Wij zijn ons brein. Een boek over de overheersende rol van onze hersenen in alle facetten van ons leven: geboorte, opvoeding, seksualiteit, moreel gedraag, relgieus gedrag, eet- en drinkgedrag en onze dood. Zonder onze hersenen met hun fysiologische gedrag en de denkpatronen die we aanleggen bestaat ons leven niet. Zelfs onze hartspier werkt alleen om de hersenen hier het signaal voor afgeven.

Ik ben echter zelden zo’n verstokte Darwinist tegen gekomen als Dick Swaab. En zelden heb ik een boek gelezen waarin achter elkaar zoveel boude beweringen worden gedaan. Hij vindt dat bokssport verboden moet worden, ontkent het bestaan van een vrije wil, vindt alles wat niet verklaarbaar is onzin en hij snapt niet waarom we niet al jaren een pil van Drion hebben. Hier spreekt duidelijke iemand die overtuigd is van zijn eigen gelijk. Soms inderdaad op het pedante af.

Neuropornografie
Dick Swaab is ontegenzeggelijk een groot meester in het hersenonderzoek en in zijn boek legt hij de fysiologische aspecten van de hersenen fantastisch uit. Zo noemt hij de bokssport een vorm van neuropornografie. Stapsgewijs legt hij uit hoe – letterlijk en figuurlijk – dodelijk de bosksport is voor de mens. Die gebroken neuzen zijn niet erg maar de schade aan de hersenen is verschrikkelijk. In het verkeer zijn uitermate voorzichtig geworden: we dragen gordels, hebben airbags en leggen verkeersremmende maatregelen aan. In de bokssport kennen we dat soort voortschrijdend inzicht niet. Daar is het nog steeds gericht op het knock-out slaan van de ander. En dat kan niet anders dan door de ander stevige hersenbeschadiging toe te brengen. Voor Dick Swaab zal het om die reden ook onbegrijpelijk zijn dat we ons druk maken over onverdoofd ritueel slachten van dieren terwijl er vanavond gewoon weer een boksgala voor volwassen mensen is.

Darwinistische predestinatieleer
Bij zijn hoofdstuk over de “vrije wil” maakt hij het wel erg bont. Hij stelt vast dat veel van de mens al is vastgelegd bij de geboorte. De conceptie levert een reeks aan genetische overdrachten op terwijl de groei in de baarmoeder net zo belangrijk zou zijn als je hele opvoeding. Akkoord, daar kan ik nog in meegaan. Vervolgens geeft hij aan dat ons gedrag zo geprogrammeerd is dat we nauwelijks kunnen zeggen dat we eigen keuzes maken.

Tja, en daar gebeurt iets raars in zijn boek. Uit hersenonderzoek is namelijk heel sterk bewezen dat denkpatronen wel degelijk gewijzigd kunnen worden. En dat zelfs door wijziging van onze denkpatronen onze hersenen veranderen. Neuronenbanen worden dikker en onze hersenen zijn wel degelijk te trainen. Moet je je alleen wel bewust zijn van het feit dat je jezelf daarin moet trainen. Dick Swaab gelooft niet in de maakbaarheid van het leven. In het boek noemt hij dat een overblijfsel van het gedachtengoed van de jaren zeventig. Het leven ligt volgens hem al vast in de hersenen. En daarmee predikt hij een soort Darwinistische predestinatieleer. En dat terwijl hij toch zo’n hekel heeft aan calvinisten.

Daarmee zegt Dick Swaab impliciet dat domheid of armoede voor een groot deel genetisch ingebakken problematiek is. En daarmee een bijna onveranderbare zaak.



Blijf nadenken
Bijna onveranderbaar. Want Dick Swaab geeft tegelijkertijd aan dat de vroege ontwikkeling van kinderen hierin ongelofelijk belangrijk is. En daarom geloof ik dat investeringen in kinderen als het gaat om onderwijs, cultuur en jeugdzorg ongelofelijk belangrijk zijn. Ik vind dat je moet blijven zorgen voor “zwakkeren” in de samenleving. De film “De onrendabelen” ging daarop al eerder eens in.

In dat licht is het interessant om nog eens te kijken naar al onze bezuinigen. Wij maken ons thans druk om pensioenen en rechten voor oudere mensen. Maar wie echt iets wil veranderen in de maatschappij moet zich richten op iedereen onder de twaalf jaar. Wie daar investeert in onderwijs, cultuur en gezondheid gaat daar een leven lang vruchten van plukken. Daar kun je mensen nog echt beïnvloeden. Daar kun je de samenleving echt verbeteren. En welke vakbond maakt zich daar nou eens hard voor? Jongens, werk toch gewoon wat langer door en geef meer geld en aandacht aan de ontwikkeling van kinderen.

Nuance
Ik hou van nuance. Dick Swaab verstaat de kunst om te prikkelen en tegelijkertijd zijn verhaal te onderbouwen met onderzoek. De combinatie maakt het tot een mooi boek. Alleen de beweringen had het bot gemaakt, aleen het onderzoek zou het saai hebben gemaakt. En daarmee is deze forse pil (ruim 450 pagina’s) het lezen meer dan waard.

6 opmerkingen:

Bas van Houwelingen zei

Ik heb het boek van Swaab ook gelezen. Heel aardig boek waarin over een breed gebied het hersenonderzoek aan bod komt. Zijn stijl vond ik irritant, nogal zelfingenomen, met de inhoud heb ik veel minder moeite. Langzamerhand raak ik er van overtuigd dat wij ons lichaam zijn (niet alleen onze hersenen). Er is niet nog een ikje dat zich daarbuiten of daarbinnen bevindt. Ik is een onderdeel van ons zijn.

Mark Deckers zei

@Bas: Altijd leuk om te horen dat anderen een boek ook hebben gelezen. Ik vond 'm inderdaad ook af en toe irritant. Vooral het onderzoek naar kinderen uit de hongerwinter wordt zo vaak opgevoerd dat je begint te denken dat er misschien geen andere onderzoeken meer zijn. En wat betreft dat andere ikje: ik weet ook niet hoe het zit. Maar dat iets niet kunnen ervaren is voor mij geen teken dat iets er niet kan zijn.

Zomer65 zei

Het grappige is dat ook juist de generatie van Swaab en onze generatie een voorbeeld is dat je met investering in onderwijs, in kinderen, talenten kunt laten doorstromen naar hoger onderwijs, naar betere banen etc etc. In mijn omgeving zie ik heel veel mensen waarvan de ouders of grootouders arm waren, keuterboertjes en arbeiders en volgens de begrippen van die tijd ook 'dom'. Hun nageslacht heeft goed onderwijs genoten, kansen gehad en gegrepen en zijn opgeklommen in de maatschappij. Dus maakbaar, nee dat niet, want wat er niet in zit haal je er niet uit. Maar kansen creëeren en verwachten dat mensen ze grijpen... ja dat wel

Mark Deckers zei

@zomer65: Nu was Swaab de zoon van een chirurg. Dus ja, die heeft geen sociale upliftment meegemaakt. Maar ik ben het helemaal met je eens, zie de zoon van de groenteboer!

Zomer65 zei

dochter van een voerman (sleepte bomen uit het bos met een paard) bij Staatsbosbeheer ;-)

Bas van Houwelingen zei

Zoon van de metselaar, die zichzelf al omhoog schopte tot aannemer.
Sociale bewegingen genoeg. Dat genen een grote rol spelen wil overigens niet zeggen dat zulke bewegingen onmogelijk zouden zijn.